نگاهی به سریال «عصر پاییزی»
بدسلیقگی‌های رسانه‌ای
مهدی نوروزخانی
در اواخر فصل زمستان و اسفند که هوایش تداعی‌گر بهار است، پخش سریالی که نامش «عصر پاییزی» است؛ نه عیب و اشکال بلکه یک بدسلیقگی چشمگیر به حساب می‌آید. البته درست است که این بدسلیقگی محرز از جانب سازندگان و تیم تولید نباید قلمداد شود؛ اما کلیت مجموعه به یک نوع بدسلیقگی کلی و بی‌ذوقی مبتلاست که شاید تضاد زمان پخش با نام مجموعه هم ناشی از سرایت آن باشد.
این بدسلیقگی و بی‌ذوقی هنری در اکثر بخشهای تولید از انتخاب بازیگر و انتخاب صحنه گرفته تا داستانکها و پیامهای اخلاقی به سادگی برای هر مخاطب عامی قابل تشخیص است و نیاز به سواد و اطلاعات خاص رسانه‌ای و هنری ندارد. اصلا به همین دلیل است که این مجموعه تلویزیونی علی‌رغم داشتن بهترین ساعت پخش یکی از معتبرترین شبکه‌های سیما نمی‌تواند مخاطب زیادی را جذب کند. در واقع یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌ها و نقدهای وارد بر مجموعه‌های سیما در این ایام، همین است و شاید خود مسئولین و اتاق فکر گروه‌های تولید سیما بهتر از هر فرد و ارگان و سازمان نظارتی علت آن را بدانند.
باری، «عصر پاییزی» مجموعه‌ای به کارگردانی اصغر نعیمی است که پخش هر شبی از شبکه یک سیما دارد و تا اتصال به پخش ویژه برنامه‌های نوروزی پخش آن ادامه دارد.وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی در تولید این مجموعه مشارکت دارد و علت این ذکر همکاری برای توجیه برخی از دیالوگ‌های مجموعه است که مدام اصرار دارد شخصیت اصلی را یک کارآفرین معرفی کند، در حالی که هیچ یک از ویژگی‌ها و فوائد اقتصادی و اجتماعی و حتی اخلاقی را به درستی مطرح نمی‌کند. در اصل این دیالوگ‌ها که به زور می خواهد کارآفرینی شخصیت اصلی را به مخاطب بقبولاند تامین کننده بخشی از بودجه تولید مجموعه است.
این سریال دارای دو خط داستانی موازی است، البته این به آن معنی نیست که روایت به مانند برخی فیلم‌های سینمایی که اصطلاحا هنری خوانده می شوند بسیار گنگ و پیچیده است؛ بلکه احتمالا بنا به مصالحی یک خط فرعی داستانی بنا به دلایل گوناگون مثل همین مشارکت و حمایت مالی وزارت رفاه در آن پررنگ شده است. یعنی خط اصلی داستان که درباره ازدواج مجدد مردی 65 ساله است به عنوان کاری طنز از صدا و سیما کد تولید گرفته است و از آنجا که حامی مالی چون وزارت رفاه پیدا شده که باید نظرش نیز جلب می‌شده است؛ شخصیت رفیع یکی از فرزندان همان مرد نیز دارای خط داستانی پر رنگی می‌شود. رفیع از کارش اخراج می‌شود؛ استخدام می‌شود؛ کارآفرین می‌شود و بسیاری دیگر می‌شود که همه در راستای مسائلی ست که خاستگاهی در وزارت رفاه و کار و امور اجتماعی می‌شود.
در داستان سریال «عصر پاییزی» مردی ۶۵ساله (با بازی علی عمرانی) که ازدواج مجددی داشته دچار حوادث عجیب و قریب می شود که اسکان نو عروس۶۰ ساله‌اش با مادر همسر مرحومش ماجراهایی را پدید می آورد.از طرفی دیگر پسر مرد تازه داماد که مهندسی خلاق اما گیج و خنگ است پس از اخراج از کار با ورود به یک ماجرای عاشقانه تغییر بسیاری کرده و به فردی کارآفرین تبدیل می‌شود و... که به انصاف باید گفت ایده مواجهه و همسایگی زنی با مادر هووی مرده‌اش! بسیار بکر و طنزآمیز است که در صورت بهره‌برداری درست می‌توانست کیفیتی دیگر برای سریال را رقم بزند. ایده بکری که می‌توان احتمال داد برخی بازیگران مجموعه که به سخت‌گیری درانتخاب نقش معروف هستند به‌خاطر آن در سریال حاضر شده‌اند و به ایفای نقش پرداخته‌اند.
اسکان تدریجی خانواده مهشید و اختلافاتش با مامان پری و بازگشت برادر او، جمشید با بازی علیرضا خمسه،ماجراهای رفیع در محل کار و... قرار بوده تا یک جمع ناهمگون و گاه متضادی را شکل دهد تا ایجاد کننده طنز موقعیت باشد. همان طنز موقعیت تهوع‌آوری! که به دلیل داشتن بازدهی در جذب مخاطب بیش از یک دهه است مورد استفاده تولیدکنندگان سریالها در سیما قرار گرفته و حالا دیگر کاملا پوسیده و نخ نما شده است؛ البته این طنز موقعیت هم از آن دست مواردی ست که تنها راه علاج سیما و مخاطبان از آن ممنوع کردنش برای تولیدکنندگان است.
در «عصر پاییزی» هم همین طنز موقعیت پوسیده و نخ نما به دو دلیل ساده، طنزی بی محل و بی‌معنی سرانجام گرفته است. این دو دلیل ریشه در شخصیت پردازی‌های غلط و انتخاب بازیگرانی اشتباه‌تر از مورد اول است.شخصیت‌ها چون غلط طراحی شده‌اند، کارکردی عکس پیدا کرده اند؛ مثلا شخصیت رفیع (با بازی کوروش تهامی) که اکثر ماجراها و موقعیت‌ها حول وی روی می‌دهند، دقیقا شخصیتی کاریکاتور‌گونه دارد که این خودش تضاد و موقعیت‌های غیرمعمول را توجیه می‌کند و دیگر خنده‌دار نمی‌شود.
انتخاب غلط بازیگران، به‌ویژه در زنان از این بابت برهم زننده موقعیت‌های طنز هستند که هیچ تجربه‌ای دراین گونه شوخ و شنگ نداشتند و برای بهتر شدن نقش، چیز خاصی ارائه ندادند. حال این بماند که به‌غیر از چهره‌های خاص‌شان که به شخصیت های کاملا جدی قرابت دارد ، تیپ‌هایی قدیمی که با آن مطرح و شناخته می‌شوند را ارائه داده اند.