ضرورت بررسی ابعاد مختلف فاجعه منا - بخش نخست
کشتار 5000 مسلمان در یک روز در منا !(گزارش روز)
گروه گزارش
پس از دو حادثه سقوط جرثقیل و آتش‌سوزی در چادر حجاج مصری، در تاریخ 24 سپتامبر، حادثه‌ای دلخراش در کشور عربستان سعودی و در سرزمین منا اتفاق افتاد که در آن حادثه حدود پنج هزار نفر از اتباع بیش از 18 کشور کشته شدند.
فاجعه منا بی‌شک نتیجه بی‌لیاقتی عربستان سعودی در اداره حج و بی‌توجهی مسئولین اجرای این کنگره عظیم جهان و دنیای اسلام است و عمق فاجعه بالاتر از آن است که بتوان آن را با سانسور رسانه‌ای پنهان کرد.
مسلما تشکیل کمیته حقیقت‌یاب مستقل، متشکل از نمایندگان کشورهای ذی‌نفع در این حادثه گامی مهم و موثر در روشن نمودن دلیل این حادثه اسفبار است.
در این گزارش به بررسی مسئولیت بین‌المللی کشور عربستان سعودی و چگونگی طرح دعوی کشورهای ذی‌نفع علیه این کشور، از منظر حقوق بین‌الملل خواهیم پرداخت.
مقایسه آمار شهدای غزه و فاجعه منا
خبرگزاری فلسطینی «صفا» ضمن همکاری با مرکز حقوق بشری «اروپا و دریای مدیترانه» در گزارش مفصلی از آمار تجاوز 51 روزه رژیم صهیونیستی به نوار غزه، تعداد شهدای این تجاوز را بالغ بر 2127 نفر اعلام می‌کند که از بین آنها 554 نفر کودک و 302 نفر زن بودند. آمارها نشان می‌دهد که یک سوم کودکان زخمی که تعداد آنها بالغ بر 3000 نفر است، از معلولیت دائم رنج خواهند برد.
ارتش رژیم صهیونیستی در 51 روز تجاوز به غزه، 60664 حمله انجام داده بود که 8210 مورد از آنها موشکی بود. 15736 مورد پرتاب خمپاره از دریا و 36718 مورد نیز پرتاب گلوله‌های توپ بود. مقایسه آمار کشتگان در این حمله نظامی تمام‌عیار با آمار شهدای فاجعه منا گویای حقایق بسیاری است.
ناکارآمدی، سوءمدیریت
بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی سعودیها
دکتر حسین شیخ‌الاسلام، مشاور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره ناکارآمدی پادشاهی سعودی در مدیریت حج می‌گوید: «متاسفانه در عربستان، ناکارآمدی، بی‌لیاقتی، سوءمدیریت، بی‌کفایتی و سوء تدبیر غوغا می‌کند. این دولت به علاوه عنادی که با مسلمانان دارند، عدم مدیریت، ناکارآمدی، موذی‌گری و خشونتی که زاییده وهابیت است، در اقدامات داخلی و خارجی این کشور دیده می‌شود.»
وی می‌افزاید: «سیستم حکومت در این کشور سیستم شاهنشاهی است که این سیستم، در مجموع سیستم کارآمدی نیست و همه چیز را فدای شاه و شاهزاده‌‌ها می‌کند، اینها هیچ اعتنایی به ملت خود ندارند چه برسد به مردم دیگر کشورها.»
مشاور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی درباره میزان پیگیری حقوق قربانیان حج با بیان اینکه با توجه به نوع حکومت سعودی، هر کشور به اندازه قدرتی که دارد در این حادثه می‌تواند حقوقش را احقاق کند، می‌گوید: «ما جلوتر از سایر کشورها برای احقاق حقوق اتباع خود در این حادثه پیش رفتیم. این سیستم متاسفانه به هیچ کس پاسخگو نیست و چون یاد نگرفته است که پاسخگو باشد، سازوکاری نیز برای پاسخگویی به چنین مسایلی ندارند. با شناختی که من از عناد و خباثت برخی مسئولین سعودی نسبت به انقلاب اسلامی سراغ دارم، فکر می‌کنم تا حدود خوبی پیش رفتیم و انتقال جنازه‌هایی که هویت ایرانی آنها مشخص شده است، در چنین وضعیتی دستاورد خیلی خوبی است.»
شیخ‌الاسلام با اشاره به‌فقدان تجهیزات فنی و تکنولوژی لازم در کشور عربستان برای نگهداری از حجم بالای جنازه متوفیان اظهار می‌دارد: «تعداد قربانیان ایرانی مشخص و خیلی دقیق است و بلاشک یکی از منظم‌ترین سازمان‌های حج در دنیا سازمان حج و زیارت ماست. متاسفانه در برخی از کشورهای اسلامی حجاج خود اقدام به سفر حج می‌کنند و خود عربستان هم که سازماندهی لازم را ندارد. ظاهرا درباره آقای رکن‌آبادی، سفیر سابق ایران در لبنان هم منکر حضور وی در عربستان شده‌اند، در حالی که پاسپورت وی که ممهور به مهر سعودی است موجود است. البته ممکن است این ادعا از روی خباثت باشد اما خباثت احمقانه‌ای است.»
وی می‌افزاید:«ما توانستیم تا امروز این مقدار از حقوقمان را در این آشفته بازار مدیریت سعودی پیگیری کنیم و امیدوار هستم که این توافقاتی که شده درست انجام بشود. دولت سعودی در پایبندی به تعهدات سابقه خوبی ندارد، از جمله آن که در پرونده آن دو نوجوان که در فرودگاه جده رخ داد، در عالی‌ترین سطح مدیریت، وزیر کشور و ولیعهد قول دادند مسببین آن حادثه تنبیه شوند اما تنبیه نشدند. از این نظر نمی‌توان روی حرف سعودیها حسابی باز کرد.»
تشکیل کمیته حقیقت‌یاب
حق قانونی خانواده‌های قربانیان
مشاور بین‌الملل رئیس مجلس با تأکید بر اینکه تشکیل کمیته حقیقت‌یاب حق مسلم خانواده‌های آسیب‌دیده و کشورهای متبوعشان است، بیان می‌کند: «این حقوق کنسولی مصرح است که انسان‌‌ها به صرف اینکه در جایی حضور داشته باشند چه حضور رسمی، چه غیررسمی و چه به صورت قاچاق، فقط به صرف حضور در یک کشور، حقوقی به اسم امنیت و سلامت دارند؛ چه برسد به اینکه به یک فردی ویزا داده باشد و قوانین شرع ما عطوفت و لطف الهی که باید از طریق حاکمان جاری بشود. از این نظر، این حادثه، فاجعه بزرگی است.»
دکتر کاظم غریب‌آبادی، معاون امور بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با بیان اینکه از حقوق قانونی دولت‌هاست که حقوق اتباع قربانی خود را در فاجعه منا پیگیری کنند، درباره مسئولیت کشور عربستان در میزبانی از حجاج می‌گوید: «کشوری مثل عربستان که میزبانی حجاج را در کنگره عظیم حج برعهده دارد، باید نسبت به ارائه خدمات به حجاج حداکثر تلاش خود را بکند و حداکثر اقدامات را اتخاذ نماید تا افرادی که برای انجام فریضه حج عازم اماکن مقدسه می‌شوند، در صحت و سلامت باشند.»
معاون امور بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اینکه تأمین امنیت و سلامت حجاج یک مسئله حقوقی نیز می‌باشد، می‌گوید: «همین که فرد سیر قانونی را طی و ویزا اخذ کرده باشد از حقوقی برخوردار می‌شود که براساس آن دولت میزبان موظف به تأمین حقوق اولیه آن فرد از جمله حفظ سلامت و ایمنی اوست. این فرد چه توریست باشد، چه زائر باشد و چه برای تجارت به کشوری سفر کرده باشد و چه برای شرکت در همایش یا کنفرانس وارد آن کشور شده باشد، دولت میزبان موظف به تأمین امنیت جانی و حفظ سلامت اوست.»
وی می‌افزاید: «بر این اساس، دولت عربستان نسبت به حفظ جان، سلامت و ایمنی زائرین مسئول بوده و وظیفه تأمین حداکثری آن را داشته است.»
غریب‌آبادی در پاسخ به این سوال که آیا دولت عربستان وظیفه حقوقی خود را در تأمین حفظ جان و سلامتی و ایمنی زائرین به درستی انجام داده یا نداده است، تصریح می‌کند: «اسناد موجود و اظهارات شاهدان عینی حاکی از آن است که نه تنها اقدامات لازم برای پیشگیری حادثه به عمل نیامده بود، بلکه حتی اقداماتی برای کاهش خسارات و آسیب‌های این فاجعه نیز صورت نگرفته است. به طوری که شاهدان عینی از عدم رسیدگی به مجروحین حادثه خبر می‌دهند، در صورتی که اگر کمک‌رسانی لازم به مجروحین حادثه صورت می‌گرفت، احتمالا شاهد این وسعت از قربانیان نبودیم.»
وی با بیان اینکه شدت آسیب‌ها، خسارات و صدمات نشان‌دهنده کوتاهی دولت عربستان در رسیدگی به مجروحین حادثه است، بیان می‌کند: «نکته دوم از منظر حقوقی این است که وقتی این حادثه روی داد دولت عربستان باید بلافاصله به کمک‌رسانی به مجروحین می‌پرداخت، اما حاضران و شاهدان صحنه تصریح دارند که دولت عربستان در وظیفه انسانی و حتی قانونی خود کوتاهی کرده است و افراد مجروح و نیازمند به کمک در اثر گرما، فشار و سایر صدمات جان خود را از دست داده‌اند.»
برخورد ناشایست با اجساد و نقض بیانیه حقوق بشر اسلامی قاهره
معاون بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با انتقاد از برخورد ناشایست و غیرانسانی ماموران سعودی با جنازه‌های حجاج قربانی توضیح می‌دهد: « متاسفانه براساس تصاویر موجود و گفته‌های شاهدان عینی، برخورد ماموران سعودی با جنازه‌‌ها مایه تاسف بوده و برخورد خوبی نشده است؛ در صورتی که مطابق شرع مبین اسلام باید حرمت جنازه مسلمان رعایت شود و در بیانیه حقوق بشر اسلامی قاهره نیز بر حرمت جنازه مسلمان تاکید شده است.»
غریب‌آبادی درباره میزان همکاری دولت عربستان با قربانیان فاجعه منا و کشورهایی که در این حادثه دلخراش قربانی و مجروح شده‌اند، می‌گوید: « دولت عربستان باید اقدامات لازم در رسیدگی به این مسئله را انجام می‌داد تا پیکرهای مطهر حاجیان و مجروحین هر چه سریع‌تر به کشورشان برگردد. اینکه برخی کشورها نسبت به دفن حاجیان قربانی در عربستان رضایت داشتند مسئله دیگری است، اما در این مورد جمهوری اسلامی خواهان برگشت تمامی پیکرهای جانباختگان بود و از این نظر عربستان مسئولیت داشت تا هر چه سریع‌تر نسبت به این کار اقدام می‌کرد، اما متاسفانه روزهای اولیه همکاری سریع و مسئولانه‌ای با جمهوری اسلامی ایران نداشت.»
وی با اشاره به وسعت فاجعه منا خاطرنشان می‌کند: «نکته قابل بررسی حقوقی این است که قریب 5000 نفر جان خود را در این حادثه از دست داده‌اند، در حالی که در برخی تجاوزات به کشورها تعداد خسارات و آمار کشته‌شدگان از حادثه منا کمتر است! از این نظر، حادثه منا فاجعه عظیمی است که می‌طلبد دولت عربستان پاسخگو باشد و علل بروز حادثه را بررسی و با مقصرین و مسببین این فاجعه چه مامورین و چه دستگاه‌های دولتی خود برخورد لازم و جدی داشته باشد.»
معاون بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر تشکیل کمیته حقیقت‌یاب، توضیح می‌دهد: «تشکیل کمیته حقیقت‌یاب بی‌طرف و مستقل برای روشن شدن ابعاد و علل حقیقی رخ داده فاجعه با حضور کشورهایی که اتباعشان در این فاجعه آسیب دیده یا جان خود را از دست داده‌اند، بسیار کلیدی است و قطعا تشکیل چنین کمیته‌ای باید در دستورکار قرار گیرد و مقصرین حادثه شناسایی شوند.»
ضرورت تشکیل کمیته حقیقت‌یاب
محمد واحدی رئیس موسسه صلح زیبا در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با تأکید بر ضرورت تشکیل کمیته حقیقت‌یاب برای روشن شدن علت واقعی رخداد فاجعه منا توضیح می‌دهد: «کمیته حقیقت‌یاب در زمان‌های مختلف در عراق و افغانستان در سازمان ملل متحد تشکیل شده و وظیفه اصلی این کمیته‌‌ها مشخص نمودن قصور و تقصیر دولت میزبان یا عدم آن در حادثه است که پس از اثبات، جبران‌‌ها و مجازات‌هایی نیز طبق قوانین بین‌المللی وضع می‌شود.»
وی درباره ویژگی‌های این کمیته می‌افزاید: «این کمیته باید بی‌طرف باشد و از آن جا که حاجیان مهمانان خارجی از کشورهای مختلف بوده‌اند باید نمایندگان کشورهای مهمان مانند ایران، نیجریه و کشورهایی که شهروندانشان در این حادثه کشته شده‌اند، در این کمیته حقیقت‌یاب ناظر باشند. مسلما این فقط کشور میزبان نیست که امکان تشکیل کمیته حقیقت‌یاب را دارد و حق بدیهی شرکت در این کمیته بر همه کشورهای ذی‌نفع محفوظ است.»
رئیس موسسه صلح زیبا با اشاره به دو دیدگاه درباره فاجعه منا بیان می‌کند: «دیدگاه اول این است که این حادثه، نتیجه بی‌کفایتی آل‌سعود در اداره کنگره عظیم حج بوده و حادثه اسفبار حج به طور غیرعمد و سهوی رخ داده است که در این صورت مطابق با اسناد دوجانبه بین کشور عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران از جمله «عهدنا مه مودت شهریور 1308» و به‌طور خاص ماده 3 آن که صراحتاً آمده است «عربستان مسئول است وسایل امنیت و آسایش و اطمینان حجاج را فراهم نماید»، کشور عربستان تعهد بین‌المللی خود را به موجب این عهدنامه نقض نموده ومطابق بند ب ماده 2 کمیسیون حقوق بین‌الملل راجع به مسئولیت بین‌المللی دولت‌‌ها (2001)، مرتکب عمل متخلفانه بین‌المللی شده است.»
وی می‌افزاید: «از طرفی، مطابق معاهده 1963 وین درخصوص روابط کنسولی که بسیاری از قوانین و مقررات این معاهده جنبه عرفی پیدا کرده است، کشور عربستان مسئول حفظ منافع دولت و اتباع دیگر کشورها که با صدور ویزا وارد آن کشور شده‌اند، می‌باشد.»
پس از دو حادثه سقوط جرثقیل و آتش‌سوزی در چادر حجاج مصری، در تاریخ 24 سپتامبر، حادثه‌ای دلخراش در کشور عربستان سعودی و در سرزمین منا اتفاق افتاد که در آن حادثه حدود پنج هزار نفر از اتباع بیش از 18 کشور کشته شدند.
فاجعه منا بی‌شک نتیجه بی‌لیاقتی عربستان سعودی در اداره حج و بی‌توجهی مسئولین اجرای این کنگره عظیم جهان و دنیای اسلام است و عمق فاجعه بالاتر از آن است که بتوان آن را با سانسور رسانه‌ای پنهان کرد.
مسلما تشکیل کمیته حقیقت‌یاب مستقل، متشکل از نمایندگان کشورهای ذی‌نفع در این حادثه گامی مهم و موثر در روشن نمودن دلیل این حادثه اسفبار است.
در این گزارش به بررسی مسئولیت بین‌المللی کشور عربستان سعودی و چگونگی طرح دعوی کشورهای ذی‌نفع علیه این کشور، از منظر حقوق بین‌الملل خواهیم پرداخت.
مقایسه آمار شهدای غزه و فاجعه منا
خبرگزاری فلسطینی «صفا» ضمن همکاری با مرکز حقوق بشری «اروپا و دریای مدیترانه» در گزارش مفصلی از آمار تجاوز 51 روزه رژیم صهیونیستی به نوار غزه، تعداد شهدای این تجاوز را بالغ بر 2127 نفر اعلام می‌کند که از بین آنها 554 نفر کودک و 302 نفر زن بودند. آمارها نشان می‌دهد که یک سوم کودکان زخمی که تعداد آنها بالغ بر 3000 نفر است، از معلولیت دائم رنج خواهند برد.
ارتش رژیم صهیونیستی در 51 روز تجاوز به غزه، 60664 حمله انجام داده بود که 8210 مورد از آنها موشکی بود. 15736 مورد پرتاب خمپاره از دریا و 36718 مورد نیز پرتاب گلوله‌های توپ بود. مقایسه آمار کشتگان در این حمله نظامی تمام‌عیار با آمار شهدای فاجعه منا گویای حقایق بسیاری است.
ناکارآمدی، سوءمدیریت
بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی سعودیها
دکتر حسین شیخ‌الاسلام، مشاور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره ناکارآمدی پادشاهی سعودی در مدیریت حج می‌گوید: «متاسفانه در عربستان، ناکارآمدی، بی‌لیاقتی، سوءمدیریت، بی‌کفایتی و سوء تدبیر غوغا می‌کند. این دولت به علاوه عنادی که با مسلمانان دارند، عدم مدیریت، ناکارآمدی، موذی‌گری و خشونتی که زاییده وهابیت است، در اقدامات داخلی و خارجی این کشور دیده می‌شود.»
وی می‌افزاید: «سیستم حکومت در این کشور سیستم شاهنشاهی است که این سیستم، در مجموع سیستم کارآمدی نیست و همه چیز را فدای شاه و شاهزاده‌‌ها می‌کند، اینها هیچ اعتنایی به ملت خود ندارند چه برسد به مردم دیگر کشورها.»
مشاور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی درباره میزان پیگیری حقوق قربانیان حج با بیان اینکه با توجه به نوع حکومت سعودی، هر کشور به اندازه قدرتی که دارد در این حادثه می‌تواند حقوقش را احقاق کند، می‌گوید: «ما جلوتر از سایر کشورها برای احقاق حقوق اتباع خود در این حادثه پیش رفتیم. این سیستم متاسفانه به هیچ کس پاسخگو نیست و چون یاد نگرفته است که پاسخگو باشد، سازوکاری نیز برای پاسخگویی به چنین مسایلی ندارند. با شناختی که من از عناد و خباثت برخی مسئولین سعودی نسبت به انقلاب اسلامی سراغ دارم، فکر می‌کنم تا حدود خوبی پیش رفتیم و انتقال جنازه‌هایی که هویت ایرانی آنها مشخص شده است، در چنین وضعیتی دستاورد خیلی خوبی است.»
شیخ‌الاسلام با اشاره به‌فقدان تجهیزات فنی و تکنولوژی لازم در کشور عربستان برای نگهداری از حجم بالای جنازه متوفیان اظهار می‌دارد: «تعداد قربانیان ایرانی مشخص و خیلی دقیق است و بلاشک یکی از منظم‌ترین سازمان‌های حج در دنیا سازمان حج و زیارت ماست. متاسفانه در برخی از کشورهای اسلامی حجاج خود اقدام به سفر حج می‌کنند و خود عربستان هم که سازماندهی لازم را ندارد. ظاهرا درباره آقای رکن‌آبادی، سفیر سابق ایران در لبنان هم منکر حضور وی در عربستان شده‌اند، در حالی که پاسپورت وی که ممهور به مهر سعودی است موجود است. البته ممکن است این ادعا از روی خباثت باشد اما خباثت احمقانه‌ای است.»
وی می‌افزاید:«ما توانستیم تا امروز این مقدار از حقوقمان را در این آشفته بازار مدیریت سعودی پیگیری کنیم و امیدوار هستم که این توافقاتی که شده درست انجام بشود. دولت سعودی در پایبندی به تعهدات سابقه خوبی ندارد، از جمله آن که در پرونده آن دو نوجوان که در فرودگاه جده رخ داد، در عالی‌ترین سطح مدیریت، وزیر کشور و ولیعهد قول دادند مسببین آن حادثه تنبیه شوند اما تنبیه نشدند. از این نظر نمی‌توان روی حرف سعودیها حسابی باز کرد.»
تشکیل کمیته حقیقت‌یاب
حق قانونی خانواده‌های قربانیان
مشاور بین‌الملل رئیس مجلس با تأکید بر اینکه تشکیل کمیته حقیقت‌یاب حق مسلم خانواده‌های آسیب‌دیده و کشورهای متبوعشان است، بیان می‌کند: «این حقوق کنسولی مصرح است که انسان‌‌ها به صرف اینکه در جایی حضور داشته باشند چه حضور رسمی، چه غیررسمی و چه به صورت قاچاق، فقط به صرف حضور در یک کشور، حقوقی به اسم امنیت و سلامت دارند؛ چه برسد به اینکه به یک فردی ویزا داده باشد و قوانین شرع ما عطوفت و لطف الهی که باید از طریق حاکمان جاری بشود. از این نظر، این حادثه، فاجعه بزرگی است.»
دکتر کاظم غریب‌آبادی، معاون امور بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با بیان اینکه از حقوق قانونی دولت‌هاست که حقوق اتباع قربانی خود را در فاجعه منا پیگیری کنند، درباره مسئولیت کشور عربستان در میزبانی از حجاج می‌گوید: «کشوری مثل عربستان که میزبانی حجاج را در کنگره عظیم حج برعهده دارد، باید نسبت به ارائه خدمات به حجاج حداکثر تلاش خود را بکند و حداکثر اقدامات را اتخاذ نماید تا افرادی که برای انجام فریضه حج عازم اماکن مقدسه می‌شوند، در صحت و سلامت باشند.»
معاون امور بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اینکه تأمین امنیت و سلامت حجاج یک مسئله حقوقی نیز می‌باشد، می‌گوید: «همین که فرد سیر قانونی را طی و ویزا اخذ کرده باشد از حقوقی برخوردار می‌شود که براساس آن دولت میزبان موظف به تأمین حقوق اولیه آن فرد از جمله حفظ سلامت و ایمنی اوست. این فرد چه توریست باشد، چه زائر باشد و چه برای تجارت به کشوری سفر کرده باشد و چه برای شرکت در همایش یا کنفرانس وارد آن کشور شده باشد، دولت میزبان موظف به تأمین امنیت جانی و حفظ سلامت اوست.»
وی می‌افزاید: «بر این اساس، دولت عربستان نسبت به حفظ جان، سلامت و ایمنی زائرین مسئول بوده و وظیفه تأمین حداکثری آن را داشته است.»
غریب‌آبادی در پاسخ به این سوال که آیا دولت عربستان وظیفه حقوقی خود را در تأمین حفظ جان و سلامتی و ایمنی زائرین به درستی انجام داده یا نداده است، تصریح می‌کند: «اسناد موجود و اظهارات شاهدان عینی حاکی از آن است که نه تنها اقدامات لازم برای پیشگیری حادثه به عمل نیامده بود، بلکه حتی اقداماتی برای کاهش خسارات و آسیب‌های این فاجعه نیز صورت نگرفته است. به طوری که شاهدان عینی از عدم رسیدگی به مجروحین حادثه خبر می‌دهند، در صورتی که اگر کمک‌رسانی لازم به مجروحین حادثه صورت می‌گرفت، احتمالا شاهد این وسعت از قربانیان نبودیم.»
وی با بیان اینکه شدت آسیب‌ها، خسارات و صدمات نشان‌دهنده کوتاهی دولت عربستان در رسیدگی به مجروحین حادثه است، بیان می‌کند: «نکته دوم از منظر حقوقی این است که وقتی این حادثه روی داد دولت عربستان باید بلافاصله به کمک‌رسانی به مجروحین می‌پرداخت، اما حاضران و شاهدان صحنه تصریح دارند که دولت عربستان در وظیفه انسانی و حتی قانونی خود کوتاهی کرده است و افراد مجروح و نیازمند به کمک در اثر گرما، فشار و سایر صدمات جان خود را از دست داده‌اند.»
برخورد ناشایست با اجساد و نقض بیانیه حقوق بشر اسلامی قاهره
معاون بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با انتقاد از برخورد ناشایست و غیرانسانی ماموران سعودی با جنازه‌های حجاج قربانی توضیح می‌دهد: « متاسفانه براساس تصاویر موجود و گفته‌های شاهدان عینی، برخورد ماموران سعودی با جنازه‌‌ها مایه تاسف بوده و برخورد خوبی نشده است؛ در صورتی که مطابق شرع مبین اسلام باید حرمت جنازه مسلمان رعایت شود و در بیانیه حقوق بشر اسلامی قاهره نیز بر حرمت جنازه مسلمان تاکید شده است.»
غریب‌آبادی درباره میزان همکاری دولت عربستان با قربانیان فاجعه منا و کشورهایی که در این حادثه دلخراش قربانی و مجروح شده‌اند، می‌گوید: « دولت عربستان باید اقدامات لازم در رسیدگی به این مسئله را انجام می‌داد تا پیکرهای مطهر حاجیان و مجروحین هر چه سریع‌تر به کشورشان برگردد. اینکه برخی کشورها نسبت به دفن حاجیان قربانی در عربستان رضایت داشتند مسئله دیگری است، اما در این مورد جمهوری اسلامی خواهان برگشت تمامی پیکرهای جانباختگان بود و از این نظر عربستان مسئولیت داشت تا هر چه سریع‌تر نسبت به این کار اقدام می‌کرد، اما متاسفانه روزهای اولیه همکاری سریع و مسئولانه‌ای با جمهوری اسلامی ایران نداشت.»
وی با اشاره به وسعت فاجعه منا خاطرنشان می‌کند: «نکته قابل بررسی حقوقی این است که قریب 5000 نفر جان خود را در این حادثه از دست داده‌اند، در حالی که در برخی تجاوزات به کشورها تعداد خسارات و آمار کشته‌شدگان از حادثه منا کمتر است! از این نظر، حادثه منا فاجعه عظیمی است که می‌طلبد دولت عربستان پاسخگو باشد و علل بروز حادثه را بررسی و با مقصرین و مسببین این فاجعه چه مامورین و چه دستگاه‌های دولتی خود برخورد لازم و جدی داشته باشد.»
معاون بین‌الملل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر تشکیل کمیته حقیقت‌یاب، توضیح می‌دهد: «تشکیل کمیته حقیقت‌یاب بی‌طرف و مستقل برای روشن شدن ابعاد و علل حقیقی رخ داده فاجعه با حضور کشورهایی که اتباعشان در این فاجعه آسیب دیده یا جان خود را از دست داده‌اند، بسیار کلیدی است و قطعا تشکیل چنین کمیته‌ای باید در دستورکار قرار گیرد و مقصرین حادثه شناسایی شوند.»
ضرورت تشکیل کمیته حقیقت‌یاب
محمد واحدی رئیس موسسه صلح زیبا در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با تأکید بر ضرورت تشکیل کمیته حقیقت‌یاب برای روشن شدن علت واقعی رخداد فاجعه منا توضیح می‌دهد: «کمیته حقیقت‌یاب در زمان‌های مختلف در عراق و افغانستان در سازمان ملل متحد تشکیل شده و وظیفه اصلی این کمیته‌‌ها مشخص نمودن قصور و تقصیر دولت میزبان یا عدم آن در حادثه است که پس از اثبات، جبران‌‌ها و مجازات‌هایی نیز طبق قوانین بین‌المللی وضع می‌شود.»
وی درباره ویژگی‌های این کمیته می‌افزاید: «این کمیته باید بی‌طرف باشد و از آن جا که حاجیان مهمانان خارجی از کشورهای مختلف بوده‌اند باید نمایندگان کشورهای مهمان مانند ایران، نیجریه و کشورهایی که شهروندانشان در این حادثه کشته شده‌اند، در این کمیته حقیقت‌یاب ناظر باشند. مسلما این فقط کشور میزبان نیست که امکان تشکیل کمیته حقیقت‌یاب را دارد و حق بدیهی شرکت در این کمیته بر همه کشورهای ذی‌نفع محفوظ است.»
رئیس موسسه صلح زیبا با اشاره به دو دیدگاه درباره فاجعه منا بیان می‌کند: «دیدگاه اول این است که این حادثه، نتیجه بی‌کفایتی آل‌سعود در اداره کنگره عظیم حج بوده و حادثه اسفبار حج به طور غیرعمد و سهوی رخ داده است که در این صورت مطابق با اسناد دوجانبه بین کشور عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران از جمله «عهدنا مه مودت شهریور 1308» و به‌طور خاص ماده 3 آن که صراحتاً آمده است «عربستان مسئول است وسایل امنیت و آسایش و اطمینان حجاج را فراهم نماید»، کشور عربستان تعهد بین‌المللی خود را به موجب این عهدنامه نقض نموده ومطابق بند ب ماده 2 کمیسیون حقوق بین‌الملل راجع به مسئولیت بین‌المللی دولت‌‌ها (2001)، مرتکب عمل متخلفانه بین‌المللی شده است.»
وی می‌افزاید: «از طرفی، مطابق معاهده 1963 وین درخصوص روابط کنسولی که بسیاری از قوانین و مقررات این معاهده جنبه عرفی پیدا کرده است، کشور عربستان مسئول حفظ منافع دولت و اتباع دیگر کشورها که با صدور ویزا وارد آن کشور شده‌اند، می‌باشد.»