ضرورت پرهیز از محبوب‌های‌چهارگانه دنیا (خوان حکمت)
محور بحث اين است كه مسائل تربيت فردي و جمعي و خانوادگي در سايه قرآن كريم تأمين بشود و رعايت حقوق افراد جامعه مخصوصاً محرومان و فقيران تضمين بشود و همه اين امور در راستاي توحيد الهي سامان بپذيرد تا از بركت وحدانيّت ذات أقدس إله هم مسأله اخلاق، هم مسأله حقوق و معارف ما سامان بگيرد.
نقش اساسي «محبت» در زندگي انسان و راه تشخيص محبت صحيح از غلط
قرآن كريم به ما انسان‌ها فرمود: شما از راه محبت داريد زندگي مي‌كنيد. انسان به چيزي كه علاقه‌مند است، مي‌كوشد در همان راستا حركت كند. اصل «محبت» ذاتاً نه محبوب است، نه مغضوب؛ نه بد است و نه خوب. زيرا امور اضافي را با آن مضافُ اِليه‌اش مي‌سنجند. محبت اگر به محبوب صحيح تعلّق بگيرد، كمال است و اگر به محبوب ناقص و مَعيوب تعلّق بگيرد، عيبناك است و ناقص. در قرآن كريم محبوب حق را خدا و اسماي حسناي خدا معرفي كرد: اِنْ كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِي يُحبِبْكُمُ الله (1). محور محبت هم پيروي حبيب خدا، يعني پيامبر (ص) است؛ و اگر كسي محبوب خدا بود، عالي‌ترين كمال را دارد و اگر محب خدا بود، وسيله براي آن كمال عالي را پيدا مي‌كند. در روايات ما عصاره بحثي از بحث‌هاي قرآني آمده كه حُبُّ الدُّنيا رَأسُ كُلِّ خَطيئِه (2). بنابراين خود (محبت) ذاتاً نه محمود است و نه مذموم! اگر محبوب آن، خدا و اسماي الهي و قرآن و عترت بود، اين محبت كمال است و گرنه اين محبت شرّ است.
علاقه فطري انسان به خانواده
و ضرورت نجات اهل خانه از آتش عذاب الهي
به ما فرمودند: به فرزندانتان علاقه‌مند باشيد و هستيد. علاقه به امور خانوادگي يك چيزي است كه همراه با سرشت و سرنوشت هر كسي است؛ ولي اگر چنانچه آن‌ها را ما درست تربيت بكنيم، اين محبت ما يك محبت محمود و ممدوح است. خدا به ما فرمود: خودتان را از آتش نجات بدهيد، اعضاي خانواده را هم از آتش حفظ بكنيد: قُوا اَنفُسَكُمْ وَ اَهليكُمْ ناراً وَ قُودُهَا النّاسُ وَ الحِجارَه (3). سعي كنيد در خانه‌هايتان قرآن تلاوت بشود: فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ القُرآن (4). در آن خانه‌اي كه قرآن تلاوت مي‌شود، فيض الهي و فوز الهي آنجا حضور و ظهور دارد. قرآن طبق بيان نوراني امير مؤمنان (ع) مَجلاي خداي سبحان است، خدا در اين كتاب تجلّي كرد كه مردم خداي ناديدني را با چشم جان ببينند: تَجَلّي لَهُمْ سُبحانَهُ فِي كِتابِهِ مِنْ غِيرِ اَنْ يَكُونُوا رَاَوهُ (5).
اقسام چهارگانه محبوب شهواني دنيا
و ضرورت پرهيز از آنان
در روايات هم آمده است: حُبُّ الدُّنيا رَأسُ كُلِّ خَطيئِه. دنيا را هم قرآن كريم خوب مشخص كرد، فرمود: محبوب دنيا يا از جماد است يا از نبات است يا از دام است يا از انسان؛ از اين 4 قسم بيرون نيست. در اوایل سوره مباركه آل عمران اقسام چهارگانه محبوب‌هاي كاذب را بررسي كرد، فرمود: زُيِّنَ لِلنّاسْ حُبُّ الشَّهَواتْ مِنَ النِّساءِ وَ البَنينِ وَ القَناطِيرِ المُقَنطَرَهِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الفِضَّه. اگر به ما فرمودند: حُبُّ الدُّنيا رَأسُ كُلِّ خَطيئِه، محبت دنيا را هم در اين عناصر چهارگانه مشخص كرد. فرمود: براي بعضي‌‌ها يا براي بسياري از مردم، حبّ شهوت به عنوان يك زيور و زينت مطرح است، يك. به عنوان شهوت ياد كردند، دو. اقسام چهارگانه محبوب شَهوي را بررسي كردند، سه. در پايان فرمودند: ذلِكَ مَتاعُ الحَياهِ الدُّنيا (6)، چهار؛ يعني رَأسُ كَلِّ خَطِيئِه همه اينهاست.
مظاهر دنيا، ابزاري براي رسيدن به كمال
آن محبوب‌هاي چهارگانه را قرآن به اين صورت ترسيم كرد: زُيِّنَ لِلنّاسْ حُبُّ الشَّهَواتْ مِنَ النِّساءِ وَ البَنين، زن و فرزند؛ وَ القَناطِيرِ المُقَنطَرَه، طلا و نقره كه جماد است؛ وَ الاَنعام، كه دام است؛ وَ الحَرث، كه كشاورزي است. بالأخره گياهان و نباتات و درخت‌‌ها و باغداري و امثال اين‌ها يك بخش است، دامداري بخش ديگر است، علاقه به زن و فرزند يك بخش ديگر است، علاقه به پول بخش ديگر است. محبوب باطل غير از اين 4 قسم نيست، فرمود: اين‌ها متاع دنيايند، اين‌ها ابزارند؛ ابزار هرگز محبوب نمي‌شود، آن هدف، محبوب است. ابزار براي آن است كه انسان به آن هدف برسد. اگر به خود ابزار دل بست،سعي مي‌كند ابزار را حفظ بكند؛ نه محبوب را، و نه ابزار را در راه محبوب صرف بكند!
سهم جاودانگي، تنها براي عاملان كارهاي خدایي
اينكه گفتند: قرض‌الحسنه، انفاق، دستگيري، رعايت حقوق مستمندان و مانند آن، براي آن است كه اينگونه از امور مالي؛ اين‌ها ابزار كمالند، نه خودشان كمال باشند! اگر يك كسي اشتباه بكند، راه را با وسيله، خَلط بكند، ابزار را با كمال خَلط بكند؛ خيال مي‌كند كه ابزار را بايد بپروراند و حفظ بكند، لذا در جمع‌آوری ابزار مي‌كوشد: يَحسَبُ اَنَّ مالَهُ اَخلَدَه (7). مال را افزوده مي‌كند؛ عَدَّدَهُ (8)، مال را مي‌شمارد، مال را حفظ مي‌كند، مال را نگهداري مي‌كند و خيال مي‌كند مال، او را جاودانه نگه مي‌دارد؛ در حالي كه اگر لِوَجهِ الله كار كرد، سهمي از جاودانگي دارد و اگر براي رضاي خدا اقدامي نكرد، كمكي نكرد، قرض‌الحسنه‌اي نداشت، مسائل اخلاقي و خانوادگي را رعايت نكرد و ده‌ها كارِ خيرِ مثبتي كه قرآن كريم فراسوي انسان نصب كرد، آن‌ها را انجام نداد؛ سهمي از دوام و بقاء ندارد، چون: مَا عِندَكُمْ يَنفَدْ وَ مَا عِندَ اللهِ باقٍ(9). تنها كسي سهمي از جاودانگي دارد كه راه كمال الهي را طي كند.
نتيجه اينكه محبت خدا و اسماي حسنی، رَأسُ كُلِّ حَسَنِه است، محبت اين عناوين چهارگانه شمرده شده، يعني جماد و نبات و حيوان و انسان، رَأسُ كُلِّ خَطيئِه است؛ براي اينكه از هر خطاي فكري و خَطيئه عملي نجات پيدا كنيم، بايد محبوب حقيقي را بشناسيم و در حفظ و حراست محبت او رنج ببريم تا ذات أقدس إله كه محبوب حقيقي ماست، محبّ ما بشود. ما وقتي محبوب الهي شديم، ديگر از هر عيب و نقصي به مقدار محبتمان نجات پيدا مي‌كنيم، به هر كمال و سلامتي هم بار مي‌يابيم.
پيام گفتاري حضرت آيت‌الله جوادي آملي (دامت بركاته) به مراسم هشتمين دوره تكريم چهره‌هاي قرآني، قم؛ بنياد بين‌المللي علوم وحياني اسراء ـ بهمن 1392
_____________________________
(1) آل عمران/ 31 (2) الكافي/ 2/ 131 (3) تحريم/ 6
(4) مزّمل/ 20 (5) نهج البلاغه/ خ 147 ـ ( اَلغايَه مِنَ البِعثَه)
(6) آل عمران/ 14 (7) همزه/ 3
(8) اشاره به: همزه/ 2 (9) نحل/ 96
خوان حکمت روزهای یک‌شنبه منتشر می‌شود.