ضرورت توجه به کیفیت وسایل گرمایشی در فصل سرما- بخش پایانی
مرگ بی‌صدا در کمین خانواده‌ها!
فریده شریفی
با آغاز فصل سرما، منواکسید کربن یا قاتل خاموش عده‌ای از هموطنان را به کام مرگ می‌کشاند. عدم رعایت نکات ایمنی در ساخت و سازها، تولید برخی وسایل گرمایشی غیر استاندارد، نصب نامناسب اتصالات، انسداد منافذ مسیر دودکش‌ها و بی‌توجهی شهروندان از مهم‌ترین عوامل افزایش آمار مرگ و میر ناشی از گاز منواکسیدکربن است.
در سال‌های گذشته نیز حادثه‌های فراوانی از مسمومیت و گاز گرفتگی بر اثر وسایل گازسوز تکرار شده است، اما بسیاری از افراد به جای اینکه خطر گازگرفتگی را جدی بگیرند و نصب وسایل گازسوز را به کارشناسان وارد بسپارند خود آچار به دست گرفته و سیستم گرمایشی خود را نصب می‌کنند که نتیجه آن مرگ خاموش خود و اطرافیان است.
درحالی که اگر استانداردهای لازم مراعات شود قاتل نامرئی هرگز به خانه‌های آنان راه پیدا نخواهد کرد و امکان مرگ‌آفرینی وجود نخواهد داشت.
بهترین راه پیشگیری از گازگرفتگی
«سیدجلال ملکی» سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «مهم‌ترین مسئله در مقابله با قاتل خاموش و پیشگیری از گازگرفتگی مسئله نصب صحیح اتصالات و جابه‌جایی هوا در داخل منزل می‌باشد. گاز منواکسیدکربن از سوختن ناقص تولید شده و مهم‌ترین کانون نشست آن از دودکش‌های غیراصولی وسایل گرمایشی است. بنابراین شهروندان باید هنگام نصب دودکش توجه داشته باشند که انتهای دودکش باید حداقل 80 سانت تا یک متر از سطح بام و یک متر از دیوار جانبی بام فاصله داشته باشد و انتهای آن کلاهکی به شکل H قرار داده شده باشد.»
وی اضافه می‌کند: «دودکش و اتصالات باید از جنس مقاوم و بدون هیچ‌گونه منفذی باشد و در کل ساختمان برای هر واحد یک لوله سیمانی قرار داده شده باشد که به خروج آلاینده‌ها کمک کند و از ورود ذرات معلق مانند برگ درختان، شاخه درختان و هرگونه ذرات دیگر جلوگیری کند، بدیهی است در این موارد مهم و حساس که مسئله خروج گاز منواکسید کربن و سایر آلاینده‌ها مطرح است لوله‌های آکاردئونی آلومینیومی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود ضمن اینکه شیب این لوله‌ها باید مثبت و رو به بالا باشد و ارتفاع عمومی آن در بیرون حداقل سه برابر طول افقی آن باشد.»
این کارشناس برای مطمئن بودن از باز بودن لوله‌های سیمانی پیشنهاد می‌کند که شهروندان وزنه‌ای را داخل یک لوله هدایت کنند و شخص دیگری آن وزنه را از درون سوراخ تعبیه شده در منزل مشاهده کند تا از باز بودن دودکش‌ها اطمینان حاصل شود چرا که دودکش‌هایی که در هنگام ساخت و ساز منازل نصب می‌شوند مشخص نیست که از چه جنسی و چگونه ساخته شده‌اند و مردم در انتخاب آنها نقشی نداشته‌اند بنابراین از صحت و سلامت دودکش‌ها و باز بودن مجرای آن باید اطمینان حاصل کنند.
سیدجلال ملکی با بیان اینکه استفاده از یک دودکش برای چند وسیله گرمایشی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود اضافه می‌کند: «شهروندان باید سرتاسر مسیر دودکش‌ها را به منظور اطمینان از هدایت مناسب آلاینده‌ها و گازهای سمی به بیرون کنترل و از سالم بودن اتصالات اطمینان حاصل کنند.»
وی همچنین سرد بودن لوله دودکش بخاری را علت خارج نشدن محصولات احتراق و گازهای سمی از داخل عنوان می‌کند و می‌گوید: «در این شرایط شهروندان باید تا زمانی که نقص رفع شود در یا پنجره خود را باز کنند تا وسایل گرمایشی تعمیر و آماده استفاده شود.»
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تأکید می‌کند: «از به کار بردن وسایل گرمایشی بدون نصب دودکش یا دارای نقص در سیستم دودکش باید جداً خودداری شود.»
وی همچنین تأکید می‌کند: «در صورتی که رنگ شعله بخاری آبی نباشد ممکن است این امر ناشی از نرسیدن هوای کافی به بخاری بوده و سبب تولید گاز منواکسیدکربن شود، افرادی هم که انتهای لوله‌های بخاری را در ظروف آب قرار می‌دهند در اشتباه کامل هستند چرا که مطابق یک عقیده قدیمی که تصور می‌کردند این گاز در آب جذب می‌شود این کار را می‌کنند که کاملاً اشتباه است و از قرار دادن لوله بخاری در آب باید جداً خودداری کنند.»
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی یادآوری می‌کند، در نصب اتصالات سیستم‌های گرمایشی از به کار بردن زانویی‌های متعدد هم باید جدا خودداری شود چون ضریب اطمینان وسیله گرمایشی را کاهش می‌دهد و متقابلاً مراکز و منافذ نشت گاز را افزایش می‌دهد، به همین دلیل باید از حداقل زانویی استفاده شود تا اختلالی در خروج آلاینده‌ها ایجاد نشود.
توصیه‌های ایمنی را جدی بگیریم
هر کدام از ما تبلیغ بابابرقی را بارها در تلویزیون مشاهده کرده‌ایم که شهروندان را به رعایت توصیه‌های ایمنی در مصرف برق تشویق می‌کرد یا در مورد تبلیغ‌های شرکت گاز هم فراوان مشاهده شده که به رعایت توصیه‌های ایمنی درمورد وسایل گازسوز سفارش شده است اما به راستی اگر این توصیه‌ها به کارگرفته شود آمار مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی، برق‌گرفتگی و... کاهش پیدا نمی‌کند؟!
مسلماً چنین خواهد بود و با اطلاع‌رسانی به موقع و صحیح، افزایش رشد آگاهی شهروندان و رعایت توصیه‌های ایمنی می‌توان حوادث خطرناکی را که در این خصوص رخ می‌دهد به حداقل رساند.
کارشناسان خدمات ایمنی معتقدند برای پیشگیری از حوادث گازگرفتگی سه فاکتور اساسی مطرح است: به کارگیری وسایل گرمایشی استاندارد، نصب دودکش بدون نقص و وجود یک دستگاه هشداردهنده منواکسید کربن در داخل خانه و جاهایی که سیستم‌های گرمایشی در آن محل‌ها وجود داشته باشد.
«امیرعلی عسگری» کارشناس بهداشت در این باره می‌گوید: «اطمینان از سلامت کارکرد و استاندارد بودن دودکش و دقت در نصب اتصالات لوازم گازسوز از راه‌های پیشگیری از خطر نشت گاز است.»
وی به نقل یک خاطره می‌پردازد و می‌گوید: «خانواده‌ای به درمانگاه مراجعه و ابراز سردرد و سرگیجه می‌کردند که بلافاصله تحت معالجه و مراقبت قرار گرفته و خوشبختانه به طور سرپایی معالجه شدند ولی بررسی لوله بخاری منزلشان توسط ماموران آتش‌نشانی نشان داد که چندین لانه پرنده در لوله بخاری این خانواده گیر کرده و باعث عدم تحرک گاز و بالانرفتن منواکسید کربن شده بودند که با بررسی کارشناسان سازمان آتش‌نشانی مشکل آنها حل شد.»
این کارشناس همچنین یادآوری می‌کند که شهروندان از قراردادن اشیاء و البته قابل اشتعال در روی بخاری یا مجاورت آن باید جدا خودداری کنند، چرا که ممکن است سبب آتش‌سوزی شود.
وی ابراز امیدواری می‌کند که در سال جدید و زمستان پیش‌رو از حوادث گازگرفتگی خبری نباشد و آگاهی شهروندان نسبت به پدیده خطرناک گازگرفتگی به آن حد رسیده باشد که تمامی توصیه‌های ایمنی را به کار گیرند و حوادث تأسف‌بار همانند سال‌های گذشته تکرار نشوند.
نقش دولت و سازمان‌ها برای کاهش حوادث
یکی از مهم‌ترین مسائل در کاهش آمار مرگ و میر ناشی از مسمومیت با منواکسید کربن و گازگرفتگی فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی به مردم از طریق رسانه‌های مختلف اعم از رادیو، تلویزیون، روزنامه‌ها و سایت‌های مختلف است. با پوشش دادن اخبار مربوط به این حوادث و نیز ارائه توصیه‌های ایمنی می‌توان فرهنگ‌سازی کرد و درجه رشد و آگاهی شهروندان افزایش داد.
«سهیل عتیقه‌زاده» کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «نه‌تنها مورد گازگرفتگی که متأسفانه در فصول سرد سال رخ می‌دهد بلکه درباره همه حوادث و خطراتی که شهروندان را تهدید می‌کند باید آنان را آگاه کرد و اطلاع‌رسانی های به موقع انجام شود.»
وی اضافه می‌کند: «چرا به گاز گرفتگی قاتل خاموش یا نامرئی می‌گویند زیرا آرام و بی‌صدا وارد محیط خانه شده و بدون اینکه کسی متوجه حضورش باشد میزبان را به سردرد، تنگی نفس، خواب‌آلودگی مبتلا و پس از مدت کوتاهی آرام و بی‌صدا به خواب ابدی فرو خواهد برد.قاتل‌های مرئی هم همین‌گونه عمل می‌کنند و انسان‌های بی‌گناه را به کام مرگ می‌کشند در حالی که اگر شهروندان فرهنگ‌سازی شوند و از موازین ایمنی اطلاع کافی داشته باشند بیشتر از خودشان مراقبت می‌کنند و نسبت به خطرات موجود در مصرف گاز، برق و... آمادگی بیشتری از خود نشان خواهند داد.»
وی تصریح می‌کند: «یکی از بهترین واکنش‌هایی که افراد در مواجهه با چنین خطراتی از خود نشان می‌دهند حفظ آرامش و خونسردی است، فرد مصدوم را باید سریعا به مراکز پزشکی انتقال دهند و از اقدامات هیجان‌برانگیز، تحریک‌کننده و دستپاچگی خودداری کنند چرا که در بسیاری از موارد همین اقدامات شتابزده و غیرعاقلانه افرادی که دچار گازگرفتگی شده‌اند را به کام مرگ می‌کشد.»
به گفته این کارشناس اجتماعی، بهتر است در هر خانواده‌ای یکی از اعضای خانواده آموزش‌های لازم را فراگیرد تا در هنگام مواجهه باخطراتی همچون گازگرفتگی، مسمومیت و... آمادگی لازم را داشته باشد و تمامی نکته‌های ایمنی و توصیه‌های لازم را به بقیه اعضای خانواده آموزش دهد.
راهکارهای جلوگری از گازگرفتگی
به جرأت می‌توان گفت که کارشناسان سازمان آتش‌نشانی از هر نیروی دیگر بیشتر خود را مسئول جان مردم می‌دانند تا با اطلاع‌رساندن درباره خطرات استفاده از وسایل گرمایشی در فصل سرما آنان را از حوادث گازگرفتگی و مسمومیت بامنواکسید کربن آگاه سازند. لیکن اکثر این کارشناسان به ویژه مسئولین بخش حفاظت و پیشگیری از آتش‌سوزی و حادثه نسبت به ضعف قانونی و خلأ قانونی که باعث شده است آتش‌نشانی هیچ اختیاری برای نظارت بر فاکتورهای ایمنی در حوزه‌های مختلف از ساخت و ساز گرفته تا تولید کالا نداشته باشند گله‌مندند. به گفته این کارشناسان در چنین فضای خلأ آلودی شرکت‌های بیمه از فرصت استفاده می‌کنند و مرتب تبلیغ می‌کنند که صاحبان کارگاه‌های ساختمانی، پیمانکاران و به طور کلی متولیان ساخت و ساز باید هرگونه فعالیت‌های ساختمانی خود را بیمه کنند تا از بابت وقوع حوادث در محل کار و ساختمان خیالشان راحت باشد حالا در این میان تکلیف مردمی که می‌میرند معلوم نیست آیا وظیفه بیمه این است که فقط خون‌بهای کشته‌شدگان را پرداخت کند آیا اگر یک مسئول و کارشناس آگاه و وارد بر امر ساختمان‌سازی، نصب سیستم گرمایشی، اتصالات، لوله‌های بخاری، دودکش‌ها و... نظارت داشت این وقایع تأسف‌برانگیز اتفاق می‌افتاد.
الزام قانونی، برخوردهای نظارتی و اعمال جریمه‌های سنگین باعث بالارفتن حساسیت مردم در رابطه با ایمنی شده و کم‌کم این شرایط جزو باورها و در نهایت فرهنگ ایمنی جامعه می‌شود.اما مهم‌ترین راهکار برای پیشگیری از حوادث گازگرفتگی انتخاب وسیله گرمایشی مناسب و استاندارد، ایجاد تهویه مناسب در فضای خانه و ساختمان، نصب سیستم دودکش بدون نقص و داشتن یک دستگاه هشداردهنده منواکسید کربن در داخل ساختمان است که با رعایت این استانداردها به احتمال 99 درصد از حوادثی همچون گازگرفتگی جلوگیری خواهد شد.