به مناسبت بیست و هفتمین سالگرد فاجعه ایرباس
پروازی ابدی که حقوق بشر آمریکایی را رسوا کرد
27 سال از حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران که موجب شهادت 290 غیرنظامی شد، گذشت. فاجعهای که هنوز هم به عنوان نمادی از «حقوق بشر آمریکایی» شناخته میشود.
سرویس ادب و هنر-
۱۲ تیر ۱۳۶۷ همزمان با سوم ژوییه ۱۹۸۸ میلادی، هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ ایران ایر از بندر عباس به مقصد دبی، در حرکت بود. اما هنوز دقایقی از این پرواز نگذشته بود که یک فروند موشک هدایتشونده به این هواپیما زده شد و این پایانی بود بر زندگی 290 انسانی که در این هواپیما بودند. مسافرینی که در بین آنها 66 کودک نیز حضور داشتند. همچنین 46 نفر از سرنشینان هواپیما، غیرایرانی بودند که قصد داشتند با این پرواز، خود را به دبی برسانند. با این حال، هیچ یک از این مسافران به مقصد نرسیدند. چون در همین هنگام، ناو دریایی آمریکایی موسوم به «یواساس وینسنس» به حریم آبهای ایران در خلیج فارس تجاوز کرده بود و سپس هواپیمای ایرانی را منهدم نمود.
ناو وینسنس میتوانست با ارسال علائم هشداردهنده بر روی گیرندههای خودکار رادیویی خلبان هواپیما را متوجه این امر کند که با او صحبت میشود. اما برخلاف همه موازین نظامی، موشکی را به سمت هواپیمای ایران شلیک کرد. فرماندهان نظامی آمریکا بعداً در توجیه جنایت خود اعلام کردهاند که آنها هواپیمای مسافربری را یک هواپیمای نظامی اف - 14 تشخیص دادهاند و با این تصور که قرار است ناو آمریکایی را هدف قرار دهد، اقدام به شلیک به طرف آن هواپیما کردهاند. این در حالی است که ناخدا دوم کارلسون، فرمانده سابق ناو سایدز در این مورد معتقد است که ایرباس ایرانی علاوه بر علائمی که مبنی بر غیرنظامی بودن خود میفرستاده با سرعتی کم در حال اوج گرفتن بود و حتی اگر در چنین شرایطی نیز آن را به عنوان یک جت اف- ۱۴ شناسایی میکردند باز من تردید دارم که یک هواپیمای اف- ۱۴ میتوانست تهدید سطحی را متوجه ناو وینسنس یا سایدز یا هر شناور دیگری کند. (زیرا هواپیماهای اف- ۱۴ ایران مجهز به سلاحهای هوا به زمین نبودند و اف- ۱۴های موجود در پایگاههای ششم و نهم شکاری بوشهر و بندرعباس، فقط برای دفاع از نفتکشهای ایرانی و مقابله با حملات هوایی علیه آن نفتکشها به پرواز درآورده میشدند و پشتیبانی هوایی از نیروی دریایی به عهده گردانهای فانتوم اف-۴ بود.) اپراتورهای رادار ناو هواپیمابر فورستال نیز هواپیمای مزبور را به عنوان یک هواپیمای بازرگانی شناسایی کردند. جتهای جنگنده اف- ۱۴ مستقر بر روی ناو فورستال میتوانستند در صورتی که کاپیتان راجرز درخواست میکرد، با شناسایی چشمی هواپیمای ایرانی از فاصله نزدیک از غیرنظامی بودن آن اطمینان حاصل کنند، ولی زمان برای این کار هم سپری شد.
چند سال بعد از این واقعه نیز دریاسالار «ویلیام کراو» رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا در دوره زمامداری ریگان در گفتوگو با بیبیسی گفته بود: «ناو وینسنس بدون هیچ دلیل روشنی با وجود برخورداری از توپها و موشکهای دوربرد به کمانه [حریم] آبهای ایران آمده بود. این نشاندهنده آن است که ناو به عمد برای عمل سوء آماده شده بود.»
اما آنچه شگفتی جهانیان را برانگیخت، واکنش دولت آمریکا به این جنایت بود. در آمریکا نه تنها با عوامل این جنایت ضدبشری هیچ برخوردی صورت نگرفت که ویل راجرز، فرمانده این ناو نیز مدال افتخار گرفت! هیچکدام از خدمه جنگی ناو وینسنس نیز تحت پیگیرد قرار نگرفتند. دولت آمریکا حتی مسئولیت این حادثه را نیز برعهده نگرفت و تنها به پرداخت مبلغ ۵۵ میلیون دلار به خانوادههای قربانیان و نیز مبلغ ۴۰ میلیون دلار برای خسارت ناشی از سقوط هواپیمای مسافربری، به عنوان پرداخت بلاعوض اقدام کرد.
گزارش خبرنگار آمریکایی
یکی از حاشیههای به جا مانده از مراسم تشییع پیکر شهدای این حادثه تروریستی، روایت یک گزارشگر آمریکایی بود. در این گزارش که در بخش ضمائم کتاب «داستانهای شهر جنگی» نوشته حبیب احمدزاده منتشر شده، به نقل از گزارشگر آمریکایی آمده که: «روی کفنهای کسانی که بدنهایشان شناسایی شده بود اسم، آدرس و شعار «مرگ بر آمریکا» نقش بسته بود. البته بسیاری از بدنها آنقدر ناقص بودند که قابل شناسایی نبودند. در بعضی از موارد، کل خانواده از بین رفته بودند. هیچ کس برای شناسایی آنها نیامد؛ از 290 مسافر پرواز ایران ایر تنها 170 جسد شناسایی شدند. لیلا بهبهانی کودک سه ساله در لباس آبی، کفشهای سیاه و جورابهای سفید و دستبند طلایی کوچک خود که به دور دستش بود دیده میشد. فاتیما(فاطمه) فاید زاید در حالی که کودکش را در آغوش داشت، سه ساعت بعد از واقعه، در آب پیدا شدند، آنها هر دو در یک کفن بودند.»
۱۲ تیر ۱۳۶۷ همزمان با سوم ژوییه ۱۹۸۸ میلادی، هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ ایران ایر از بندر عباس به مقصد دبی، در حرکت بود. اما هنوز دقایقی از این پرواز نگذشته بود که یک فروند موشک هدایتشونده به این هواپیما زده شد و این پایانی بود بر زندگی 290 انسانی که در این هواپیما بودند. مسافرینی که در بین آنها 66 کودک نیز حضور داشتند. همچنین 46 نفر از سرنشینان هواپیما، غیرایرانی بودند که قصد داشتند با این پرواز، خود را به دبی برسانند. با این حال، هیچ یک از این مسافران به مقصد نرسیدند. چون در همین هنگام، ناو دریایی آمریکایی موسوم به «یواساس وینسنس» به حریم آبهای ایران در خلیج فارس تجاوز کرده بود و سپس هواپیمای ایرانی را منهدم نمود.
ناو وینسنس میتوانست با ارسال علائم هشداردهنده بر روی گیرندههای خودکار رادیویی خلبان هواپیما را متوجه این امر کند که با او صحبت میشود. اما برخلاف همه موازین نظامی، موشکی را به سمت هواپیمای ایران شلیک کرد. فرماندهان نظامی آمریکا بعداً در توجیه جنایت خود اعلام کردهاند که آنها هواپیمای مسافربری را یک هواپیمای نظامی اف - 14 تشخیص دادهاند و با این تصور که قرار است ناو آمریکایی را هدف قرار دهد، اقدام به شلیک به طرف آن هواپیما کردهاند. این در حالی است که ناخدا دوم کارلسون، فرمانده سابق ناو سایدز در این مورد معتقد است که ایرباس ایرانی علاوه بر علائمی که مبنی بر غیرنظامی بودن خود میفرستاده با سرعتی کم در حال اوج گرفتن بود و حتی اگر در چنین شرایطی نیز آن را به عنوان یک جت اف- ۱۴ شناسایی میکردند باز من تردید دارم که یک هواپیمای اف- ۱۴ میتوانست تهدید سطحی را متوجه ناو وینسنس یا سایدز یا هر شناور دیگری کند. (زیرا هواپیماهای اف- ۱۴ ایران مجهز به سلاحهای هوا به زمین نبودند و اف- ۱۴های موجود در پایگاههای ششم و نهم شکاری بوشهر و بندرعباس، فقط برای دفاع از نفتکشهای ایرانی و مقابله با حملات هوایی علیه آن نفتکشها به پرواز درآورده میشدند و پشتیبانی هوایی از نیروی دریایی به عهده گردانهای فانتوم اف-۴ بود.) اپراتورهای رادار ناو هواپیمابر فورستال نیز هواپیمای مزبور را به عنوان یک هواپیمای بازرگانی شناسایی کردند. جتهای جنگنده اف- ۱۴ مستقر بر روی ناو فورستال میتوانستند در صورتی که کاپیتان راجرز درخواست میکرد، با شناسایی چشمی هواپیمای ایرانی از فاصله نزدیک از غیرنظامی بودن آن اطمینان حاصل کنند، ولی زمان برای این کار هم سپری شد.
چند سال بعد از این واقعه نیز دریاسالار «ویلیام کراو» رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا در دوره زمامداری ریگان در گفتوگو با بیبیسی گفته بود: «ناو وینسنس بدون هیچ دلیل روشنی با وجود برخورداری از توپها و موشکهای دوربرد به کمانه [حریم] آبهای ایران آمده بود. این نشاندهنده آن است که ناو به عمد برای عمل سوء آماده شده بود.»
اما آنچه شگفتی جهانیان را برانگیخت، واکنش دولت آمریکا به این جنایت بود. در آمریکا نه تنها با عوامل این جنایت ضدبشری هیچ برخوردی صورت نگرفت که ویل راجرز، فرمانده این ناو نیز مدال افتخار گرفت! هیچکدام از خدمه جنگی ناو وینسنس نیز تحت پیگیرد قرار نگرفتند. دولت آمریکا حتی مسئولیت این حادثه را نیز برعهده نگرفت و تنها به پرداخت مبلغ ۵۵ میلیون دلار به خانوادههای قربانیان و نیز مبلغ ۴۰ میلیون دلار برای خسارت ناشی از سقوط هواپیمای مسافربری، به عنوان پرداخت بلاعوض اقدام کرد.
گزارش خبرنگار آمریکایی
یکی از حاشیههای به جا مانده از مراسم تشییع پیکر شهدای این حادثه تروریستی، روایت یک گزارشگر آمریکایی بود. در این گزارش که در بخش ضمائم کتاب «داستانهای شهر جنگی» نوشته حبیب احمدزاده منتشر شده، به نقل از گزارشگر آمریکایی آمده که: «روی کفنهای کسانی که بدنهایشان شناسایی شده بود اسم، آدرس و شعار «مرگ بر آمریکا» نقش بسته بود. البته بسیاری از بدنها آنقدر ناقص بودند که قابل شناسایی نبودند. در بعضی از موارد، کل خانواده از بین رفته بودند. هیچ کس برای شناسایی آنها نیامد؛ از 290 مسافر پرواز ایران ایر تنها 170 جسد شناسایی شدند. لیلا بهبهانی کودک سه ساله در لباس آبی، کفشهای سیاه و جورابهای سفید و دستبند طلایی کوچک خود که به دور دستش بود دیده میشد. فاتیما(فاطمه) فاید زاید در حالی که کودکش را در آغوش داشت، سه ساعت بعد از واقعه، در آب پیدا شدند، آنها هر دو در یک کفن بودند.»