قانون بانکداری بدون ربا نیازمند بروزرسانی مجدد است

حجت‌الاسلام سیدعباس موسویان دبیر کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس در گفت‌وگو با فارس، اظهار داشت: بخش کلی جامعه باید همواره با قوانین به روز روبرو باشد. این در حالی است که آخرین اصلاحات قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب 1362 و قانون پولی بانکی مربوط به سال 1351 است.
وی افزود: از سال 1362 تاکنون قوانین بانکداری اسلامی تغییری نداشته در حالی که کشورهایی که قانون بانکداری اسلامی خود را از روی قوانین ایران کپی‌برداری کرده‌اند، تا به امروز دست‌کم سه بار قوانین بانکداری خود را بازنگری کرده‌اند. قانون بانکداری ایران اگر بخواهد به روز شود و متناسب با شرایط اقتصادی جامعه و متناسب با نیازهای اقتصادی جامعه باشد، احتیاج به بروزرسانی و نوسازی دارد.
دبیر کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس گفت: نکته دوم در این زمینه اینکه قانون بانکداری بدون ربا سال 1362 از جهت اقتصادی در یک فضای خاص کشور و نوع بینش‌ها طراحی شده است. در آن زمان کشور با جنگ تحمیلی مواجه بود و منابع بانک‌ها به شدت با محدودیت روبرو بود. از طرفی با توجه به ملی شدن بانک‌ها پس از انقلاب اسلامی، ایده حاکمیت اقتصاد دولتی بر کشور حاکم بود و با دید اقتصاد دولتی به اقتصاد نگریسته می‌شد که در آن فضا آن قانون نوشته شده است.
موسویان عنوان کرد: در فضای فعلی که بسیاری از بانک‌ها و موسسات اعتباری خصوصی و یا لیزینگ‌ها و تعاونی‌های اعتباری خصوصی در کشور ایجاد شده باید دوباره نحوه روابط قانونی آنها و تعاریف و معاملات آنها دیده شود. نکته سوم اصولا نظام اعتباری باید در خدمت بخش واقعی اقتصاد باشد، در حالی که به نظر می‌‌رسد، این رابطه برعکس شده است و می‌توان گفت حداقل بخشی از بانک‌های امروزی کشور از این فلسفه وجودی فاصله گرفته‌اند.
دبیر کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس با انتقاد از عملکرد برخی بانک‌ها ادامه داد: برخی بانک‌ها و موسسات اعتباری جای اینکه پول را از سطح جامعه جمع‌آوری کنند و به سمت فعالیت‌های مولد و مفید اقتصادی هدایت کنند، می‌بینیم که خود آنها تبدیل به گرداب پولی شده‌اند و وجوه جمع‌آوری شده را برای سرمایه‌گذاری در ساختمان و زمین و ارز و یا سکه طلا متمرکز می‌کنند و مسیر طبیعی سرمایه را تغییر داده‌اند. لذا قوانین باید اصلاح شود، تا جلوی تخلفات گرفته شود. وی در برابر این پرسش که آیا پول اعتباری در اسلام وجود دارد و اینکه با توجه به اینکه سود عملیات و فعالیت واقعی از سود عملیات سفته‌بازی هم‌اکنون کمتر شده است. تا چه حد این رویه با معیارهای اسلامی هم‌پوشانی دارد؟ پاسخ داد: در این زمینه پول و قیمت تمام شده مورد توجه قرار می‌گیرد که در برابر آن سود تعریف می‌شود. سود در اسلام باید از بخش واقعی اقتصاد سرچشمه بگیرد و لذا اسلام ربا را تحریم کرده است.
دبیر کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس در مورد تفاوت مشارکت از طریق سرمایه با رباخواری خاطرنشان کرد: رباخوار در اصل پول خود را به دیگری قرض می‌دهد. رابطه حقوقی قرض بسیار خاص است. رباخوار پول خود را قرض می‌دهد و اصلا کاری ندارد که آن شخص آیا کار می‌کند یا نمی‌کند و اینکه ارزش افزوده دارد یا ندارد.
وی گفت: اینکه رباخوار بگوید در برابر 100 تومان باید 120 تومان دریافت کند، در برابر اینکه در یک مشارکت خاصی سرمایه و پول در فعالیت اقتصادی به کار گرفته می‌شود و ایجاد ارزش افزوده می‌کند، کاملا متفاوت است.
موسویان با ذکر مثالی ادامه داد: شخصی هر روز می‌رود در دریا ماهیگیری کند. روزانه حداکثر 10 عدد ماهی می‌گیرد. وقتی صاحب سرمایه توری در اختیار ماهیگیر بگذارد که هر روز به جای 10 عدد ماهی 100 عدد ماهی بگیرد، این 90 ماهی حاصل ارزش افزوده‌ای است که ناشی از تلاش مجدد ماهی‌گیر و سرمایه جدید (تور) است. ترکیب کار و سرمایه این ارزش افزوده یکصد ماهی را به وجود آورده است. لذا سرمایه در اسلام سهمی از سود دارد منتهی در قالب کار و نه به تنهایی انجام شده است. باید سرمایه با کار ترکیب شود تا از سود سهم برد.
گفتنی است آیت‌ا‌... جوادی آملی، از مراجع تقلید، با بیان اینکه پول و مال به اندازه کافی در کشور وجود دارد اما در بانک‌های ربوی است، گفت: درآمدی که از طریق این بانک‌های ربوی کسب می‌شود، حرام است.
این مرجع تقلید ادامه داد: بانک‌های ربوی در حال جنگ با ما هستند و هر چقدر هم آدم فریاد می‌زند باورشان نمی‌شود که کسب و کار از طریق این بانک‌ها حرام است.