فریده شریفی
در نظام اسلامی فلسفه وجودی سازمان‌ها و نهادها و به کارگیری کارمندان و کارگزاران اجرایی، خدمت‌رسانی به مردم است.
کارمندان هر روز با تعداد بسیاری از ارباب‌رجوع و با افکار و اندیشه‌های متفاوت و سلیقه‌های گوناگون برخورد می‌کنند و به صبر و حوصله فراوانی نیاز دارند، به همین دلیل کارمندان باید مردم دوست باشند و خدمت به مردم را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند.
تا زمانی که کسی مردم را از خود نداند و شوق خدمت به مردم را نداشته باشد در پست و مقام شریف کارمندی نمی‌تواند دوام بیاورد.
حضرت علی(ع) در فرمانش به مالک اشتر می‌فرماید: «... مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، با همه دوست و مهربان باش چرا که آنان برادر دینی تو و همانند تو در آفرینش هستند....»
امروز روز کارمند است و به همین مناسبت گزارش پیش‌‌رو را به بررسی دغدغه‌های یک کارمند و انتظارات جامعه‌ از آنان اختصاص داده‌ایم.
کارمند کیست و چه جایگاهی دارد؟
کارمند به کسی می‌گویند که با داشتن دانش، تخصص و تعهد در یک دستگاه اداری اعم از دولتی یا خصوصی به امور ارباب‌رجوع رسیدگی می‌کند و به ازای انجام کار فکری حقوق دریافت می‌نماید.
منشأ پیدایش کارمندان دولتی را باید در دربارها جست‌وجو کرد که پادشاهان افراد خاصی را که دارای مهارت‌های لازم بودند به طور درازمدت در ازای مزد و حقوق معین استخدام می‌کردند اما با جاگزینی حکومت‌های جمهوری به جای پادشاهی ملاک‌ها برای انتخاب کارمندان تغییر کرد و کارمندان علاوه بر داشتن مهارت‌های لازم باید وفاداری خود را به نظام‌های حکومتی آشکار می‌ساختند.
اما در نظام اسلامی فلسفه وجودی سازمان‌ها و نهادها به کارگیری کارمندانی است که خدمت‌رسانی به مردم را از همه چیز با ارزش‌تر می‌دانند و نهایت تلاش خود را برای رفع نیازهای ارباب‌رجوع و خدمت‌رسانی به آنها انجام میدهند.
«علی عظیمی» کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و مشاور در امور تربیتی و تحصیلی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره وظایف و مسئولیت‌های یک کارمند در جامعه اسلامی می‌گوید: «می‌توان گفت که یک کارمند ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارد که او را از دیگر کارکنان جامعه متمایز می‌سازد از جمله اینکه یک کارمند باید درست کار کند، کم‌کاری نکند، وجدان کاری داشته باشد، مشکل شخصی خود را به محیط کاری خویش انتقال ندهد، از مسئولین رده‌بالای خود پیروی کند، به ارباب‌رجوع احترام بگذارد و کارهایی انجام دهد که شایسته یک فرد خدمتگزار در جامعه اسلامی است.»
وی اضافه می‌کند: «به هنگام ارزشیابی کارمندان تمامی این ویژگی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود افرادی انتخاب شوند که دارای این رفتارهای شایسته باشند چرا که انتخاب نادرست کارکنان ادارات چه دولتی و چه خصوصی به جامعه و نظام اسلامی لطمه وارد خواهد کرد.»
این کارشناس به مسئله حرام و حلال نیز توجه خاص دارد و می‌گوید: «وقتی که کارمندان تلاششان به گونه‌ای باشد که هدفشان رزق و روزی و درآمد حلال است مسلما دست به کارهای خلاف و ناعادلانه نمی‌زنند و حقی را از کسی زایل نمی‌کنند.»
به گفته این مشاور تربیتی، اگر کارمندی در یک مکان به طور مثال 20 سال کار کرده باشد باعث رکود، ایستایی و فرسایش می‌شود و ممکن است همین مسئله برای او افسردگی و نارضایتی  به وجود بیاورد و نارضایتی خود را بر سر ارباب رجوع خالی کند یا مثلا اگر کارمندی سال‌ها باشد که ارتقاء شغلی نداشته باشد، پاداش نگرفته باشد، تشویق نشده باشد و هر ماه یک حقوق ثابت و دائمی دریافت کند ممکن است به خودش بگوید من هر طور کار کنم با کیفیت یا بی‌کیفیت همین حقوق را دریافت می‌کنم پس چرا خودم را خسته کنم؟!
وی تصریح می‌کند: «مسئله دیگر عدم به کارگیری افراد در مکان‌ها و تخصص‌های ویژه و منحصر به فرد است، مثلا ممکن است کسی در پزشکی مهارت داشته باشد و استعداد پزشکی داشته باشد اما در آموزش و پرورش از او استفاده شود یا شخصی استعداد گویندگی یا مجری گری رادیو و تلویزیون را داشته باشد اما در بیمارستان از او استفاده شود، همین مسائل باعث می‌شود که کیفیت کار او پایین بیاید و افراد در برخورد با ارباب رجوع به خوبی رفتار نکنند.»
این کارشناس همچنین می‌گوید: «باید در ادارات یک روانشناس یا مشاور تربیتی حضور داشته باشد تا به مسائل و مشکلات کارمندان رسیدگی کند تا آنها هر چه سریع‌تر مشکلاتشان را حل کنند و به ارباب رجوع سرایت پیدا نکند. چرا که هرکسی این جمله را فراوان در زندگی خود شنیده است که می‌گویند: «معلوم نیست در خانه چه مشکلی با خانواده خود پیدا کرده که الان بر سر ارباب‌رجوع خالی می‌کند!»
جایگاه کارمند در اسلام
در نظام اسلامی کارمندان با انگیزه‌های الهی، امانت‌داری و خدمت‌رسانی به مردم انجام وظیفه می‌کنند و به مسئولیت خود به عنوان امانتی که بر گردن آنها گذاشته شده می‌نگرند نه وظیفه‌ای که فقط در قبال آن درآمدی حاصل کنند.
«زهره کدخدایی» کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «کارکنان نظام اسلامی از جایگاه ویژه‌ای در مقایسه با کارمندان و کارکنان نظام‌های لائیک و غیراسلامی برخوردارند چرا که در نظام‌های لائیک همه چیز حول محور مادی‌گرایی و دنیاپرستی شکل می‌گیرد و انسان‌ها تبدیل به ماشین‌هایی شده‌اند که از صبح تا شب برای رسیدن به اهداف مادی تلاش می‌کنند. اما در نظام اسلامی اینچنین نیست و همه افراد اعم از کارمند، پرستار، دانشجو، مهندس، پزشک و... خود را عضوی از پیکره جامعه اسلامی می‌دانند که برای تعالی و سلامت جامعه باید با یکدیگر همکاری داشته باشند.»
وی اضافه می‌کند: «خدمت به مردم و تلاش در راه رفع نیازمندی‌های آنان از اموری است که در آموزه‌های اسلامی اهمیت فراوانی دارد و همان‌طور که پیامبراعظم(ص) فرمودند، «هرکس در راه برآوردن نیاز مسلمانی برای خاطر خدا  تلاش و کوشش کند خداوند برای او هزار نیکی می‌نویسد بهتر است کارمندان نیز برای برآورده شدن خواسته‌های مردم تلاش کنند.»
این کارشناس اجتماعی همچنین تصریح می‌کند: «کارمندان در نظام اسلامی باید مزین به یک سری صفات و ویژگی‌های شایسته باشند از جمله مردم‌دوستی، تقوا و فروتنی، اخلاق خوش، تحمل و صبر فراوان، حفظ حرمت مردم، عدل و انصاف، پیروی از مسئولان بالاتر و همفکری و مشورت با دیگر کارکنان و... که البته نقش دانش، تخصص و شایستگی‌های علمی را نیز نباید فراموش کرد، چرا که اگر کسی مهارت لازم برای تصدی مقام و پستی را ندارد نباید مسئولیت قبول کند.»
جایگاه کارمند از دیدگاه امام(ره)
و رهبر معظم انقلاب
امام‌خمینی(ره) به قشر کارمند اهمیت فراوانی می‌داد و به مناسبت‌های مختلف از این قشر زحمت‌‌کش قدردانی می‌کرد و همواره در پی‌برطرف کردن مشکلات آنان بود. ایشان در یکی از سخنرانی‌های خویش فرمود: «البته من از مشکلات دولت، مشکلات کارمندان دولت، از مشکلات همه قشرهایی که در بین دولت کار می‌کنند آگاهم و می‌دانم در عین حالی که محروم‌ترین قشرها هستند با اخلاص‌ترین قشرها هم هستند»
رهبر معظم انقلاب نیز درباره ارزش کار کارمندان و خدمتگزاران کشور خطاب به آنان فرمودند: «هرکاری که شما برای مردم انجام می‌دهید در هر پست و سمتی که باشید یک حسنه است و علاوه بر این که به نفع مردم است چنانچه یک کار ماندگار و اصیل و ریشه‌دار هم باشد یک صدقه جاریه است و در دستگاه عظیم‌الهی این کارهای شما خواهد ماند و آثار نیک خود را خواهد بخشید و ثمرات آن را خواهید دید، هم در دنیا و هم در عالم‌آخرت.»
مقام معظم رهبری در بخش دیگری از سخنان خویش می‌فرمایند: «از آن جا که بعضی از کارهای اداری دشواری هایی دارد و در مدت زمان کمی قابل حل نیست ممکن است ناراحتی ارباب رجوع را به همراه داشته باشد، بسیار پسندیده است که کارمندان محترم در چنین زمان‌هایی با مهربانی و گشاده‌رویی جواب مراجعه‌کنندگان را بدهند... اگر کسی به شما مراجعه کرد و شما نتوانستید گرهی از کار او باز کنید لااقل خودتان گرهی بر کار او اضافه نکنید و با گشاده‌رویی، خنده، تبسم و ملاطفت با او برخورد کنید. اگر مشکلش حل نمی‌شود، لااقل دلیل آن را برای او بیان کنید...»
شهید رجایی در اسفند 1359 درباره جایگاه کارمند می‌گوید: «باید مغزهای خود را از اینکه تنها مستخدم دولت باشیم و پشت میز بنشینیم خالی کنیم و برگردیم به اینکه، انسانیت در رابطه با کار به وجود می‌آید و انسان می‌تواند به وسیله کاری که انتخاب می‌کند، خالق خود باشد.»
انتظارات مردم از کارمندان
یکی از ویژگی‌های مهم کارکنان و کارگزاران جامعه داشتن خلق نیک و خوشرفتاری با مردم است، مهربانی و گشاده‌رویی باعث جذب مردم می‌شود و آنان را به تحقق خواسته‌هایشان خوشبین و امیدوار می‌سازد.
آقایی که خود را شکوهی معرفی می‌کند در پاسخ به پرسش گزارشگر روزنامه کیهان درباره انتظارات مردم از کارمندان می‌گوید: «از آنجا که خود من هم یک کارمند هستم از مردم انتظاراتی دارم که مهم‌تر از همه داشتن صبر و تحمل و رعایت ادب و احترام از سوی آنان است تا کارها به خوبی پیش رود اما به خاطر اینکه خود من هم در برخی موارد نقش ارباب‌رجوع را پیدا می‌کنم از کارمندان انتظاراتی دارم از جمله اینکه کارمند خودش را در جایگاه ارباب رجوع قرار دهد و با مهربانی و نرم‌خویی با مردم برخورد کند نه با غرور و کبر، چرا که همه مردم اعضای یک جامعه هستند و نباید مابین خود تفاوتی احساس کنند مگر به تقوا، تعهد و مسئولیت.»
وی اضافه می‌کند: «در نظام اسلامی، انسان شرافت و کرامتی دارد که بر همگان به ویژه مسئولان و کارمندان لازم است حرمت و منزلت انسانی را رعایت کنند و از تحقیر، اهانت و بی‌احترامی به مردم جدا خودداری کنند. زیرا مردم از هر طبقه و صنفی که باشند، کوچک و بزرگ، بی‌سواد و باسواد، شهری یا روستایی قابل احترامند و حفظ کرامت و شرافت آنها برای همه کارکنان دولت امری واجب و ضروری است.»
یک خانم خانه‌دار نیز که مشغول خرید از میدان میوه و تره‌بار است در پاسخ به پرسش گزارشگر روزنامه کیهان درباره روز کارمند و انتظارات مردم از کارمندان می‌گوید: «به نظر من کارمندان در هر پست و مقام و در هر ردیف شغلی و تحصیلی باید خود را خدمتگزار مردم بدانند و تمام تلاششان ادای وظیفه به همنوعان باشد. اما متاسفانه در برخی از ادارات مشاهده می‌شود که کارمندان با کبر و غرور خاصی با مردم رفتار می‌کنند و کار ارباب رجوع را به خوبی انجام نمی‌دهند.»
وی اضافه می‌کند: «این‌گونه افراد تصور نمی‌کنند که بالاخره روزی هم فرا می‌رسد که خود یا یکی از افراد خانواده‌شان به ادارات مراجعه می‌کنند و کارشان به دست افراد کارمند می‌افتد بنابراین به قول این ضرب‌المثل فارسی که «از هر دست بدهید از دست دیگر می‌گیرید» ممکن است همان رفتاری که با ارباب رجوع داشته‌اند با خانواده‌های آنان یا خود آنان انجام شود.»
به هر صورت روز کارمند، تجلیل از انسان‌هایی است که هدفشان خدمت به مردم و کسب رضایت خداوند است و شایسته است از کارمندانی که تمام هم و غم و تلاششان را خدمت به همنوع و جامعه اسلامی قرار می‌دهند تقدیر و سپاسگزاری انجام شود.
دولت نیز باید توجه ویژه‌ای نسبت به کارمندان مبذول دارد تا آنان فارغ از مشکلات مختلف زندگی، بیشترین خدمت‌رسانی را به ارباب‌رجوع داشته باشند.