قیمت نفت در هفته‌های اخیر به بشکه‌ای کمتر از 40 دلار هم رسید. در 37 سال گذشته نوسانات قیمت نفت، تأثیرات نامطلوبی بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و حتی سیاسی کشور گذاشته است. مسئولان در هیچ دوره‌ای نتوانسته‌اند روی درآمدزایی نفت به صورت یک عنصر پایدار حساب کنند و حالا که قیمت آن به کانال 40 دلار رسیده، می‌توان گفت که تولید بیش از حد حتی به صورت صیانتی هم دیگر صرف نکند چه برسد به صادرات به صورت خام! با کاهش قیمت نفت خام، قیمت محصولات پتروشیمی هم کاهش یافته و تولید آن در صنایع بالا‌دستی آنچنان به صرفه نیست و در صنایع پایین دست هم که کشور وضعیت خوبی ندارد. با این حساب اگر در یک حرکت حساب شده به سوی بستن چاه‌های نفت پیش برویم، از ضرر بیشتر جلوگیری کرده‌ایم.
یکی از جایگزین‌های مناسب برای نفت، معادن کشور است. به گفته حسین ابویی مهریزی معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت فقط هفت درصد این گنجینه پربها و این عنصر امیدبخش برای رهایی از وابستگی نفتی، اکتشاف شده و حتی به همین مقدار هم استخراج صورت نگرفته است!
نگاهی به آمارهای ارائه شده در سوی سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که بخش معدن بسیار مهجور مانده است. درحالی که سهم صنعت و تجارت از تولید ناخالص داخلی در سال 93 به ترتیب بالغ بر 16/6 و 13/7 درصد بوده سهم معدن از این شاخص فقط 1/3 درصد بوده است! درحال حاضر استخراج معدن متمرکز بر سنگ آهن به ظرفیت 66 میلیون تن در سال است. همچنین تولید فولاد خام درحال حاضر 24 میلیون تن است.
وزارت صنعت در سند راهبردی خود افزایش تولید فولاد خام به 55 میلیون تن تا سال 1404 را در زمره اهداف اصلی خود تعریف کرده اما برای تبدیل آن به ارزش افزوده نیاز به واگذاری واقعی تصدی‌ها به بخش خصوصی است. با این حال وزارت صنعت به بسیاری از صنایع باصطلاح خصوصی یارانه می‌دهد و همین موجب بی‌انگیزگی آنان برای سودآور کردن تولیدات خود به ویژه از راه صادرات شده است. این مسئله کشور را به سوی خام‌فروشی معادن سوق می‌دهد و قصه نفت تکرار می‌شود.
مجیدرضا حریری، عضو اتاق بازرگانی در این زمینه گفت: قرار دادن صنعت فولاد به عنوان یک صنعت استراتژیک در سند راهبردی وزارت صنعت، خیانت به منابع ملی است. وی معتقد است صنعت خودرو باید پیشران صنعت کشور باشد اما پس از 40 سال هنوز نمی‌تواند روی پای خود بایستد.
اما معاون طرح و برنامه وزارت صنعت درباره برنامه‌های این وزارتخانه‌ برای جایگزینی معدن به جای نفت در بخش درآمدزایی کشور در اظهارنظری امیدوارکننده مدعی شد: می‌خواهیم در بخش معدن، زنجیره ارزش اقتصادی ایجاد کنیم تا از خام‌فروشی جلوگیری شود.
اگر وزارت صنعت به آنچه حسین ابویی مهریزی گفت، عمل کند اشتغال در اقصی نقاط کشور ایجاد می‌شود اما نکته اینجاست که برای ایجاد و توسعه صنایع پایین دستی معدن و ایجاد زنجیره ارزش باید بهبود فضای کسب و کار و توجه به صنایع کوچک در اولویت قرار بگیرد اما در برنامه راهبردی وزارت صنعت فقط به فولاد، سیمان و کاشی و سرامیک توجه شده و صنایع مرتبط با سنگ‌های تزیینی و صنایع پایین‌دست مورد غفلت واقع شده است.
توجه به بخش معدن و زنجیره ارزش آن می‌تواند، ضمن درآمدزایی برای کشور، اشتغال‌زایی بالایی در تمام نقاط کشور را درپی داشته باشد و تبدیل به یکی از زمینه‌های خروج از اقتصاد نفتی بشود اما نکته اینجاست که افق وزارت صنعت (با وضعی که ذکر شد) برای بخش معدن سال 96 به بعد را نشانه گرفته و گویا برای کوتاه مدت، آنچنان برنامه‌ای ندارد. همان برنامه‌های از سال 96 به بعد هم با این روش کار به خام‌فروشی ختم خواهد شد مگر اینکه همزمان با توسعه اکتشاف و استخراج، صنایع پایین‌دستی آن هم ایجاد یا تقویت شود.
متأسفانه و به‌رغم تأکیدات مکرر رهبر انقلاب بررسی درآمدهای بودجه کشور در سال 93 نشان می‌دهد بالغ بر 40 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را نفت خام تشکیل می‌دهد یعنی 13 برابر بخش معدن که 1/3 درصد بوده است! البته بیشتر تولید و صادرات معادن کشور هم به صورت خام است. لذا برای برون رفت از وضع موجود و گام نهادن در ابتدای جاده منتهی به وضع مطلوب، سیاست‌های کنونی جوابگو نبوده و لازم است تمهیدی دیگر اندیشیده شود.