مرحومه بانو زینت السادات علویه همایونی، از شاگردان برجسته بانوی مجتهده امین و در زمره مفاخر جامعه زنان ایران اسلامی بودند و عمر با برکت خویش را در راه اعتلای قرآن کریم، تحصیل و تدریس معارف دین و تعلیم و تربیت شاگردانی در مکتب امام صادق(ع) سپری کردند و در راه گسترش معارف و آموزه‌های اسلامی خدمات شایسته‌ای انجام دادند. به تعبیر مقام معظم رهبری حضور تحصیل‌کردگان معارف دینی و قرآنی در حد ایشان نشان‌دهنده آمادگی و استعداد زن ایرانی برای پیمودن مدارج عالیه علم و معرفت دینی است. بانو علویه همایونی در تاریخ دهم تیرماه سال جاری، در سن 99 سالگی به لقاء الله پیوستند و آیت‌الله مظاهری، رئیس حوزه علمیه اصفهان بر پیکر ایشان نماز اقامه کردند. آن فقیده سعیده در امامزاده ابراهیم اصفهان به خاک سپرده شدند. برای آشنایی بیشتر با شخصیت فرهیخته و فرزانه ایشان، نوشتاری از حجت‌الاسلام سید مهدی ابطحی، رئیس مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران استان اصفهان در قالب گفت‌وگو به مناسبت فرا رسیدن ایام چهلم ارتحال آن بانوی جلیله، تقدیم خوانندگان عزیز می‌شود.
* لطفا در آغاز گفت‌وگو، خلاصه‌ای از زندگینامه مرحومه علویه همایونی را بیان فرمایید.
- بانو زینت السادات علویه همایونی، مشهور به بانو همایونی در سال 1296 در اصفهان و در خانواده‌ای محترم که از سادات حسینی بودند، متولد شدند. اجدادشان روحانی و اهل کرامت بودند.
ایشان تحصیلات ابتدایی را در منزل نزد مادر آغاز کردند و ضمن تحصیل خانگی، هنرهای زنانه متداول در زمان خود را نیز فرا ‌گرفتند. در سال ۱۳۱۳ به شاگردی بانو امین پرداختند. ایشان به جز تحصیل نزد بانو امین، ادبیات عرب و منطق را نزد آیت‌الله شیخ حیدر علی محقق خواندند. مدتی هم نزد صدر کوپایی منطق و شرح منظومه ملاهادی سبزواری و کتاب مغنی و معالم و شرح لمعه خواندند. بانو علویه همایونی مدتی نیز نزد آیت‌الله نورالدین اشنی (قودجانی) اسفار اربعه ملاصدرا را فرا گرفتند.
در سال 1342 همسر ایشان(مرحوم فيض) فوت شدند و ایشان به فكر شرکت در امتحان تربيت مدرس افتادند. به همین دلیل به تهران رفتند و علي رغم تفكر آن زمان كه خانم‌ها در دروس طلبگي وارد نمي‌شدند، اولین بانویی بودند كه در امتحان مدرسي داوطلب شده و با معدل خوب قبول شدند و در سال 43 هم امتحان الهيات دانشگاه را دادند و وارد دانشگاه الهيات شدند و در حين ادامه تحصيل در دانشگاه تصمیم به تشکیل چنین دانشگاهی برای خانم‌ها گرفتند(دانشگاه تربيت مدرس). سپس به اصفهان آمده و پيشنهاد كانون علمي را به حاج خانم امين دادند.
* اگر موافق باشید، از همین جا وارد خدمات علمی و تلاش‌های ایشان برای گسترش و تعلیم معارف دینی شویم. ایشان مبتکر و پايه گذار حوزه علميه بانوان بودند. لطفا درباره این موضوع توضیح بفرمایید.
- حوزه علميه بانوان به نام مكتب فاطمه(س) در مهر ماه سال 1344 شمسي همزمان با دبیرستان امین، با 60 نفر دانشجوی طلبه از دوشیزگان و بانوان با سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی تشکیل شد.
مكتب فاطمه(س) اولين مكتبي بود كه در عصر اخير به رياست يك بانوي مجتهده، و فيلسوف و عارف و اديب ايجاد شد و به مديريت بانوي ديگري كه 50 سال شاگردي معظم لها(بانو مجتهده امین) را نموده بود، اداره مي‌شد و به اين لحاظ بود كه دروس پايه‌اي ادبيات عرب در اين مكتب عميقاً تدريس مي‌شد و همه اصول اعتقادي و ديني و علوم قرآني چون در صافي نظارت اين بانوان بزرگوار پالايش می‌شد، دستخوش هيچ انحراف و افراط و تفريط نشد.
در اين مكتب از ابتداي تأسيس، قرآن توسط بانوي مجتهده امين تفسير مي‌شد و بعد از ايشان بانو علويه همايوني اين پست را به عهده گرفتند.
دروس فقه و اصول و فلسفه و حكمت نيز تا حدودي توسط بانوان تدريس مي‌شد ولي در حد عالي‌تر به حضور آقايان علماء مي‌رفتند. مكتب فاطمه به لحاظ اينكه تنها مكتبي بود كه با همت و ابتكار يك بانوي عالمه (حاجيه خانم همايوني) و امتياز علمي و رياست بانوي مجتهده تأسيس شده بود و دروس پايه حوزوي و تفسير و حديث همه توسط بانواني كه تحصيلات حوزوي داشتند عميقاً تدريس مي‌شد، مورد توجه علماء و خطباء شهر قرار گرفت و همه جا از آن به عزت ياد مي‌كردند و گاهي درخواست بازديد داشتند.
در مكتب فاطمه(س)، علاوه بر ثبت نام دوشيزگان از بانوان نيز نام نويسي به عمل مي آمد و بر اين اساس، مكتب با برنامه ريزي، فعاليت خود را با تدريس سه زبان يعني ادبيات عرب، شامل صرف و نحو و قرآن و ديگر مقدمات عربي، ادبيات فارسي، شامل املاء و انشاء قرائت و دستور زبان فارسي و زبان انگليسي شروع نمود. علاوه بر اينها تفسير و اصول و فقه و عقايد نيز تدريس مي شد.
* تأسیس مکتب فاطمه(س) چه دستاوردهایی داشت؟
- همه كساني كه به نوعي در اين مكتب، چه در سطح عادي قرآن و احكام و چه در سطح عالي ادبيات عرب و منطق و فلسفه و فقه و اصول و تفسير و حديث تحصيل نمودند، از بُعد علمي عميقي برخوردار شدند بطوري كه در هر پستي قرار گرفتند، از شايستگي و مهارت و اعتدال برخوردار بودند و مايه افتخار مكتب و استادان خود شدند.
به مرور ایده تاسیس مدرسه دینی بانوان به دیگر شهرها هم رفت. خانم سالک، یکی از شاگردان مکتب فاطمه(س)، در نجف‌آباد مکتب الزهرا را تاسیس کرد. خانم زهرا مظاهری، دختر حاج شیخ مرتضی مظاهری نجفی، از دیگر شاگردان مکتب فاطمه(س) که بعد از ازدواج به قم مهاجرت کرده بود، در سال تحصیلی۵۰-۱۳۴۹ به تشویق مراجع قم، کلاس‌هایی برای بانوان دایر کرد که ثمره آن تاسیس مکتب توحید بود که در سال ۱۳۵۴ توسط آیت‌الله شهید قدوسی و برنامه‌ریزی خود ایشان، ایجاد شد. بعدها در سال ۱۳۶۵ به فرمان حضرت امام خمینی(ره) مکاتب کوچک و پراکنده گرد هم آمدند و جامعه‌الزهرا تاسیس شد که مدتی هم بانو همایونی به عنوان استاد مدعو در آنجا تدریس می‌کرد.
به دنبال آن در شهر اصفهان، نجف آباد و خمینی شهر مدارس دیگری توسط شاگردان آن بانو تاسیس و به تربیت بانوان عالمه همت گماردند. با شروع فعالیت حوزه‌های علمیه خواهران در سراسر کشور همه مدارس تحت مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران با مرکز مدیریت قم درآمدند.
* بانو علویه همایونی چه توصیه‌‌های اخلاقی و تربیتی داشتند؟
- از توصیه‌های بانو علویه همایونی به بانوان این بود که اوقات فراغت خود را در شناخت ویژگی‌های زن مصرف کنند و در این زمینه بطور جدی، قدمی بردارند و تحقیقی داشته باشند؛ توصیه می‌کردند بانوان رشته‌های علوم را از (حضور) زن خالی نگذارند؛ مخصوصاً رشته‌های علوم دینی و الهی را.
توصیه به حجاب و اطاعت از شوهر که مبادا کسب علم و تحصیل در حوزه موجب تکبر در مقابل همسرشان شود. همچنین، تحصیل علم و برنامه‌ریزی برای تهذیب نفس، انسان پروری و تربیت نسل و رعایت حجاب از جمله سفارشات ایشان به بانوان بود.  
به رفع مشکلات مختلف مردم کمک می‌کردند، به سوالات جوانان جوابگویی به شکل پاسخ‌های واقعا قابل عمل داشتنند. مهربانی و خوش‌رویی ایشان در برخورد با مردم جامعه هم از ویژگی‌های ایشان بود.
* آثار علمی ایشان، شامل چه مواردی است؟
-  ترجمه اربعین الهاشمیه بانوی ایرانی، ترجمه جزئی از اسرار الأیات ‏ملاصدرا، زن مظهر خلاقیت‌الله در دو جلد، عشق ذوی‌القربی در وصف حضرت ‏فاطمه(س)، نسیم ولایت ترجمه و توضیح چهل حدیث در فضائل و مناقب امیرالمؤمنین(ع)، ‏زندگانی بانوی ایرانی (بانوی امین) از نمونه کتاب‌های ایشان است.
بانو همایونی به جز مدیریت و تدریس در مکتب فاطمه، مسئولیت مدیریت دبستان نرجس - مدرسه‌ای ملی و دینی که آقای فیروزیان تاسیس کرده بود- را هم بر عهده داشت. صاحب امتیاز و مدیرمسئول مدرسه گلستانیان نیز بود که خیلی زود از این سمت استعفا داد و ترجیح داد به کار ترجمه و تالیف بپردازد.
بانو همایونی مدتی نیز برای تدریس به قم رفت‌وآمد داشت. او در سال تحصیلی ۶۸-۱۳۶۷هر هفته، چهارشنبه‌ها برای تدریس به جامعه الزهرا می‌رفت و جمعه‌ها به اصفهان برمی‌گشت. ولی این دوره هم به دلیل کثرت اشتغالات و سختی‌های سفر تعطیل شد. در سال ۱۳۶۸ بعداز فوت بانو امین در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور وقت آیت‌الله خامنه‌ای، تقاضای برگزاری کنگره بزرگداشت بانو امین را مطرح کرد. اولین دوره این کنگره در سال ۱۳۷۱ در اصفهان و دومین دوره آن در سال ۱۳۷۲ در قم برگزار شد. بانو، از سال ۱۳۷۱ به بعد خانه‌نشینی اختیار کردند و به ترجمه و تالیف کتب پرداختند.
* تقدیرهایی هم از ایشان به عمل آمده بود، لطفا درباره آنها هم توضیح دهید.
- بانو علویه همایونی در سال ۱۳۸۸ به عنوان چهره ماندگار جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. همچنین در سال ۱۳۹۰ در همایش امینه امین که در اصفهان برگزار شد، از مقام ایشان تجلیل شد. آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، رهبر فرزانه جمهوری اسلامی ایران، در پیامی که برای این همایش ابلاغ کرده بود، بانو همایونی را از مفاخر جامعۀ زنان ایران اسلامی خواندند.
* لطفا درباره سوابق و عملکرد ایشان در ابعاد اجتماعی و سیاسی هم توضیح دهید.
- برجسته‌ترین خصوصیت ایشان ولایت‌مداری بود که در تمام طول زندگی پر برکت این بانو یکی از مهم‌ترین اصول زندگی ایشان بود و اطاعت از مقام معظم رهبری را به همه مخصوصا به شاگردان توصیه می‌نمودند.
حضور در صحنه هاي مهم سياسي جامعه به دو گونه است:
مبارزه ظاهری و مبارز زيربنائي.
بالا بردن بينش و توسعه فكري افراد در امر سياست و آگاهي دادن به آنها براي شناخت توطئه‌ها و ترفندهاي دشمنان و شناخت خناسان زمان خود، يك مبارزه در امر سياست بوده كه اين از قسم اول كارسازتر و ريشه‌دار‌تر خواهد بود.
بانو (علويه همايوني) از همان زمان كه در امور اجتماعي و فرهنگي وارد شدند، نسبت به مسائل مملكت و اموري كه در آن مي‌گذرد، حساس بودند و با دقت نظر در اخبار مملكتي با خواندن مجلات و روزنامه‌ها و گوش دادن به اخبار راديو و تلویزيون، مسائل جاري مملكت را مورد توجه قرار مي‌دادند و در حد توان از عِرض و ناموس و هويت هموطنان و همنوعان خود دفاع مي‌نمودند.
* به نظر می‌رسد پایه‌گذاری مکتب فاطمه(س) هم، نوعی مبارزه با طاغوت بوده است.
- درست است. يكي از مبارزات ایشان پايه گذاري یک مكتب، قبل از انقلاب و اوج تسلط بيگانگان بود كه فراگيري علوم عاليه با رعايت شئونات اسلامي ميسر نبود. ایشان در آن شرایط زمينه تحصيلات عاليه را در ادبيات عربي و فارسي و معارف اسلامي فراهم آوردند و دختران و بانوان با كمال نجابت و اخلاق اسلامي در اين مكتب از چنان عمق علمي برخوردار شدند كه هر كدام تاكنون براي ادامه تحصيل يا آزمايش علمي يا تدريس در هر حوزه و دانشگاه و كانون علمي مي‌روند، مايه افتخار و تحسين و تمجيد قرار مي‌گيرند و در پيشرفت علمي تا مدرك دكترا و پژوهشگر و محقق رسيده اند.
بانو علویه همایونی در اين مكتب، زمينه رشد فكري را در مسائل اجتماعي و امور سياسي براي بانوان فراهم مي‌نمودند و با ايجاد گردهمائي و دعوت ميهمانان خارجي و داخلي و سخنراني‌هاي متنوع بانوان را با مسائل روز آشنا مي‌نمودند.
ايشان در جهت رشد فكري بانوان و جوانان و رفع موانع آن نهايت سعي خود را نمودند. هرگاه به حضور رؤساي جمهور يا يكي از نافذين مملكت مي‌رسيدند، اول سخن در همين جهت بود.
براي ارتقاء سطح علمي خواهران در حوزه‌ها و رسيدن به درجه اجتهاد و قدرت استنباط در امور فقهي مربوط به خودشان به علماء و مسئولين مربوطه نامه مي‌فرستادند و در خواست مي‌نمودند كه زمينه رشد علمي ‌را براي آنان فراهم نمايند. همچنین، براي حقوق تضييع شده بانوان به علماء نامه مي‌نوشتند تا آن حضرات با تجديد نظر و فتوا از حقوق آنان دفاع نمايند.
* ایشان از بانو مجتهده امین، اجازه روایت هم دریافت کرده بودند.
- همین‌طور است. بانو همایونی در سال ۱۳۵۵ ه‍.ش از جانب بانو امین اجازۀ روایت دریافت کرد. متن اجازه بانو امین چنین است:
«و اما بعد، سیده جلیله، عامله فاضله، زینت‌السادات همایونی، فرزند مرحوم سید رحیم، از حقیر اجازه خواست. پس در اجازه دادن به او از خدا استخاره کردم و به او اجازه دادم که از طریق من، از مشایخ بزرگوارم به روش‌های مخصوصی که در محل خودش روشن و ثبت شده است، تمام روایاتی را که برای من صحیح می‌باشد، نقل روایت کند، از کتب تفسیر، ادعیه، حدیث و فقه و غیراینها از مصنفات شیعه و روایات اهل سنت.»
* از اینکه وقت خود را به این گفت‌وگو اختصاص دادید، سپاسگزاریم.
- من هم از شما تشکر می‌کنم.