فریده شریفی
کودکان امروز سرمایه‌های اصلی کشور هستند و پرورش آن‌ها از اهداف اصلی برنامه‌های توسعه اجتماعی و اقتصادی است. داشتن نسل سالم، پویا، سازنده و پرتحرک در گرو بهداشت جسمی و روحی است و چنانچه نسبت به آن کوتاهی شود نتیجه آن نسلی رنجور و بیمار خواهد بود.
بعد از خانواده، مدرسه مهم‌ترین نقش را در سلامت کودکان ایفا می‌کند.
دانش‌آموز در مدرسه علاوه بر یادگیری مهارت خواندن و نوشتن، نگرش‌ها و رفتارهای جدید خود را شکل می‌دهد که این رفتارها نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت خانواده و جامعه دارد.
هدف از بهداشت مدارس نیز تامین و ارتقاء سطح سلامت جسمانی و روانی دانش‌آموزان به عنوان آینده‌سازان یک کشور است از این رو رسیدگی به بهداشت و سلامتی دانش‌آموزان از مهم‌ترین اهداف یک کشور محسوب می‌شود.
بهداشت در اسلام
بهداشت زیربنای فعالیت‌های اقتصادی و پیشرفت‌های اجتماعی یک ملت است و سلامت جامعه در گرو رعایت اصول بهداشتی است.
انسان به عنوان اشرف مخلوقات به طور ذاتی به سلامتی و تامین تندرستی خود علاقه‌مند است و در دین مبین اسلام نیز اهمیت زیادی برای انسان‌هایی قائل شده است که به قوانین بهداشتی احترام می‌گذارند و در حفظ سلامت خود و افراد جامعه می‌کوشند.
«رامین پورصالحی» کارشناس تغذیه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به حدیث معروف «النظافه من الایمان» پاکیزگی نشانه ایمان است اشاره می‌کند و می‌گوید: «همین حدیث نبوی نشان می‌دهد که اسلام تا چه اندازه برای پاکیزگی، بهداشت و نظافت ارزش قائل است. دین مبین اسلام نسبت به حفظ جان و سلامت افراد خود را مسئول می‌داند و به همین دلیل با ارائه دستورالعمل‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و قوانین سودمند مسلمانان را موظف نموده تا دستورات را پیروی و از آلودگی و انحرافات دوری کنند.»
وی اضافه می‌کند «سلامت و تندرسی فقط متعلق به جسم نیست و سلامت روح و روان افراد و سلامت جامعه نیز اهمیت زیادی دارد که هر کدام بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند.»
به گفته این کارشناس در اسلام کلیه مسائل بهداشتی مانند بهداشت فردی، بهداشت محیط، بهداشت روانی، بهداشت اجتماعی و... مطرح شده و  این در حالی است که در بسیاری از جوامع غربی این مسائل رعایت نمی‌شود و ما شاهد بروز و شیوع بیماری‌های خطرناکی همچون ایدز، هپاتیت و... هستیم. یا به طور مثال در اسلام راجع به آب آلوده که می‌تواند منشاء انتقال بیماری‌های مختلف باشد اشاره شده و به مسلمانان توصیه شده که از آب جوشیده که حرارت باعث نابودی میکروب‌های آن شده  استفاده کنند و این نشان‌دهنده اهمیت رعایت مسائل بهداشتی و جلوگیری از شیوع بیماری‌ها در اسلام است.
توصیه به والدین
کارشناسان بهداشت و تغذیه معتقدند رعایت مسائل بهداشتی و حل مشکلات موجود در این زمینه تنها با اقدامات مربیان بهداشت و مدارس قابل رفع نخواهد بود و در ارتقای بهداشت مدارس و حتی جامعه با همکاری دانش‌آموزان و خانواده‌ها امکان‌پذیر است.
هر چند نقش مربیان بهداشت در دوران تحصیل فرزندان به ویژه آن که این دوران با رشد و تکامل جسمی و روحی آنان همراه است غیرقابل انکار و ضروری است اما در این میان نقش اصلی را والدین بر عهده دارند و همگام با مسئولین بهداشتی و متولیان بهداشت مدارس باید نقایص جسمی و روانی دانش‌آموزان را شناسایی و درمان کنند.
به گفته «مهشید کریمی» کارشناس بهداشت مدرسه، والدین با صرف وقت مناسب باید وعده غذایی مناسبی را برای کودکان خود در نظر بگیرند.
قرار دادن یک نوع میوه فصل، لقمه نان و پنیر و گردو، انجیر، خرما، برگه هلو، آلو، کشمش و نظایر آنها در سبد غذایی کودکان می‌تواند تغذیه مناسبی برای آنان باشد و مواد معدنی و ویتامین لازم را برای تحرک، پویایی و کسب علم و دانش فراهم کند این کارشناس تاکید می‌کند:‌«استفاده از غذاهای سنگین، ساندویچ‌های پرحجم، فست‌فودها، نوشیدنی‌های مضر، خوراکی‌های پرضرر و رنگی مانند پفک، پاستیل، چیپس و... به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود و از آوردن آنها باید جداً پرهیز شود چرا که این مواد خوراکی بسیار مضر و خطرناک است و علاوه بر ضررهایی که دارد باعث چاقی و بی‌تحرکی فرزندان می‌شود.
وی همچنین به والدین توصیه می‌کند در انتخاب دوستان فرزندان خود نهایت دقت را به عمل آورند و تلاش کنند کسانی با فرزندانشان دوستی کنند که عادات بد غذایی نداشته باشند مثلا پرخور و شکمو نباشند و در کوله‌پشتی‌ آنان به جای کتاب و دفتر، چیپس، پفک و ساندویچ وجود نداشته باشد!
آب سالم، تغذیه سالم
شکی نیست که یکی از مسائل مهم و ضروری ارتقاء سلامت دانش‌آموزان آب سالم و تغذیه سالم است.
متاسفانه با پیشرفت زندگی بشری و افزایش سطح رفاه مردم الگوهای تغذیه‌ای نیز دستخوش تغییرات ناخوشایندی شده و بر تمامی جنبه‌های سلامتی تاثیرگذار بوده و نتایج زیانباری از جمله بیماری‌های عروقی، دیابت، کلسترول، چاقی و... به همراه داشته است.
دانش‌‌‌آموزان به دلایل مختلفی همچون دسترسی آسان به انواع فرآورده‌های فاقد ارزش غذایی به این نوع تغذیه ناسالم روی می‌آورند و گرفتار عادات بد غذایی می‌شوند.
«رامین پورصالحی» کارشناس تغذیه در این باره می‌گوید: «برنامه‌های تغذیه‌ای در مدارس باید با معیارها و استانداردهای مناسب برای جامعیت غذای دریافتی همخوانی داشته باشد و این به عهده مسئولین و مربیان بهداشت مدارس است که بر کار بوفه‌های مدارس، سبدهای تغذیه دانش‌آموزان نظارت کافی داشته باشند و خوراکی‌هایی در اختیار دانش‌آموزان قرار بگیرد که سالم، مغذی، پرویتامین و به ویژه از لحاظ آهن غنی باشد چرا که متاسفانه بسیاری از دانش‌آموزان کشورمان به ویژه دختران از فقر آهن رنج می‌برند.
این کارشناس به مسئله آب آشامیدنی سالم نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی در مدرسه یکی از موضوعات بسیار مهم و اساسی است، بهتر است در مدارس از شبکه آب لوله‌کشی مطمئن و سالم استفاده شود و در محل‌هایی که آب سالم در دسترس نباشد آب را پس از جوشاندن و ضدعفونی کردن استفاده کنند.»
به گفته این کارشناس تغذیه، بهتر است برای ارتقاء سطح سلامت دانش‌آموزان و بالا بردن سطح آگاهی بهداشتی پرسنل مدارس، هر چند وقت یک بار جلسات آموزشی و توجیهی برگزار گردد تا همه متوجه این مسئولیت خطیر بشوند.
سلامت محیط مدرسه
منظور از سلامت محیط‌ مدرسه، محوطه فیزیکی و سلامت روانی اجتماعی و فرهنگی مدرسه است. نحوه رفتار معلمان با دانش‌آموزان مربیان بهداشت، معاونین و به طور کلی پرسنل مدرسه با کودکان و نوجوانانی است که سهم عمده‌ای از وقت خود را در مدرسه می‌گذرانند. وجود محیطی ایمن، سالم، بهداشتی، روح‌افزا و سازنده که یادگیری را در دانش‌آموزان تقویت کند و آنان را برای برنامه‌ریزی‌های آینده و فعالیت‌های سازنده آینده تشویق سازد.
به گفته کارشناسان بهداشت مهم‌ترین مسائلی که در بهداشت محیط مدرسه باید مورد توجه قرار بگیرد عبارتند از: محل احداث مدرسه، وضعیت ساختمان مدرسه، آب آشامیدنی سالم.
مکان مدرسه باید دور از سر و صدا، عبور و مرور وسایل نقلیه، محل انباشته شدن زباله، راه‌آهن، کارخانه و... باشد و از نظر وسعت هم آنقدر وسیع و جادار باشد که دانش‌آموزان به راحتی بتوانند در آن بازی کنند، بدوند و انرژی خود را تخلیه نمایند.
از لحاظ ایمنی هم ساختمان مدرسه باید محکم و توانمند باشد تا در اثر خطراتی مانند زلزله مقاوم باشد و امکان ریزش آن وجود نداشته باشد. تهویه مناسب، سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی مناسب، سرویس‌های بهداشتی متعدد و مناسب، آب آشامیدنی سالم، راهروهای اصولی، روشنایی مناسب، تعداد کلاس‌های فراوان و مناسب و... از جمله مواردی هستند که در هنگام  ساختن مدارس باید مورد نظر قرار بگیرد.فردی که در یکی از روستاهای کشورمان زندگی می‌کند و دو فرزندش آنجا تحصیل می‌کنند در این‌باره می‌گوید: «متأسفانه وضعیت بهداشت مدارس در روستاها نسبت به شهرها پایین‌تر است و رسیدگی کمتری می‌شود و همچنین اکثر مدارس روستاهای ما ساختمان‌هایی قدیمی هستند با یک یا دو کلاس که مخصوص مدرسه ساخته نشده‌اند بلکه منازلی بودند که خیرین مدرسه‌ساز در اختیار آموزش و پرورش قرار داده‌اند به همین لحاظ شرایط لازم برای یک مدرسه را ندارد و از نور کافی یا سیستم حرارتی مناسب برخوردار نیستند.»
وی اضافه می‌کند: «در چند سال اخیر حوادث ناگواری از سوختن برخی از دانش‌آموزان در مدارس ابتدایی شنیده‌ایم که به دلیل سوخت نامناسب بخاری کلاس بوده و به دلیل همین نگرانی‌ها برخی والدین به هنگام درس خواندن فرزندشان در روستاها در بیرون از مدرسه منتظر می‌مانند تا خدای ناکرده اگر اتفاقی بیفتد بچه‌ها را نجات دهند!»
این پدر دلسوز و مهربان همچنین می‌گوید: «وقتی در تلویزیون ساختمان‌ها و برج‌های بلند و سر به آسمان کشیده را می‌بینیم که در شهرها یکی پس از دیگری سر به آسمان می‌کشد با خودم می‌گویم آیا نمی‌شود که این برج‌ها چند طبقه کوتاه‌تر ساخته شود اما به جای آن در روستای ما چند مدرسه خوب و مطمئن برای فرزندانمان ساخته شود؟!»
آموزش‌وپرورش، بهداشت و سلامت افراد جامعه فقط مربوط به مدارس شهرها نیست بلکه مدارس در سراسر کشور پراکنده هستند و فرقی نمی‌کند از روستاهای دور افتاده گرفته تا نزدیکترین شهرها، از خانواده‌های فقیر گرفته تا خانواده‌های متوسط و غنی همه و همه باید اطلاعات، آگاهی و علم‌آموزی خود را پشت همین نیمکت‌ها فراگیرند بنابراین مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، سلامتی و امنیت دانش‌آموزان به کل جامعه مربوط می‌شود و مسئولین و نهادهای ذی‌ربط باید برای همه دانش‌آموزان چه آنها که در شهرها هستند و چه آنها که در روستاهای دور افتاده هستند برنامه‌ریزی کنند.
در حال حاضر برای هر 1000 دانش آموز یک مربی بهداشت در مدارس وجود دارد که این رقم باید خیلی بیشتر از اینها باشد و حداقل برای هر 500 نفر یک مربی بهداشت وجود داشته باشد.مشکل بهداشت در روستاهای دورافتاده از این هم بغرنج‌تر است چرا که در مدارس روستایی دانش‌آموزان به دلیل شغل پدران خود که غالباً دامداری یا کشاورزی است با بیماری‌های دامی در ارتباط هستند و مشکلات بیشتری دارند به همین دلیل باید مشکلات بهداشتی آنان در اولویت قرار گرفته و درمان شوند چرا که این بیماری‌ها امکان سرایت به دیگران را هم دارد.
به هرحال پیشگیری بهتر از درمان است و می‌توان با ارائه برنامه‌ریزی‌های اصولی، راهکارهای مناسب و سیاستگذاری‌های جامع و کاربردی نسبت به رفع مشکلات بهداشتی مدارس چه در سطح شهرها و چه در سطح روستاها اقدام کرد و به نتایج مثبتی رسید.