پس از کودتای 28 مرداد 1332ش، احسان نراقی با کوله‌باری از این تجارب، به فرانسه رفت و در آنجا نیز، در کنار ادامه  تحصیل، برای مؤسساتی که با اهدافِ خاص تشکیل شده بود، فعالیت کرد و زمانی هم یونسکو را برای حضور هرچه حساب شده‌تر بیگانگان در خاورمیانه یاری داد و در نهایت در سال 1336ش در مسیر این تلاش، به ایران رسید.
در این موقع، ساواک تأسیس شده بود و با دقتِ کامل به بررسی سوابق افرادی که در گذشته، دارای فعالیت‌‌های سیاسی بودند، مشغول بود.
احسان نراقی به ساواک احضار شد و در کمال صداقت، گذشته‌ خود را برای بازجویِ خویش، توضیح داد و پس از اتمامِ بازجویی، در برگه‌ ضمیمه‌ای نوشت:
«اینجانب، با نهایت صمیمیت و صداقت، حاضرم اطلاعات و معلومات خود را در اختیار مقامات رسمی بگذارم. نظر به تخصص و حرفه‌ای که در پیش دارم، در زمینه مسائل اجتماعی، دارای نظریات و مطالعاتی بوده و معتقد به اصلاحات اساسی و رفرم‌هایی اجتماعی هستم و در این مورد، حاضر به همه گونه همکاری با مقامات ذی صلاحیت می‌باشم»310
احسان نراقی، در این مصاحبه، به خوبی توانمندی خود را برای چگونگی همکاری با سیستم اطلاعاتی رژیم شاه، تبیین کرد و چون به لحاظ تشکیلاتی، حرف‌هایی برایِ گفتن داشت که بازجوهای ساواک، صلاحیتِ دانستنِ آن را نداشتند، درخواست نمود تا «مدت بیش از یک ساعت، وقت داده شود که شرفیاب شود.» و ناگفتنی‌های خود را به مسئولین ساواک بگوید.311
کسی که در این موقع با او گفتگو کرد، حسن پاکروان بود. در این گفتگو، مطالبی بینِ آنان رد و بدل شد، که احسان نراقی را برای همیشه، مدح‌گویِ پاکروان نمود:
«آشنایی من با پاکروان در سال 1336، بعد از اخذ دکترای از سوربن پاریس بود، که از طرف یونسکو برای مأموریت به ایران آمدم... ساواک مرا احضار کرد... پاکروان که در آن موقع معاون و مسئول امور بین‌الملل ساواک بود... برای من وقت ملاقات داده بود... اولین سوال ایشان این بود که شما که مشاور یونسکو هستید، چه مبلغی ماهیانه از یونسکو دریافت می‌کنید؟ من گفتم: چون می‌خواهم در ایران بمانم و در دانشگاه تهران شروع به کار کنم، به طور نیم وقت برای یونسکو کار می‌کنم، یعنی مسائل مربوط به شروع تحقیقات اجتماعی را برای آنها می‌فرستم و از این بابت، مبلغی حدود هزار دلار در ماه دریافت می‌کنم. بلافاصله پاکروان گفت: اگر ما، یعنی ساواک، همین تحقیقات را با آزادی کامل، طبق نظر خودتان از شما بخواهیم و به شما ماهیانه سه هزار دلار بدهیم، شما با ما کار می‌کنید؟ گفتم: نه»312
البته، احسان نراقی، مدتی بعد از این ادعا، این گفته‌ خود را تغییر داد و در گفتگو با فصلنامه تاریخ معاصر ایران در سال 1381ش، گفت:
«با صراحت به شما می‌گویم که، پاکروان هر کمکی از من می‌خواست به او می‌کردم... به پاکروان گفته بودم: مایل نیستم کارمند تو باشم، ولی از نظر فکری و عملی، هرگونه کمکی از من بخواهی انجام می‌دهم.»313
ضروری به نظر می‌رسد که، توجه خوانندگان محترم را به عبارتِ «از نظر فکری و عملی، هرگونه کمکی از من بخواهی انجام می‌دهم.»، جلب نمائیم تا میزان همکاری‌‌های او با ساواک شاهنشاهی، به ارائه تحقیق و پژوهش‌‌های مورد نظر ساواک منتهی نشود و همکاریِ «عملی» وی نیز مورد توجه قرارگیرد.
احسان نراقی، در سال 1351ش، درباره با چگونگی همکاری با پاکروان می‌گوید:
«یک روز با سرلشکر پاکروان در ایران صحبت کردم و به او گفتم: در جلسه دیشب جبهه ملی، چنین تصمیم گرفته شده. پاکروان از من پرسید: چه کسی این پیشنهاد را کرده؟ به او گفتم: دیگر نام اشخاص را از من نپرس، من در کلیات می‌توانم به شما کمک کنم. من که مأمور شما نیستم و به همین منظور پاکروان بارها از من معذرت خواسته است.»314
ارتباط مستقیمِ او با حسن پاکروان، موجب شد تا در سال 1338ش، در موقعی که برای صدور امتیاز مجله علوم اجتماعی به نام وی، به سوابق وابستگی او به حزب توده اشاره و نوشته شد:
«حاضر گردیده که اطلاعات فنی و تخصصی خود را در اختیار مقامات دولتی بگذارد؛ لیکن هنوز از وجودش استفاده نشده است.»315
ولی حسن پاکروان که در جریان فعالیت‌‌های او قرار داشت، در ذیل آن نوشت:
«صحیح است. سوابقی داشته و بعداً به کلی از حزب کناره‌گیری کرده، ولی البته سوابق او، قبلاً نشان می‌دهد که فعالیت داشته است.»316
به همین دلیل بود که رده‌‌های پایین ساواک که در جریان فعالیت‌‌های او قرار نداشتند، استفاده از او و مؤسسه مطالعات را پیشنهاد می‌کردند:
«با توجه به موقعیت حساسی که نامبرده در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دارد و با توجه به اینکه (بررسی‌‌های اجتماعی)، در شئون مختلف، بستگی زیادی به امور اطلاعاتی و امنیتی دارد، در صورتی که با نامبرده مذاکره شده و در طرح بررسی‌‌های مورد نظر از وی استفاده گردد، بسیار مفید خواهد بود.»317
و باز می‌نوشتند:
«در صورتی که با نامبرده مذاکره شده و در طرح بررسی‌‌های مورد نظر، از وی استفاده گردد، بسیار مفید خواهد بود.»318