خادمان سلطه
ساواک در پشت پرده نشریات مخالف خوان
در پاورقي يكي از گزارش‌هاي ساواك درباره وجود ايدئولوژي ماركسيسم در نوشته‌هاي فردوسي نيز رياست ساواك اين‌گونه به بخش مربوطه پاسخ داده است:
«توجه بخش قابل تقدير است ولي مسئولين امر در اداره يكم، كل سلسله مقالات را كه چاپ خواهد شد، خوانده‌اند و معتقدند ذكر چنين نكاتي در شماره اول از لحاظ جلب توجه مفيد است.»
در رابطه با همين موضوع در جايي ديگر مي‌خوانيم:
«از اداره يكم عمليات و بررسي 311
به اداره چهارم عمليات و بررسي 347
درباره مطالب مجلات، اخيراً در مجلات جهان نو، نگين و فردوسي مطالبي چاپ مي‌شود كه محتواي آن طرز تفكر نويسنده و هدف او را در راه گسترش كمونيزم ثابت مي‌نمايد و در مجله جهان‌نو نقدي بر فلسفه هگل اثر كارل هينرش (نام حقيقي كارل ماركس) و يا اثر فرهنگ ما و فرهنگ شما اثر لئوبرون اشتاين (نام حقيقي تروتسكي) {به} وسيله منوچهر هزارخاني(۱) ترجمه و انتشار يافته لذا با توجه به اهميت موضوع مراتب جهت استحضار و هر گونه اقدام مقتضي اعلام مي‌گردد.»
اداره چهارم عمليات و بررسي پس از بررسي اسناد فوق نامه‌اي به ارسال‌كننده نوشت كه نه تنها نشان‌دهنده حضور مطلق ساواك و اهداف پشت پرده آن از چاپ اين نوع مقالات در نشريات است; بلكه بيانگر اين نكته است كه افرادي چون هزارخاني كه به نظر ماركسيست مي‌آمدند، در واقع برآيند اين سيستم بودند.
«درباره مندرجات مزبور كه به نظر آن بخش نشان‌دهنده افكار نويسنده در جهت گسترش كمونيزم مي‌باشد، اعلام مي‌دارد كه:
1- مطالب مربوط به كمونيزم و فلسفه ماركس مندرج در مجله هفتگي فردوسي توسط كميته ضدخرابكاري آن اداره تهيه و در مجله مذكور انتشار مي‌يابد.
2- نظربه اين‌كه در مجله جهان نو كه هر چند ماه يك شماره آن چاپ مي‌گردد،مطالب كمونيستي درج مي‌گردد با اقدامات معموله و مذاكره با وزارت اطلاعات از يكسال پيش تا كنون مندرجات آن قبل از انتشار به ساواك ارسال و پس از بررسي كميته ضداخلالگري توزيع مي‌گردد.»
البته ذكر اين نكته نيز لازم است كه در سال 1353 رژيم پهلوي كه ديگر طاقت هيچ نوع انتقادي را نداشت، به بهانه تيراژ پايين حتي دستور تعطيلي برخي نشريات خودي مانند فردوسي را نيز صادر كرد: «محترماً به عرض مي‌رساند: متعاقب اقدامات معموله در زمينه جلوگيري از انتشار نشريات كم تيراژ و غير مفيد و اقدامات وزارت اطلاعات و جهانگردي در اين‌باره از انتشار مجله فردوسي نيز جلوگيري به عمل آمده است. مجله مزبور در زمان انتشار به‌خاطر فرم و مندرجاتش مورد توجه نسل جوان و به‌خصوص دانشجويان علاقمند به مطالعه مطالب فلسفي و سياسي قرار گرفته و از تيراژ مناسبي نيز برخوردار بوده است و به همين علت در دو سال اخير ساواك با جلب نظر نعمت‌الله جهانبانوئي صاحب امتياز آن مقالاتي فلسفي و تئوريك تهيه و در آن مجله منتشر ساخته است. اينك با عدم انتشار نشريه فردوسي يك نوع خلائي براي خوانندگان آن ايجاد شده كه اصلح است اين مجله با نظارت وزارت اطلاعات و جهانگردي و كادر جديد از نويسندگان مجدداً منتشر گردد. در غير اين صورت با توجه به اين كه مجله ماهانه نگين نيز از محبوبيتي كم و بيش مانند مجله فردوسي برخوردار است، از طريق وزارتخانه مذكور با محمود عنايت صاحب امتياز آن مذاكره شود تا در صورت توافق، ترتيب انتشار آن به هفتگي تبديل شود و چون احتمال مي‌رود كه نشريه هفتگي نگين در ابتداي امر تيراژ مناسبي چون فردوسي نداشته باشد و در نتيجه هزينه آن بيش از درآمدش باشد، لازم است كه وزارت اطلاعات و جهانگردي تا زماني كه مجله نگين از لحاظ مالي بتواند به خود متكي گردد از طريق واگذاري آگهي بيشتر جبران اين زيان را بنمايد.»
حمايت ساواك از نشريات مخالف‌خوان‌درزمان خودش طبيعي‌بود؛ چرا كه وجود مخالف‌خوان‌ها براي رژيم ضرورت داشت،در واقع اين خود رژيم بود كه بنابر مصلحت انديشي ترتيبي داده بود تا در محافل مختلف از اين نشريات به‌عنوان نشريات مخالف ياد شود،به‌عنوان مثال درحالي‌كه از نشريه فردوسي به‌عنوان يك نشريه منتقد ياد مي‌شد، در اسناد ساواك مي‌خوانيم:
«موضوع: درج مقالات نيروي سوم در مجله فردوسي به قرار اطلاع آقايان آشوري و همايون‌پور از اعضأ نيروي سوم در دو شماره مجله فردوسي كه يكي مربوط به قبل از عيد نوروز و ديگري بعد از تعطيلات بوده مقالات سياسي نوشته‌اند كه روي آن مقالات در جلساتي كه از اعضأ نيروي سوم تشكيل مي‌شود بحث و گفتگوهاي زيادي گرديده {به} وسيله مأمورين دولت مقالات آن‌ها سانسور مي‌گردد. دو نفر نامبردگان فوق مشغول نوشتن مقالات ديگري هستند كه به نفع خواسته‌هاي كميته مركزي مي‌باشد.»
شيوه‌هاي مخالف‌خواني
چاپ مقاله و عكس دكتر مصدق به گونه‌اي كه نشريه طرفدار مصدق شناخته شود يكي از شيوه‌هاي معمول مخالف خواني بود، در واقع آن‌ها از اين روش براي جذب مخاطب استفاده كرده و درپس پرده‌برنامه‌ها و اهداف رژيم را پياده مي‌كردند. در گزارش ساواك دراين‌باره آمده است:
«طبق اطلاع{،} هشت مجله مشروح زير (خواندني‌ها، روشنفكر، سپيد و سياه، اميد ايران، تهران مصور، فردوسي، اطلاعات هفتگي، خوشه) از محل چاپ ريرتاژهاي سازمان برنامه و شركت نفت از بهمن ماه 1340 ماهيانه هر كدام مبلغي بين پنج تا ده هزار تومان دريافت مي‌دارند. اكثر اين مجلات برخلاف روزنامه‌هاي صبح (كه از هر لحاظ حتي از جهت دادن آگهي‌هاي دولتي در مضيقه شديد هستند) تمايلات مصدقي دارند. زيرا معتقدند در غير اين صورت به تيراژ آن‌ها لطمه وارد مي‌شود.»
در همين‌باره در سند ديگري درباره مجله فردوسي مي‌خوانيم:
«چنانچه مجله مذكور تغيير رويه دهد و روش گذشته را ترك نمايد، مدتي تيراژ آن به‌طور قابل ملاحظه‌اي كم خواهد شد زيرا مشتركين آن كه يقيناً اشخاص ناصالحي هستند به‌خاطر همين رويه نامناسب مجله او را خريداري مي‌نمايند.»
و در سندي مشابه ساواك به‌دليل اين موضع‌گيري اشاره مي‌كند:
«مجله فردوسي به منظور بالا بردن تيراژ و كسب منافع بيشتر مادي و حصول وجهه ملي در ميان طبقات تحصيلكرده و روشنفكر كه بعضي از آنان هر يك به دلايل سرخوردگي‌هايي {كه} دارند اغلب سعي دارند كه انتقاداتي شديد و افراطي در مجله خود چاپ نموده و مقالاتي از افرادي كه داراي روش افراطي و ضدغربي هستند، درج نمايد. بديهي است كه نويسندگان افراطي به‌دليل تمايلات مدير مجله مورد بحث، در اين نشريه نفوذ نموده و فعاليت مطبوعاتي مي‌نمايند.»