چگونه شيوه مصرف و عادت هاي غذايي صحيح را در جامعه نهادينه کنیم ؟ (بخش پایانی) (گزارش روز)
فرهنگ مصرف سالم ازسبد خريد تا سفره خانواده (گزارش روز)
گروه گزارش
سرانه مصرف برخي اقلام خوراكي نه چندان مفيد مانند نمك،قند،شكر،روغن و نوشيدني هاي گازداردر كشور ما بسيار بالا است، تا جايي كه در سالهاي اخير نگراني هاي زيادي را ايجاد كرده است.
بسياري از اين مواد خوراكي در بلند مدت عامل ايجاد و بروز بيماري هاي خطرناكي است كه شايد حتي تا پايان عمر هم به طور كامل بهبود نيابند.
بنابراين اتخاذ راه كارهاي موثر براي كاهش مصرف اين مواد و از طرف ديگر فرهنگ سازي براي حذف آنها از توليدات كارخانه ها و سبد خانوار، بيشتر از هر زمان ديگري مهم و حياتي به نظر مي رسد.
تغذيه غلط،دستاورد زندگي مدرن
دکتر رسول دیناروند معاون وزیر بهداشت ،درمان و آموزش پزشكي و رئیس سازمان غذا و داروی کشور در اين خصوص در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان مي‌گويد: " البته نمي توان با چنين قطعيتي گفت كه وضعيت تغذيه‌اي ما خيلي متفاوت با ساير كشورهاي اطراف است.متاسفانه در اين بين دلايل زيادي وجود دارد از جمله رواج روزافزون شيوه زندگي مدرن كه باعث شده مردم بيشتر از هميشه به غذاهاي آماده روي بياورند.غذاهايي كه به لحاظ ارزش تغذيه خيلي در رتبه بالايي قرار ندارند. از طرف ديگر ماشيني شدن زندگي موجب شده تا از تحركات روزمره نيز به شدت كاسته شود. از طرف ديگر برخي مظاهرتوسعه يافتگي نيز با مشكلات عديده اي همچون مشكلات زيست محيطي همراه است، مانند آلودگي هوا وبسياري از معضلات زندگي مدرن كه از تمامي اين معضلات مي توان چنين نتيجه گيري كرد كه اين شيوه زندگي ما است كه باعث تغيير در عادت هاي غذايي شده است .”
او در ادامه با اشاره به افزايش مصرف غذاهاي آماده در جامعه كنوني مي افزايد: "غذاهاي آماده سرشار از افزودني‌هاي مضر شيميايي از جمله نمك بيش ازحد،چربي هاي غيرمفيد و افزودني هاي نگهدارنده در سطح بالا است. اما به دليل تغيير در سبك زندگي اين غذاها آماربالايي از مصرف را به خود اختصاص داده اند."
وی به برنامه های وزارتخانه متبوع خود اشاره می کند و می گوید: " در اين بين وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشكي كشور برنامه هاي متعددي در خصوص اصلاح روش زندگي و مواد مصرفي در دست بررسي و اجرا دارد. برنامه‌هايي براي كنترل و نظارت روي فرآورده هاي توليدي در كارخانه ها و رستوران ها و تلاش زيادي به خصوص در خود سازمان غذا و دارو صورت مي گيرد براي نظارت بر اين مواد غذايي و مخصوصا كاهش هرچه بيشترچربي هاي اشباع و شكر،هم در مواد غذايي و هم در عادت هاي مصرفي."
وی ادامه می دهد: "تلاش ما اين است كه سياست‌هايي كه دراين زمينه اتخاذ مي كنيم سلامت محور باشد.مثلا نظارت بر فعاليت مراكز توليدي و عرضه مواد غذايي سالم با راهكارهايي مثل نظارت بر مقررات فني و يا تغيير در پروانه ساخت و ... بايد توجه داشته باشيم كه هدف نهايي ما از طريق روش هاي مستقيم يا غير مستقيم پايين آوردن سطح مصرف نمك ،شكر ،روغن و چربي هاي اشباع و اسيدهاي چرب ترانس در شيوه عادت هاي مصرفی است.”
سن بيماري هر روز پايين تر از ديروز
مصرف بالاي اين مواد مضر از يك سو و پايين آمدن سن بيماري از سوي ديگرمسئولان ومردم را به چاره انديشي واداشته است. به راستي نگاهي به آمار شيوع بيماري هاي ناشي از مصرف اين مواد، در كشورمان گوياي واقعيت خطرناكي در اين خصوص است.
دکتر پریسا ترابی کارشناس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان اين آمارها را اين طور اعلام مي كند:”بيماريهاي غيرواگير مسئول 52درصد همه مرگ و ميرها و 47درصد اين بيماريها در سال 2005 ميلادي بودند كه احتمال مي رود به 60درصد در سال 2020 هم برسد. در گزارش منتشر شده سازمان بهداشت جهاني در سال 2005 در جمعيت منطقه خاور ميانه شرقي، در جمعيت 20 سال به بالاشيوع ديابت 11درصد، فشار خون بالا 26درصد، اضافه وزن و چاقي 65درصد و فعاليت بدني ناكافي 77درصد اعلام شده است. در كشور ما شيوع اين بيماريها در گروه سني 15 تا 64 سال به ترتيب ديابت 10درصد، فشار خون بالا 16درصد، اضافه وزن و چاقي 44درصد و فعاليت بدني ناكافي 61درصد مي باشد.”
وی می افزاید: "در گروه سني 15 سال به بالا در 16 كشور منطقه بالاترين سطح اضافه وزن در كشور كويت، مصر، امارات متحده عربي، عربستان سعودي، اردن و بحرين از 74درصد تا 86درصد در زنان و از 69درصد تا 77درصد در مردان گزارش شده است. شيوع عوامل خطر بيماريهاي قلبي عروقي دربيشتركشورهاي منطقه بالاست و58درصد جمعيت 15تا 65 سال مبتلا به اضافه وزن و چاقي مي باشند.اضافه وزن و چاقي، مهم‌ترین عامل خطر بالقوه براي بيماريهاي قلبي عروقي بوده و با مرگ هاي زود هنگام مرتبط است.”
او در خصوص روند رو به رشد مصرف غذاها و تنقلات شور در دنيا هشدار مي دهد و مي گويد:” در ايران نيز با توجه به رويكرد جامعه به مصرف غذاهاي آماده همچون فست فودها و كنسروي، و بر اساس گزارش‌های واصله از توليدكنندگان نمك تخمين زده مي شود مصرف ايرانيان از نمك درحدود 2 تا 3 درصد ميزان توصيه شده (5 گرم در روز ) مي باشد.بنابراين به خوبي مي توان اين طور استناد كرد كه تغيير در عادات غذايي ما مي تواند گام موثري براي كاهش اين بيماري ها باشد.رژيم غذايي سنتي مثل خرما، شير، ميوه و سبزي تازه، نان كامل و ماهي جاي خود را به غذاهاي جديد و حاوي انرژي بالا، چربي و شكر و فقير از كربوهيدراتهاي پيچيده داده اند. مصرف قند و شكربسيار بالاست. در ايران سرانه مصرف مطلوب پيشنهادي 40گرم در روز در سال 91 بوده كه اين رقم در سال1388 بر اساس ترازنامه غذايي 68 گرم در روز گزارش شده است.”
کارشناس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت تصریح می کند: "در دنيا به طور متوسط ميزان دريافت انرژي از 10درصد به 15درصد در حال افزايش است. اين رويه مصرف در مورد چربي هاي نباتي و حيواني با متوسط مصرف 20كيلوگرم سرانه مصرف فرد در سال كه بيش از 30درصد از كل انرژي مصرف شده را تشكيل مي دهد نيز وجود دارد. در ايران سرانه مصرف مطلوب پيشنهادي روغن هاي نباتي 35 گرم در روز در سال 91 بوده كه اين رقم در سال1388 بر اساس ترازنامه غذايي 65 گرم در روز گزارش شده است.كشور هاي كم درآمد و يا بحران زده، وابسته به يارانه‌هاي غذايي و كمكهاي غذايي مي باشند و عمده ترين منبع تامين انرژي آنان غلات است.كالري دريافتي روزانه آنها حدود 2000 تا 2300 كيلو كالري است، غلات 60 تا 80درصد كل انرژي آنان را تامين مي كند. "
اما در خصوص كاهش اين شيوه مصرفي راه حل هاي ساده اي نيز وجود دارد همان طور كه خانم دكتر ترابي مي‌گويد:”غذاهايی با انرژي بالا چاقي را افزايش مي دهند. این غذاها از نظر مردم خوشمزه تر و لذیذتر می باشند.مصرف ميوه ها و سبزي ها و ديگر غذاهاي پرفيبر كه در كشور ما تنها 12درصد جمعيت كشور به ميزان كافي ميوه و سبزي مصرف مي كنند بايد افزايش بيشتري يابد.
مصرف نوشيدني هاي شيرين شده با شكر بايد كاهش يابد.جاي گزيني آشاميدني هاي سالم مثل آب، دوغ، شير و آب ميوه هاي تازه با نوشابه هاي گازدار، آب ميوه هاي آماده و پودر شربت هاي آماده.همين طورجدي گرفتن صرف صبحانه، تعداد وعده هاي غذايي و ميان وعده غذايي و دفعات مصرف تنقلات نيز مي تواند در اين بين موثر واقع شود.”
گازدارهاي خوشمزه يا مرگ آور؟
هرچند ایرانی ها در توليد برخي مواد خوراكي مثل زعفران حرف اول را درجهان مي زنند که اتفاقا دارای منافع اقتصادی زیادی برای کشور است اما در عوض ، بزرگ‌ترین مصرف کننده نوشابه در جهان نيز هستيم که اين سؤال را ايجاد مي كند كه چرا ایرانی ها اینقدر نوشابه می خورند و آیا از مضرات نامطلوب آن بر سلامتی و هزینه مالی آن بر سبد خانوار اطلاع دارند؟
اخیرا بسياري از مسوولان نظام سلامت کشور و پزشكان و متخصصان مختلف نسبت به مصرف افراط گونه نوشابه در کشور هشدار داده اند. زیرا براساس آمارهای منتشر شده رسمی، هم اکنون مصرف نوشابه های گازدار در ایران بالاترین میزان را در سطح جهان به خود اختصاص داده است .اگرچه دكتر ديناروند اين آمارها را غير واقعي عنوان مي كند .
او به نشر آمارهاي غلط و بعضا نادرست هم درخصوص وضعيت سلامت و تغذيه نيز اشاره مي كند و مي افزايد: "گاهي اوقات در اين خصوص آمارهاي غلطي هم داده مي‌شود كه نبايد مبناي برنامه ريزي ها و استنادات ما قرار بگيرد.مثلا اينكه مي گويند مصرف نوشابه ما از خيلي كشورهاي ديگر بالاتر است حقيقتا صحت ندارد.در واقع ايران جزو كشورهايي با مصرف بالاي نوشابه نيست و حتي سرانه مصرف نوشابه ما از بسياري كشورهاي ديگرچه در منطقه و چه كشورهاي توسعه يافته هم پايين تراست.به نظر من در خصوص بحث سلامت و عادت هاي مصرفي براي رسيدن به يك راهكار جامع و برنامه ريزي هاي موثر نبايد به آمارهاي غيرواقعی متوسل شد."
اما با وجود، این تحقیقات همچنان مصرف بالاي نوشابه در ميان ايرانيان را نشان مي دهد، در حالی که سرانه مصرف نوشابه گازدار در دنیا 10 لیتر است، ایرانی‌ها سالانه 42 لیتر نوشابه مصرف می کنند و این در حالی است که 90درصد خانواده های ایرانی کمبود کلسیم دارند و نوشابه مانع جذب کلسیم به بدن می شود و اين به معناي آن است که ایرانی ها بیش از چهار برابر میانگین جهانی نوشابه مصرف می کنند.نوشابه اگرچه براي خيلي از ما نوشيدني شيرين وخوش گواري است كه سفره هاي غذايمان بدون آن معنا ندارد اما واقعيت اين است كه پشت اين جرعه هاي شيرين سم مهلكي نهفته است. درهر لیوان نوشابه 35 تا 55 میلی گرم کافئین وجود دارد؛ این ماده تعادل طبیعی بدن را از بین برده و موجب بیخوابی، بیقراری و افزایش تپش قلب در افراد می شود. کودکان و نوجوانانی که بطور مداوم نوشابه مصرف می کنند دچار بیقراری و اختلال در خواب می‌شوند.همين طورنوشابه زنگ خطری برای پوکی استخوان است. مصرف کم لبنیات و وجود اسید در نوشابه باعث جذب نشدن کلسیم در بدن و تشديد پوکی استخوان می شود.
ازشعار سلامتي تا وعده هاي اجرايي
گذشته از بحث تبليغات وآموزش و فرهنگ‌سازي،گاهي روش هاي اجرايي نيز در عمل مي تواند تا اندازه‌اي به افزايش معيارهاي مصرف سالم در جامعه كمك كند.
مثلا درسالهاي قبل دولت طي طرحي ازتوزيع قند ونوشابه‌هاي گازدار در ادارات جلوگيري كرد كه اين موضوع تا اندازه اي در كاهش مصرف روزانه قند و شكر ونوشابه هاي گازدارمفيد بود. اما به راستي حجم چنين اقدامات عملي با توجه به آمار مصرفي كافي به نظر مي رسد؟ يا چرا طرح هايي از اين دست بعد ازمدت زمان عمدتا كوتاهي به دست فراموشي سپرده مي شود؟ رئيس سازمان غذا و دارو اما برخي از اين اقدامات را بيشتر از اينكه راهگشا وموثر بداند، از آنها به عنوان حركات سمبليك ياد مي كند.
اومي گويد: "برخي از اين حركات بيشتر از اينكه موثر باشند سمبليك هستند.واقعا قند و شكر و نوشابه با ممنوعيت توزيع در برخي ادارات از فرهنگ مصرفي مردم جامعه خارج نخواهد شد. شايد علت اينكه بسياري از اين طرح‌ها ماندگار نيستند همين موضوع باشد.ما بايد به فكر اتخاذ تصميماتي باشيم كه علاوه بر اثر گذاري ماندگار باشند وتقويت كننده سياست هاي قبلي هم باشند.”
فرزانه صادقی،کارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه- معاونت بهداشت- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نيز در خصوص تصميمات اتخاذ شده كنوني در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان مي گويد:” در حال حاضر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در راستاي سياست هاي خود براي اصلاح الگوي مصرف روغن از يك سو شركت‌هاي توليدي روغن نباتي كشور را به توليد روغن هايي با خواص تغذيه اي سالم تر، حداقل اسيدهاي چرب اشباع و بدون اسيد چرب ترانس تشويق مي كند و از سوي ديگر از ساير صنايع غذايي مصرف كننده روغن نظير توليد كنندگان كيك و كلوچه، بيسكويت، شكلات، بستني، چيپس ، پفك و ... مي‌خواهد كه فرمولاسيون فرآورده هاي خود را بازنگري كنند و از انواعي از روغن كه اسيدهاي چرب اشباع و ترانس كمتري دارند استفاده كنند تا بدين ترتيب در جهت ارتقاي كيفيت و خواص تغذيه اي محصولات خود و در نهايت سلامت جامعه گام بردارند.
برای رسیدن به هدف فوق فرهنگ سازی ترویج مصرف و سرمایه گذاری در راستای تولید روغن با کیفیت مطلوب و کاربرد مناسب و حمایت از تولید کنندگان امری لازم و ضروری است.”او در ادامه تصريح مي كند :”همچنین در برنامه های آموزشی و فرهنگ سازی مصرف بهینه روغن‌ها و چربی ها، لازم است موارد زیر به خانوارهای ایرانی اطلاع رسانی شود. از آن جایی که انواع روغن های مایع گیاهی ویژگی های تغذیه ای خاص خود دارند، بنابراین توصیه می‌شود بسته به کاربرد آنها ( پخت و پز، سالاد و سرخ‌کردنی ) مصرف شود. تمامي روغن هاي خوراكي مايع مانند روغن‌هاي زيتون، کنجد، کلزا، ذرت، آفتابگردان و سويا برای پخت غذا مناسب هستند.
برخی روغن ها به دلیل پايين بودن مقاومت در برابر اكسيداسيون (مانند روغن هسته انگور)، براي سرخ كردن مناسب نمي باشند. با توجه به نوع پخت غذاهای سنتی و استفاده از حرارت بالا و زمان طولانی پخت، مصرف روغن مایع معمولی جهت سالاد، خورشت و روی برنج مناسب می باشد. در ساير مصارف روغن نیمه جامد با اسيد چرب كم ترانس و برای سرخ کردن روغن هاي مخصوص سرخ‌كردني توصیه مي گردد. روغن زیتون تصفیه شده برای سرخ کردن به شرط آنكه حرارت اجاق كم و زمان سرخ كردن كوتاه باشد ، قابل استفاده است. توصیه می‌شود از روغن مخصوص سرخ كردن برای مصارف دیگر نظیر پخت و پز و سالاد و روی برنج کمتر استفاده شود زیرا اسیدهای چرب ضروری در روغن مخصوص سرخ كردن ناچیزاست .”
سرانه مصرف برخي اقلام خوراكي نه چندان مفيد مانند نمك،قند،شكر،روغن و نوشيدني هاي گازداردر كشور ما بسيار بالا است، تا جايي كه در سالهاي اخير نگراني هاي زيادي را ايجاد كرده است.
بسياري از اين مواد خوراكي در بلند مدت عامل ايجاد و بروز بيماري هاي خطرناكي است كه شايد حتي تا پايان عمر هم به طور كامل بهبود نيابند.
بنابراين اتخاذ راه كارهاي موثر براي كاهش مصرف اين مواد و از طرف ديگر فرهنگ سازي براي حذف آنها از توليدات كارخانه ها و سبد خانوار، بيشتر از هر زمان ديگري مهم و حياتي به نظر مي رسد.
تغذيه غلط،دستاورد زندگي مدرن
دکتر رسول دیناروند معاون وزیر بهداشت ،درمان و آموزش پزشكي و رئیس سازمان غذا و داروی کشور در اين خصوص در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان مي‌گويد: " البته نمي توان با چنين قطعيتي گفت كه وضعيت تغذيه‌اي ما خيلي متفاوت با ساير كشورهاي اطراف است.متاسفانه در اين بين دلايل زيادي وجود دارد از جمله رواج روزافزون شيوه زندگي مدرن كه باعث شده مردم بيشتر از هميشه به غذاهاي آماده روي بياورند.غذاهايي كه به لحاظ ارزش تغذيه خيلي در رتبه بالايي قرار ندارند. از طرف ديگر ماشيني شدن زندگي موجب شده تا از تحركات روزمره نيز به شدت كاسته شود. از طرف ديگر برخي مظاهرتوسعه يافتگي نيز با مشكلات عديده اي همچون مشكلات زيست محيطي همراه است، مانند آلودگي هوا وبسياري از معضلات زندگي مدرن كه از تمامي اين معضلات مي توان چنين نتيجه گيري كرد كه اين شيوه زندگي ما است كه باعث تغيير در عادت هاي غذايي شده است .”
او در ادامه با اشاره به افزايش مصرف غذاهاي آماده در جامعه كنوني مي افزايد: "غذاهاي آماده سرشار از افزودني‌هاي مضر شيميايي از جمله نمك بيش ازحد،چربي هاي غيرمفيد و افزودني هاي نگهدارنده در سطح بالا است. اما به دليل تغيير در سبك زندگي اين غذاها آماربالايي از مصرف را به خود اختصاص داده اند."
وی به برنامه های وزارتخانه متبوع خود اشاره می کند و می گوید: " در اين بين وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشكي كشور برنامه هاي متعددي در خصوص اصلاح روش زندگي و مواد مصرفي در دست بررسي و اجرا دارد. برنامه‌هايي براي كنترل و نظارت روي فرآورده هاي توليدي در كارخانه ها و رستوران ها و تلاش زيادي به خصوص در خود سازمان غذا و دارو صورت مي گيرد براي نظارت بر اين مواد غذايي و مخصوصا كاهش هرچه بيشترچربي هاي اشباع و شكر،هم در مواد غذايي و هم در عادت هاي مصرفي."
وی ادامه می دهد: "تلاش ما اين است كه سياست‌هايي كه دراين زمينه اتخاذ مي كنيم سلامت محور باشد.مثلا نظارت بر فعاليت مراكز توليدي و عرضه مواد غذايي سالم با راهكارهايي مثل نظارت بر مقررات فني و يا تغيير در پروانه ساخت و ... بايد توجه داشته باشيم كه هدف نهايي ما از طريق روش هاي مستقيم يا غير مستقيم پايين آوردن سطح مصرف نمك ،شكر ،روغن و چربي هاي اشباع و اسيدهاي چرب ترانس در شيوه عادت هاي مصرفی است.”
سن بيماري هر روز پايين تر از ديروز
مصرف بالاي اين مواد مضر از يك سو و پايين آمدن سن بيماري از سوي ديگرمسئولان ومردم را به چاره انديشي واداشته است. به راستي نگاهي به آمار شيوع بيماري هاي ناشي از مصرف اين مواد، در كشورمان گوياي واقعيت خطرناكي در اين خصوص است.
دکتر پریسا ترابی کارشناس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان اين آمارها را اين طور اعلام مي كند:”بيماريهاي غيرواگير مسئول 52درصد همه مرگ و ميرها و 47درصد اين بيماريها در سال 2005 ميلادي بودند كه احتمال مي رود به 60درصد در سال 2020 هم برسد. در گزارش منتشر شده سازمان بهداشت جهاني در سال 2005 در جمعيت منطقه خاور ميانه شرقي، در جمعيت 20 سال به بالاشيوع ديابت 11درصد، فشار خون بالا 26درصد، اضافه وزن و چاقي 65درصد و فعاليت بدني ناكافي 77درصد اعلام شده است. در كشور ما شيوع اين بيماريها در گروه سني 15 تا 64 سال به ترتيب ديابت 10درصد، فشار خون بالا 16درصد، اضافه وزن و چاقي 44درصد و فعاليت بدني ناكافي 61درصد مي باشد.”
وی می افزاید: "در گروه سني 15 سال به بالا در 16 كشور منطقه بالاترين سطح اضافه وزن در كشور كويت، مصر، امارات متحده عربي، عربستان سعودي، اردن و بحرين از 74درصد تا 86درصد در زنان و از 69درصد تا 77درصد در مردان گزارش شده است. شيوع عوامل خطر بيماريهاي قلبي عروقي دربيشتركشورهاي منطقه بالاست و58درصد جمعيت 15تا 65 سال مبتلا به اضافه وزن و چاقي مي باشند.اضافه وزن و چاقي، مهم‌ترین عامل خطر بالقوه براي بيماريهاي قلبي عروقي بوده و با مرگ هاي زود هنگام مرتبط است.”
او در خصوص روند رو به رشد مصرف غذاها و تنقلات شور در دنيا هشدار مي دهد و مي گويد:” در ايران نيز با توجه به رويكرد جامعه به مصرف غذاهاي آماده همچون فست فودها و كنسروي، و بر اساس گزارش‌های واصله از توليدكنندگان نمك تخمين زده مي شود مصرف ايرانيان از نمك درحدود 2 تا 3 درصد ميزان توصيه شده (5 گرم در روز ) مي باشد.بنابراين به خوبي مي توان اين طور استناد كرد كه تغيير در عادات غذايي ما مي تواند گام موثري براي كاهش اين بيماري ها باشد.رژيم غذايي سنتي مثل خرما، شير، ميوه و سبزي تازه، نان كامل و ماهي جاي خود را به غذاهاي جديد و حاوي انرژي بالا، چربي و شكر و فقير از كربوهيدراتهاي پيچيده داده اند. مصرف قند و شكربسيار بالاست. در ايران سرانه مصرف مطلوب پيشنهادي 40گرم در روز در سال 91 بوده كه اين رقم در سال1388 بر اساس ترازنامه غذايي 68 گرم در روز گزارش شده است.”
کارشناس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت تصریح می کند: "در دنيا به طور متوسط ميزان دريافت انرژي از 10درصد به 15درصد در حال افزايش است. اين رويه مصرف در مورد چربي هاي نباتي و حيواني با متوسط مصرف 20كيلوگرم سرانه مصرف فرد در سال كه بيش از 30درصد از كل انرژي مصرف شده را تشكيل مي دهد نيز وجود دارد. در ايران سرانه مصرف مطلوب پيشنهادي روغن هاي نباتي 35 گرم در روز در سال 91 بوده كه اين رقم در سال1388 بر اساس ترازنامه غذايي 65 گرم در روز گزارش شده است.كشور هاي كم درآمد و يا بحران زده، وابسته به يارانه‌هاي غذايي و كمكهاي غذايي مي باشند و عمده ترين منبع تامين انرژي آنان غلات است.كالري دريافتي روزانه آنها حدود 2000 تا 2300 كيلو كالري است، غلات 60 تا 80درصد كل انرژي آنان را تامين مي كند. "
اما در خصوص كاهش اين شيوه مصرفي راه حل هاي ساده اي نيز وجود دارد همان طور كه خانم دكتر ترابي مي‌گويد:”غذاهايی با انرژي بالا چاقي را افزايش مي دهند. این غذاها از نظر مردم خوشمزه تر و لذیذتر می باشند.مصرف ميوه ها و سبزي ها و ديگر غذاهاي پرفيبر كه در كشور ما تنها 12درصد جمعيت كشور به ميزان كافي ميوه و سبزي مصرف مي كنند بايد افزايش بيشتري يابد.
مصرف نوشيدني هاي شيرين شده با شكر بايد كاهش يابد.جاي گزيني آشاميدني هاي سالم مثل آب، دوغ، شير و آب ميوه هاي تازه با نوشابه هاي گازدار، آب ميوه هاي آماده و پودر شربت هاي آماده.همين طورجدي گرفتن صرف صبحانه، تعداد وعده هاي غذايي و ميان وعده غذايي و دفعات مصرف تنقلات نيز مي تواند در اين بين موثر واقع شود.”
گازدارهاي خوشمزه يا مرگ آور؟
هرچند ایرانی ها در توليد برخي مواد خوراكي مثل زعفران حرف اول را درجهان مي زنند که اتفاقا دارای منافع اقتصادی زیادی برای کشور است اما در عوض ، بزرگ‌ترین مصرف کننده نوشابه در جهان نيز هستيم که اين سؤال را ايجاد مي كند كه چرا ایرانی ها اینقدر نوشابه می خورند و آیا از مضرات نامطلوب آن بر سلامتی و هزینه مالی آن بر سبد خانوار اطلاع دارند؟
اخیرا بسياري از مسوولان نظام سلامت کشور و پزشكان و متخصصان مختلف نسبت به مصرف افراط گونه نوشابه در کشور هشدار داده اند. زیرا براساس آمارهای منتشر شده رسمی، هم اکنون مصرف نوشابه های گازدار در ایران بالاترین میزان را در سطح جهان به خود اختصاص داده است .اگرچه دكتر ديناروند اين آمارها را غير واقعي عنوان مي كند .
او به نشر آمارهاي غلط و بعضا نادرست هم درخصوص وضعيت سلامت و تغذيه نيز اشاره مي كند و مي افزايد: "گاهي اوقات در اين خصوص آمارهاي غلطي هم داده مي‌شود كه نبايد مبناي برنامه ريزي ها و استنادات ما قرار بگيرد.مثلا اينكه مي گويند مصرف نوشابه ما از خيلي كشورهاي ديگر بالاتر است حقيقتا صحت ندارد.در واقع ايران جزو كشورهايي با مصرف بالاي نوشابه نيست و حتي سرانه مصرف نوشابه ما از بسياري كشورهاي ديگرچه در منطقه و چه كشورهاي توسعه يافته هم پايين تراست.به نظر من در خصوص بحث سلامت و عادت هاي مصرفي براي رسيدن به يك راهكار جامع و برنامه ريزي هاي موثر نبايد به آمارهاي غيرواقعی متوسل شد."
اما با وجود، این تحقیقات همچنان مصرف بالاي نوشابه در ميان ايرانيان را نشان مي دهد، در حالی که سرانه مصرف نوشابه گازدار در دنیا 10 لیتر است، ایرانی‌ها سالانه 42 لیتر نوشابه مصرف می کنند و این در حالی است که 90درصد خانواده های ایرانی کمبود کلسیم دارند و نوشابه مانع جذب کلسیم به بدن می شود و اين به معناي آن است که ایرانی ها بیش از چهار برابر میانگین جهانی نوشابه مصرف می کنند.نوشابه اگرچه براي خيلي از ما نوشيدني شيرين وخوش گواري است كه سفره هاي غذايمان بدون آن معنا ندارد اما واقعيت اين است كه پشت اين جرعه هاي شيرين سم مهلكي نهفته است. درهر لیوان نوشابه 35 تا 55 میلی گرم کافئین وجود دارد؛ این ماده تعادل طبیعی بدن را از بین برده و موجب بیخوابی، بیقراری و افزایش تپش قلب در افراد می شود. کودکان و نوجوانانی که بطور مداوم نوشابه مصرف می کنند دچار بیقراری و اختلال در خواب می‌شوند.همين طورنوشابه زنگ خطری برای پوکی استخوان است. مصرف کم لبنیات و وجود اسید در نوشابه باعث جذب نشدن کلسیم در بدن و تشديد پوکی استخوان می شود.
ازشعار سلامتي تا وعده هاي اجرايي
گذشته از بحث تبليغات وآموزش و فرهنگ‌سازي،گاهي روش هاي اجرايي نيز در عمل مي تواند تا اندازه‌اي به افزايش معيارهاي مصرف سالم در جامعه كمك كند.
مثلا درسالهاي قبل دولت طي طرحي ازتوزيع قند ونوشابه‌هاي گازدار در ادارات جلوگيري كرد كه اين موضوع تا اندازه اي در كاهش مصرف روزانه قند و شكر ونوشابه هاي گازدارمفيد بود. اما به راستي حجم چنين اقدامات عملي با توجه به آمار مصرفي كافي به نظر مي رسد؟ يا چرا طرح هايي از اين دست بعد ازمدت زمان عمدتا كوتاهي به دست فراموشي سپرده مي شود؟ رئيس سازمان غذا و دارو اما برخي از اين اقدامات را بيشتر از اينكه راهگشا وموثر بداند، از آنها به عنوان حركات سمبليك ياد مي كند.
اومي گويد: "برخي از اين حركات بيشتر از اينكه موثر باشند سمبليك هستند.واقعا قند و شكر و نوشابه با ممنوعيت توزيع در برخي ادارات از فرهنگ مصرفي مردم جامعه خارج نخواهد شد. شايد علت اينكه بسياري از اين طرح‌ها ماندگار نيستند همين موضوع باشد.ما بايد به فكر اتخاذ تصميماتي باشيم كه علاوه بر اثر گذاري ماندگار باشند وتقويت كننده سياست هاي قبلي هم باشند.”
فرزانه صادقی،کارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه- معاونت بهداشت- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نيز در خصوص تصميمات اتخاذ شده كنوني در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان مي گويد:” در حال حاضر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در راستاي سياست هاي خود براي اصلاح الگوي مصرف روغن از يك سو شركت‌هاي توليدي روغن نباتي كشور را به توليد روغن هايي با خواص تغذيه اي سالم تر، حداقل اسيدهاي چرب اشباع و بدون اسيد چرب ترانس تشويق مي كند و از سوي ديگر از ساير صنايع غذايي مصرف كننده روغن نظير توليد كنندگان كيك و كلوچه، بيسكويت، شكلات، بستني، چيپس ، پفك و ... مي‌خواهد كه فرمولاسيون فرآورده هاي خود را بازنگري كنند و از انواعي از روغن كه اسيدهاي چرب اشباع و ترانس كمتري دارند استفاده كنند تا بدين ترتيب در جهت ارتقاي كيفيت و خواص تغذيه اي محصولات خود و در نهايت سلامت جامعه گام بردارند.
برای رسیدن به هدف فوق فرهنگ سازی ترویج مصرف و سرمایه گذاری در راستای تولید روغن با کیفیت مطلوب و کاربرد مناسب و حمایت از تولید کنندگان امری لازم و ضروری است.”او در ادامه تصريح مي كند :”همچنین در برنامه های آموزشی و فرهنگ سازی مصرف بهینه روغن‌ها و چربی ها، لازم است موارد زیر به خانوارهای ایرانی اطلاع رسانی شود. از آن جایی که انواع روغن های مایع گیاهی ویژگی های تغذیه ای خاص خود دارند، بنابراین توصیه می‌شود بسته به کاربرد آنها ( پخت و پز، سالاد و سرخ‌کردنی ) مصرف شود. تمامي روغن هاي خوراكي مايع مانند روغن‌هاي زيتون، کنجد، کلزا، ذرت، آفتابگردان و سويا برای پخت غذا مناسب هستند.
برخی روغن ها به دلیل پايين بودن مقاومت در برابر اكسيداسيون (مانند روغن هسته انگور)، براي سرخ كردن مناسب نمي باشند. با توجه به نوع پخت غذاهای سنتی و استفاده از حرارت بالا و زمان طولانی پخت، مصرف روغن مایع معمولی جهت سالاد، خورشت و روی برنج مناسب می باشد. در ساير مصارف روغن نیمه جامد با اسيد چرب كم ترانس و برای سرخ کردن روغن هاي مخصوص سرخ‌كردني توصیه مي گردد. روغن زیتون تصفیه شده برای سرخ کردن به شرط آنكه حرارت اجاق كم و زمان سرخ كردن كوتاه باشد ، قابل استفاده است. توصیه می‌شود از روغن مخصوص سرخ كردن برای مصارف دیگر نظیر پخت و پز و سالاد و روی برنج کمتر استفاده شود زیرا اسیدهای چرب ضروری در روغن مخصوص سرخ كردن ناچیزاست .”