گروه گزارش

 اتوبوس‌ها هم در این لحظات دست کمی از مترو ندارند و  لبریز از جمعیت می‌شوند. به نظر می‌رسد در موضوع استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی داستان یک قدم و صد قدم برعکس شده است و البته با این وجود نیز مردم صد قدم که نه، صدها قدم در مسیر استقبال از ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی برداشته‌اند اما طرف مقابل یعنی دست‌اندرکارانی که موظف به گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی هستند در قدم نخست خود درجا می‌زنند.
پس از بررسی آثار مثبت استفاده از ناوگان حمل‌و نقل عمومی برای سفرهای روزانه در کلانشهرها این بار از ابعاد دیگر به این موضوع نگاه خواهیم کرد.
 همان‌طور که در گزارش روز گذشته تاکید شد استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی می‌تواند زمینه‌ساز صرفه اقتصادی، کاهش آلودگی، کاهش بیماری‌ها، تسریع سفرها و ... شود اما از سوی دیگر وقتی با نگاهی منصفانه به موضوع می‌نگریم به چیزی جز اشباع ظرفیت ناوگان حمل و نقل عمومی در کلانشهرها بر‌نمی‌خوریم.
ظرفیت اشباع شده
 این روزها واگن‌های مترو و اتوبوس‌های درون‌شهری در کلانشهرهای ما در برخی از ساعات فراتر از ظرفیت خود به مردم خدمات می‌دهند و در چنین شرایطی سخت است انتظار داشته باشیم در همین ساعات صاحبان خودروهای بعضا تک‌سرنشین حاضر شوند رنج سفر با این وسایل را به‌ جان بخرند. برای بررسی بهتر موضوع سراغ آقای شیرگیر می‌رویم.
 بهروز شیرگیر عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیر است و در این خصوص به گزارشگر کیهان می‌گوید: «من بشخصه فردی هستم که سعی می‌کنم در روزهایی از هفته از وسایل حمل‌ونقل عمومی به خصوص مترو استفاده کنم تا احساس استفاده از ابزار حمل و نقل عمومی را لمس کنم اما باید قبول کنیم که ما دیگر ظرفیتی در بحث جابه‌جایی به وسایل حمل و نقل عمومی نداریم که بخواهیم مردم را به استفاده از آن ترغیب کنیم.»
لزوم برنامه‌ریزی برای سفرهای غیرضروری
وی می‌افزاید: «اگر ساعات اوج ترافیک را در شهری مثل تهران بررسی کنیم می‌بینیم که وسایل حمل و نقل عمومی ما فوق اشباع عمل می‌کنند و در ساعات غیر پیک نیز عموما سفرهای غیرضروری اتفاق می‌افتند. ما دو دسته سفر ضروری و غیر ضروری داریم. در سفرهای ضروری همچون سفرهای کاری بدون این که نیازی به ترغیب مردم برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی باشد آنها در ساعاتی خاص برای رسیدن به مقصد خود از این وسایل استفاده می‌کنند. دسته دوم این سفرها سفرهای غیرضروری است که به‌طور مثال در طول روز برای خرید کردن انجام می‌شود و غالبا نیز این سفرها در ساعات غیراوج است و باید برای چنین سفرهایی مردم را ترغیب به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی کرد. حتی در این سفرها که در ساعات غیر اوج صورت می‌گیرد می‌توان محدودیت‌هایی همچون محدودیت‌های پارک در برخی معابر را وضع کرد.»
دلایل کم‌توجهی به حمل و نقل عمومی
شیرگیر ادامه می‌دهد: «ما در برخوردهای خود برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی همچون خطوط ویژه اتوبوس و یا مترو شاهد ازدحام بیش از حد جمعیت و دیگر مسائلی هستیم که این مشکلات شاید یکی از موانع بزرگ پیش روی برخی‌ها در استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در کلانشهرها است و نیازمند فرهنگسازی در نحوه استفاده از آنها هستیم چرا که با هزینه‌ای کم و سرعتی مناسب شما مسافت مورد نظرتان را طی می‌کنید در عین حالی که با این کار به کاهش آلودگی هوای شهرها و کلانشهرها هم کمک ویژه‌ای نموده‌اید.»
وی تصریح می‌کند: «واقعیت این است که در کشورهای مختلف دنیا به نسبت کشور ما توجه غیرقابل مقایسه‌ای به مترو می‌شود. گرچه شبکه متروی ما جوابگوی سفرهای شهری نیست و باید گسترش پیدا کند و در این راه همواره شهرداری از دولت طلبکار است و عدم توسعه خطوط مترو بیشتر متوجه عدم توجه دولت است. مشکل اصلی ما در پاسخگویی به نیازهای سفرهای شهری با مترو حل می‌شود. باید مترو را به مرحله‌ای برسانیم که پاسخگوی ظرفیت‌ها باشد.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیر عنوان می کند: «هدف ما جابجایی نفرات است و در وهله اول باید این نیاز را رفع کنیم. اگر بتوانیم همچون بحث دولت الکترونیک بخشی از سفرها را کاهش دهیم امر خوبی صورت می‌گیرد. حال برای جابجایی نفرات و باقی سفرها ما باید با تفکر جابجایی اشخاص به ایجاد تسهیلات بپردازیم نه جابجایی خودرو. ما وقتی آزادراه یا بزرگراه می‌سازیم باید با نگاه جابجایی انسان‌ها کار کنیم  در صورتی که این دغدغه اصلی ما در سال‌های اخیر نبوده است. در کشورهای پیشرفته اروپایی در بحث  حمل و نقل آنها از یک سو برای وسایل شخصی  رژیم جاده‌ای ایجاد می‌کنند و از سوی دیگر برای وسایل حمل و نقل عمومی تسهیلات در نظر می‌گیرند.»
شیرگیر می‌افزاید: «ما باید در ابتدا تسهیلات مناسب را ایجاد کنیم و سپس به مردم بگوییم از ناوگان حمل و نقل عمومی استفاده کنید. همچنین ما باید برای استفاده صحیح از تسهیلات حمل و نقل عمومی فرهنگسازی تحت عنوان «تردد منظم» داشته باشیم و از سنین پایین فرهنگ استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی را به افراد آموزش دهیم تا آنها لذت نظم و انضباط را بچشند.»
فواید اقتصادی و زیست محیطی برای استفاده از ناوگان عمومی
شهروز افخمی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نفر بعدی است که سراغ او می‌رویم.
 افخمی صحبت‌هایش را با تمجید از ناوگان حمل و نقل عمومی آغاز می‌کند و می‌گوید: «استفاده از وسایل نقلیه عمومی در کلانشهرها منفعت همه‌جانبه دارد. این موضوع می تواند از نظر اقتصادی، زیست محیطی و حتی از نظر امنیت سفر فواید بسیاری را با خود به همراه داشته باشد. در کنار این مسائل استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی نسبت به وسایل شخصی صمیمی‌تر است چرا که اگر کمی تامل کنیم می‌بینیم که سفر تک نفره با خودروها غالبا سبب به وجود آمدن ترافیک‌هایی سنگین و همراه با آن به صدا درآمدن بوق‌ها و استرس می‌شود.»
وی تصریح می‌کند: «سوال اینجاست با این وضعیت چرا ما یک بستر مناسب برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی نداریم. باید به این موضوع هم از نظر اجتماعی و هم از سیاستگذاری نگاه کرد. متولیان و سیاستگذاران امور حمل‌ونقل و ترافیک مسئول پیگیری کم و کاستی‌های این امر هستند و البته در این راه حرکت‌هایی همچون توسعه سطح مترو در مناطق مختلف، گسترش خطوط ویژه و نوسازی ناوگان درون شهری صورت گرفته است اما این حرکت‌های صورت پذیرفته مطابق با نیازها نبوده است.»
نیاز به افزایش سرمایه‌گذاری
افخمی در ادامه می‌گوید: «به‌طور مثال ما اگر زیرساخت‌های تهران 10 میلیون نفری را با شهر مینسک پایتخت بلاروس که دارای جمعیتی در حدود 2 میلیون نفر است مقایسه کنیم می‌بینیم از این نظر ما بسیار عقب‌تر هستیم. عرض خیابان‌ها و پیاده‌رو‌ها، تراکم ساختمانی، فضای اشغال شده و فضای آزاد همگی مواردی هستند که باید به آنها در جهت بهبود وضعیت ترافیکی توجه شود. سرمایه‌گذاری ما در این بخش‌ها کم بوده است.»
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس بیان می‌کند: «از طرفی دیگر ما به موضوع عبور و مرور خارج از عرف مردم برمی‌خوریم. ما در بسیاری از موارد شاهدیم که مردم نه برای خرید بلکه برای تفریح به بازارها مراجعه می‌کنند و از آنجا که اکثر بازارهای ما در هسته‌های مرکزی شهرها واقع شده‌اند مراجعات به این مراکز بسیار زیاد است. در حالی‌که بهتر است برای کاهش رفت و آمدها در مراکز شهرها مراکز تفریحی و فروشگاه‌های دائمی در حاشیه شهرها ایجاد شود.»
افخمی در پایان خاطرنشان می‌کند: «شاید کمتر کشوری باشد که همچون کشور ما در مقاطع مختلف سال همچون اعیاد ، ایام محرم و ایام تعطیلات تابستانی با چنین حجم بالایی از جابه‌جایی‌ها مواجه باشد و این موضوع نیز دلیلی است تا ما با نگاهی ویژه به مسئله ترافیک نگاه کنیم.»
فرش قرمز برای خودروهای غیراستاندارد
در هر حال آنچه که نباید فراموش کرد هزینه‌های هنگفت عدم توجه به ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی به محیط زیست است. محیطی که تحت‌تاثیر اگزوزهای خودروهای پر دود و دم آلوده می‌شود و آلودگی که حتی با میلیاردها تومان هزینه نیز همچنان دودش به چشم بسیاری از شهروندان می‌رود و منشأ بسیاری از بیماری‌ها می‌شود.
 محمد حقانی رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان در این خصوص می‌گوید: «جمعیت شهرها در حال افزایش است اما آیا ما هیچ فکری در خصوص توسعه مترو و راه‌ها کرده‌ایم! آلودگی هوای شهر تهران و پیرو آن آسیب به محیط زیست ارتباط تنگاتنگی با زیرساخت‌ها دارد. تنها ساختن راه و بزرگراه پاسخگو نیست و این ساخت‌ها تنها فرش قرمزی برای ماشین‌های غیر استاندارد است.»
لزوم توجه به زیرساخت‌ها
وی تصریح می‌کند: «دو عامل در ایجاد آلودگی در کلانشهرها نقش زیادی دارند. عامل نخست منابع آلاینده مثل اگزوز اتومبیل‌ها و موتورها هستند و عامل بعدی سایر سوخت‌های فسیلی مثل سوخت‌های ناشی از صنوف صنعتی هستند. عامل نخست در این بین 70 درصد از آلودگی‌ها را ایجاد می‌کند و ما برای ممانعت از ایجاد این آلودگی تنها در صورتی می‌توانیم به مردم بگوییم با خودروی شخصی به بیرون نروید که هم وزن و هم سطح با سایر زیرساخت‌ها مترو ایجاد کنیم.»
حقانی در ادامه می‌گوید: «با این شرایط فعلی حتی اگر قیمت بنزین به لیتری 100 هزار تومان هم برسد مردم از خودروی شخصی خود به جای وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند. دولت و شهرداری هر دو در توسعه مترو دخیل هستند اما در 10 سال گذشته شاهد بوده‌ایم که دولت 50 درصد سهم خود از توسعه مترو را پرداخت نکرده است.»
وی بیان می‌کند: « بیشترین هزینه‌ای که  آلودگی‌های ناشی از عدم توجه به حمل و نقل عمومی ایجاد می‌کند هزینه‌های بهداشت و سلامت است. پیشگیری مقدم از مداوا است اما ما شاهدیم انواع و اقسام آلاینده‌ها و بیماری‌ها در اثر این آلودگی‌ها برای مردم ایجاد می‌شود. ما 17 اسفندماه سال گذشته خدمت رهبر معظم انقلاب رسیدیم و حتی ایشان نیز در بیاناتشان دغدغه رفع مشکلات محیط زیستی را داشتند. ما باید به ظرفیت شهرها نگاه کنیم و مطابق با ظرفیت‌ها عمل کنیم اما متاسفانه شاهدیم که روز‌به‌روز منابع طبیعی شهری همچون تهران نیز از بین می‌رود.»
رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران ادامه می‌دهد: «حتی اگر پایتخت نیز جابجا شود تهران شهری است که  حدود 10میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند و حضور  این مردم نیازمند توسعه وسایل حمل‌و‌نقل عمومی است. در سایر نقاط جهان همچون ژاپن نیز کلانشهرهای آلوده‌ای همچون توکیو وجود داشت اما با توجه مسئولان این کشور به مباحثی همچون توسعه مترو مشکلات آنها حل شد.»
آنچه مسلم است ضرورت گسترش همکاری‌های دولت و شهرداری‌ها در سال همدلی و همزبانی در راستای ایجاد تسهیلات بهتر و گاه برنامه‌ای بهتر برای بهره‌مندی هرچه مفیدتر هموطنان از ناوگان حمل‌ونقل عمومی است.