گفت وگو با کارگردان های فیلم های هسته ای
گزینه های روی میز هنرمندان ایرانی برای پرونده هسته ای
طی یک سال اخیر و با داغ‌تر شدن مذاکرات هسته‌ای میان ایران و غرب، عرصه رسانه‌ای نیز فعال‌تر شده است. متأسفانه فضای سینمای حرفهای و داستانی ما همچون همیشه از قافله وقایع روز، جداست. اما عرصه مستندسازی، با طلایه‌داری هنرمندان جوان انقلابی، فعالیت گسترده‌ای را در این زمینه در پیش گرفت. علاوه بر تولید ده‌ها مستند، انیمیشن و نماهنگ کوتاه و بلند، به صورت حرفهای یا آماتور، حرکتی هم تحت عنوان اکران‌های مردمی فیلم‌های هسته‌ای توسط جشنواره عمار در سرتاسر ایران برگزار شد. در آستانه توافق نهایی، با برخی از کارگردان‌های این آثار به گفت‌وگو پرداختیم.
گام نهایی؛ توافق هسته‌ای
در یک مستند
سید محمدحسین میری، کارگردان مستند «گام نهایی» را می‌توان یکی از آغازگران مستندسازی در زمینه برنامه هسته‌ای ایران در دولت یازدهم نامید. مستندی که با ممانعت دولت، اجازه اکران در دانشگاه‌ها را نیافت. حتی در برخی از دانشگاه‌ها هم که اجازه نمایش پیدا کرد، ناگهان برق را قطع کردند و بطور غیرمستقیم، فیلم را توقیف نمودند!
میری درباره واکنش‌های متفاوت به مستند «گام نهایی» گفت: این فیلم، بازتاب‌های خیلی خوبی داشت؛ در جشنواره عمار با استقبال داوران و مردم مواجه شد، اما در اکران دانشگاهی، دچار مشکلاتی شدیم که آن هم به خاطر فشارهای دولت بود که نمی‌گذاشتند فیلم به نمایش دربیاید. اما از طریق اکران‌های مردمی جشنواره عمار و همچنین توسط موسسه سفیر، این فیلم به خوبی منتشر شد.
وی درباره چرایی پیش آمدن مشکلات از سوی دولت بیان کرد: مستند ما اولین مستند هسته‌ای بود که بعد از ریاست جمهوری آقای روحانی ساخته شد. مردم هنوز آشنایی چندانی با شرایط برنامه هسته‌ای در دولت جدید نداشتند، که خوشبختانه امروز وضعیت خیلی بهتر شده و آگاهی مردم بالاتر رفته است. اما آن موقع، ما در فشار سهمگین آن شرایط «گام نهایی» را ساختیم. بطور طبیعی، نخستین کار، همیشه با مشکل مواجه می‌شود و باید راه را برای آثار بعدی باز کند. به همین دلیل هم فیلم ما به عنوان اولین مستند هسته‌ای در دوران کنونی، قربانی فشارهای دولت شد. هرچند، از این نظر خوشحالیم که باب ساخت فیلم مستند درباره مسائل هسته‌ای پس از فیلم ما باز شد.
میری در پاسخ به این پرسش که «آیا فیلم شما به تخریب دولت و تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای می‌پردازد» گفت: به هیچ عنوان! ما فقط می‌خواستیم روشنگری کنیم و به جامعه بگوییم که چه اتفاقی دارد می‌افتد. خواستیم بگوییم که توافق ژنو آن چیزی نبود که عده‌ای به خاطر آن به خیابان آمدند و شادی کردند! در نوع خودش یک ساختارشکنی بود برای آن موقعی که همه می‌گفتند مشکلات آمریکا با ما حل شده و ما به بهترین دستاوردها دست پیدا کردیم و تحریم‌ها لغو می‌شوند! ما در این مستند گفتیم که چنین چیزی نیست! بعد از گذشت این مدت، از یک طرف خوشحالیم و از یک طرف متأسف. خوشحالیم که ما وظیفه خودمان را برای بیان واقعیت انجام دادیم و آنچه بعد از توافق ژنو اتفاق افتاد را پیش‌بینی کردیم. اما متأسفیم که دولت، حرفهای ما را نشنید.
وی درباره نقش فعالیت رسانه‌ای و هنری در مذاکرات هسته‌ای هم اظهار کرد: یکی از نکات مهم در این ماجرا، آگاهی مردم است که از طریق این‌گونه آثار، اطلاعات مردم بالاتر رفته است. ما در زمینه آگاهی‌بخشی به مردم اگر کار خودمان را به درستی انجام دهیم، نیازی نیست که در عرصه سیاست بخواهیم دچار کشمکش شویم. همین که مردم بفهمند که با این توافقات ناموفق، حل مشکلات اقتصادی و معیشتی به نتیجه‌ای نمی‌رسد، کفایت می‌کند.
کارگردان مستند «گام نهایی» درباره فعالیت رسانه‌ای پس از توافق نهایی گفت: اگر توافق خوبی اتفاق بیفتد، باید حمایت شود. اما با این شرایط، احتمال شکست توافق بیشتر است که در آن صورت، با تجربه‌ای که از مذاکرات کسب کرده‌ایم باید بدعهدی آمریکا را نشان داد. مثل شکست‌خورده‌هایی که می‌خواهند از شکست خود عبرت بگیرند، باید مستندهایی برای آنچه اتفاق افتاده بسازیم و مردم را آگاه‌تر از گذشته کنیم.
گزینه‌های روی میز
کاریکاتور گزافه‌گویی‌های اوباما
اما یکی دیگر از آثاری که هم در اکران‌های مردمی و هم در فضای مجازی و هم در تلویزیون، با استقبال خوبی مواجه شد، انیمیشن «گزینه‌های روی میز» است. کارتونی طنزآمیز درباره تلاش اوباما و جان کری برای چیدن گزینه‌ها روی میز که توسط یک هنرمند جوان کرمانی به نام «عباس عسکری» ساخته شده است.
عسگری درباره برگزاری اکران‌های مردمی فیلم‌های هسته‌ای عمار گفت: به‌طور کلی هر حرکتی که بتواند به فضایی روشن و شفاف درباره مسئله هسته‌ای کمک کند، یک خدمت است. از این نظر، کار جشنواره عمار در برگزاری این برنامه قابل تحسین است.وی درباره هدف خود از تولید انیمیشن «گزینه‌های روی میز» هم گفت: هدف ما پاسخ‌گویی به گزافه‌گویی‌ها و تهدیدهای رئیس‌جمهور آمریکا بود که دائم از گزینه‌های روی میز و ازجمله حمله نظامی به ایران سخن می‌گفت و ما خواستیم به سیاق خودمان و با ابزاری که در اختیار داشتیم، پاسخ بدهیم. درواقع، «گزینه‌های روی میز» پاسخ کاریکاتورگونه‌ای به تهدیدهای اوباما بود. عسگری درباره بازتاب‌های این انیمیشن هم بیان کرد: این اثر علاوه بر فضای مجازی در صداوسیما نیز به نمایش درآمد و این باعث شد که بازتاب‌هایی داشه باشد. ازجمله این بازتاب‌ها گزارشی از بی‌بی‌سی فارسی بود که گفتند ایران با پخش این انیمیشن قصد دارد بر فضای مذاکرات هسته‌ای تأثیر بگذارد.
وی درباره نقش رسانه‌ها و تولیدات هنری در تأثیرگذاری بر مذاکرات هسته‌ای هم گفت: هر رسانه‌ای کارکرد خاص خودش را دارد و نمی‌توانیم برای همه قالب‌ها یک نسخه واحد بپیچیم. اما همه آنها باید چند نکته را مدنظر داشته باشند: یکی اینکه با نگاه و عنایت رهبر انقلاب، شناخت دقیق و تحلیل روشنی درباره مسائل هسته‌ای به مخاطب بدهند. دیگر اینکه به جای ارائه صرف اخبار و اطلاعات خام، به تحلیل محتوای موضوعات و اتفاقات بپردازند. نکته مهم دیگر، لزوم همصدایی در محصولات و تولیدات رسانه‌ای و هنری است. یعنی وقتی می‌توانیم تأثیر مثبتی بگذاریم که منطق واحدی داشته باشیم.
فیلمسازان غربی اگر برنامه هسته‌ای ما را داشتند...
مجید آسودگان را می‌توان یکی از پرکارترین فیلمسازها در حوزه مسائل هسته‌ای دانست. وی با سه اثر در اکران‌های مردمی فیلم‌های هسته‌ای جشنواره عمار حضور دارد؛ انیمیشن «دارا و ندار» و دو مستند «لبه روشنایی» و «معلمی برای استاد». او درباره این سه اثر گفت: این آثار به دوران گروه مذاکره‌کننده قبلی به مدیریت سعید جلیلی مربوط می‌شوند و با در نظر گرفتن شرایط آن دوره ساخته شده بودند. مستند «معلمی برای استاد» در پی معرفی الگویی در زمینه رابطه اساتید و دانشجوهاست که در این بین، شهید دکتر شهریاری به عنوان این الگو معرفی می‌شود. مستند «لبه روشنایی» هم به مناسبت اولین سالگرد شهادت مصطفی احمدی روشن ساخته شده بود. برای بسیاری جای سوال بود که چرا احمدی روشن ترور شد. چون او در ساختار اداری، معاونت بازرگانی اداره خود بود و جای سوال بود که چرا دشمن او را ترور کرد؟ در این مستند به این سوال پاسخ دادیم. انیمیشن «دارا و ندار» هم یکی از قسمت‌های مجموعه انیمیشن‌هایی بود که برای توضیح مفاهیم پیچیده علمی در برنامه «ثریا» تولید شد. در این کار، به مناسبت مذاکرات آلماتی، تاریخچه شکل‌گیری ان‌پی‌تی ترسیم شد.
آسودگان درباره تأثیر رسانه‌ها بر مذاکرات و برنامه هسته‌ای ایران هم بیان کرد: در میان همه رسانه‌ها، تأثیر تلویزیون از همه بیشتر است، چون سینمای ما همیشه از وقایع عقب است. به نظر من هم رسانه‌ها وقتی می‌توانند در این زمینه موثر واقع شوند که بدون جانب‌داری سیاسی، واقعیات را بیان کنند. یعنی رسانه‌ها در هر موضوعی ازجمله مسئله هسته‌ای باید صادقانه مسائل را بیان کنند. در این صورت بهتر می‌توانند به حل مسائل کمک کنند. درباره سینما هم باید گفت که پرونده هسته‌ای ایران به قدری جذاب است و در این زمینه آنقدر سوژه وجود دارد که اگر این برنامه، در دسترس هر کدام از سینماگران دنیا بود بهترین و پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ را می‌ساختند. امروز در سینما انتقاد می‌شود که دچار تکرار و مضامین کلیشه‌ای شده است. فکر می‌کنم بیش از آنکه سینما کمک کند، این مذاکرات و پرونده هسته‌ای هستند که می‌توانند به سینما کمک کنند تا از این رکود مضمونی بیرون بیاید.
آنها که بمب اتم دارند و ...
مهدی فیاضی هم با مستند «من مرگ می‌شوم» در اکران‌های هسته‌ای حضور دارد. مستندی درباره بمباران هسته‌ای هیروشیما.
او درباره این برنامه می‌گوید: برگزاری این برنامه قطعا اتفاق خوبی است، منتها به شرطی که شرایط پخش فیلم مناسب باشد. بنده در یکی از این برنامه‌ها در شهرستان کاشان حضور داشتم که کیفیت نمایش پایین بود و امکانات لازم برای پخش فیلم موجود نبود.
وی درباره ارتباط مضمون فیلمش با پرونده هسته‌ای ایران گفت: اول از همه اینکه موضوع فیلم خیلی مهم بود؛ داشتن سلاح اتمی. چون این سلاح، تنها ابزاری است که می‌تواند زندگی را روی کره زمین نابود کند. اینکه چگونه این ابزار به وجود آمد و تنها مرتبه‌ای که به کار رفت چه شرایطی بود الان هم بحثش وجود دارد؛ کشورهایی که دارای سلاح اتمی هستند.
وی افزود:پرداختن به هر موضوعی که مسئله روز جامعه باشد، خوب است. ولی شروطی دارد. باید از کلیشه‌های رایج فاصله‌گرفت. مسئله هسته‌ای چون سیاسی شده، هر کسی می‌خواهد راجع به آن صحبت کند، در یک زمینه خاصی صحبت می‌کند و دیگر هیچ جنبه جدیدی را نمی‌بینیم، گویی که یک روزنامه درحال خبر دادن است. لذا یکی از شرایط این است که در این زمینه فضای بازی به وجود بیاید که هر کسی دیدگاه خود را بیان کند. گفتن آنچه قبلا همه گفته‌اند هیچ فضیلتی نیست و هیچ تغییری را هم ایجاد نمی‌کند.
گام نهایی؛ توافق هسته‌ای
در یک مستند
سید محمدحسین میری، کارگردان مستند «گام نهایی» را می‌توان یکی از آغازگران مستندسازی در زمینه برنامه هسته‌ای ایران در دولت یازدهم نامید. مستندی که با ممانعت دولت، اجازه اکران در دانشگاه‌ها را نیافت. حتی در برخی از دانشگاه‌ها هم که اجازه نمایش پیدا کرد، ناگهان برق را قطع کردند و بطور غیرمستقیم، فیلم را توقیف نمودند!
میری درباره واکنش‌های متفاوت به مستند «گام نهایی» گفت: این فیلم، بازتاب‌های خیلی خوبی داشت؛ در جشنواره عمار با استقبال داوران و مردم مواجه شد، اما در اکران دانشگاهی، دچار مشکلاتی شدیم که آن هم به خاطر فشارهای دولت بود که نمی‌گذاشتند فیلم به نمایش دربیاید. اما از طریق اکران‌های مردمی جشنواره عمار و همچنین توسط موسسه سفیر، این فیلم به خوبی منتشر شد.
وی درباره چرایی پیش آمدن مشکلات از سوی دولت بیان کرد: مستند ما اولین مستند هسته‌ای بود که بعد از ریاست جمهوری آقای روحانی ساخته شد. مردم هنوز آشنایی چندانی با شرایط برنامه هسته‌ای در دولت جدید نداشتند، که خوشبختانه امروز وضعیت خیلی بهتر شده و آگاهی مردم بالاتر رفته است. اما آن موقع، ما در فشار سهمگین آن شرایط «گام نهایی» را ساختیم. بطور طبیعی، نخستین کار، همیشه با مشکل مواجه می‌شود و باید راه را برای آثار بعدی باز کند. به همین دلیل هم فیلم ما به عنوان اولین مستند هسته‌ای در دوران کنونی، قربانی فشارهای دولت شد. هرچند، از این نظر خوشحالیم که باب ساخت فیلم مستند درباره مسائل هسته‌ای پس از فیلم ما باز شد.
میری در پاسخ به این پرسش که «آیا فیلم شما به تخریب دولت و تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای می‌پردازد» گفت: به هیچ عنوان! ما فقط می‌خواستیم روشنگری کنیم و به جامعه بگوییم که چه اتفاقی دارد می‌افتد. خواستیم بگوییم که توافق ژنو آن چیزی نبود که عده‌ای به خاطر آن به خیابان آمدند و شادی کردند! در نوع خودش یک ساختارشکنی بود برای آن موقعی که همه می‌گفتند مشکلات آمریکا با ما حل شده و ما به بهترین دستاوردها دست پیدا کردیم و تحریم‌ها لغو می‌شوند! ما در این مستند گفتیم که چنین چیزی نیست! بعد از گذشت این مدت، از یک طرف خوشحالیم و از یک طرف متأسف. خوشحالیم که ما وظیفه خودمان را برای بیان واقعیت انجام دادیم و آنچه بعد از توافق ژنو اتفاق افتاد را پیش‌بینی کردیم. اما متأسفیم که دولت، حرفهای ما را نشنید.
وی درباره نقش فعالیت رسانه‌ای و هنری در مذاکرات هسته‌ای هم اظهار کرد: یکی از نکات مهم در این ماجرا، آگاهی مردم است که از طریق این‌گونه آثار، اطلاعات مردم بالاتر رفته است. ما در زمینه آگاهی‌بخشی به مردم اگر کار خودمان را به درستی انجام دهیم، نیازی نیست که در عرصه سیاست بخواهیم دچار کشمکش شویم. همین که مردم بفهمند که با این توافقات ناموفق، حل مشکلات اقتصادی و معیشتی به نتیجه‌ای نمی‌رسد، کفایت می‌کند.
کارگردان مستند «گام نهایی» درباره فعالیت رسانه‌ای پس از توافق نهایی گفت: اگر توافق خوبی اتفاق بیفتد، باید حمایت شود. اما با این شرایط، احتمال شکست توافق بیشتر است که در آن صورت، با تجربه‌ای که از مذاکرات کسب کرده‌ایم باید بدعهدی آمریکا را نشان داد. مثل شکست‌خورده‌هایی که می‌خواهند از شکست خود عبرت بگیرند، باید مستندهایی برای آنچه اتفاق افتاده بسازیم و مردم را آگاه‌تر از گذشته کنیم.
گزینه‌های روی میز
کاریکاتور گزافه‌گویی‌های اوباما
اما یکی دیگر از آثاری که هم در اکران‌های مردمی و هم در فضای مجازی و هم در تلویزیون، با استقبال خوبی مواجه شد، انیمیشن «گزینه‌های روی میز» است. کارتونی طنزآمیز درباره تلاش اوباما و جان کری برای چیدن گزینه‌ها روی میز که توسط یک هنرمند جوان کرمانی به نام «عباس عسکری» ساخته شده است.
عسگری درباره برگزاری اکران‌های مردمی فیلم‌های هسته‌ای عمار گفت: به‌طور کلی هر حرکتی که بتواند به فضایی روشن و شفاف درباره مسئله هسته‌ای کمک کند، یک خدمت است. از این نظر، کار جشنواره عمار در برگزاری این برنامه قابل تحسین است.وی درباره هدف خود از تولید انیمیشن «گزینه‌های روی میز» هم گفت: هدف ما پاسخ‌گویی به گزافه‌گویی‌ها و تهدیدهای رئیس‌جمهور آمریکا بود که دائم از گزینه‌های روی میز و ازجمله حمله نظامی به ایران سخن می‌گفت و ما خواستیم به سیاق خودمان و با ابزاری که در اختیار داشتیم، پاسخ بدهیم. درواقع، «گزینه‌های روی میز» پاسخ کاریکاتورگونه‌ای به تهدیدهای اوباما بود. عسگری درباره بازتاب‌های این انیمیشن هم بیان کرد: این اثر علاوه بر فضای مجازی در صداوسیما نیز به نمایش درآمد و این باعث شد که بازتاب‌هایی داشه باشد. ازجمله این بازتاب‌ها گزارشی از بی‌بی‌سی فارسی بود که گفتند ایران با پخش این انیمیشن قصد دارد بر فضای مذاکرات هسته‌ای تأثیر بگذارد.
وی درباره نقش رسانه‌ها و تولیدات هنری در تأثیرگذاری بر مذاکرات هسته‌ای هم گفت: هر رسانه‌ای کارکرد خاص خودش را دارد و نمی‌توانیم برای همه قالب‌ها یک نسخه واحد بپیچیم. اما همه آنها باید چند نکته را مدنظر داشته باشند: یکی اینکه با نگاه و عنایت رهبر انقلاب، شناخت دقیق و تحلیل روشنی درباره مسائل هسته‌ای به مخاطب بدهند. دیگر اینکه به جای ارائه صرف اخبار و اطلاعات خام، به تحلیل محتوای موضوعات و اتفاقات بپردازند. نکته مهم دیگر، لزوم همصدایی در محصولات و تولیدات رسانه‌ای و هنری است. یعنی وقتی می‌توانیم تأثیر مثبتی بگذاریم که منطق واحدی داشته باشیم.
فیلمسازان غربی اگر برنامه هسته‌ای ما را داشتند...
مجید آسودگان را می‌توان یکی از پرکارترین فیلمسازها در حوزه مسائل هسته‌ای دانست. وی با سه اثر در اکران‌های مردمی فیلم‌های هسته‌ای جشنواره عمار حضور دارد؛ انیمیشن «دارا و ندار» و دو مستند «لبه روشنایی» و «معلمی برای استاد». او درباره این سه اثر گفت: این آثار به دوران گروه مذاکره‌کننده قبلی به مدیریت سعید جلیلی مربوط می‌شوند و با در نظر گرفتن شرایط آن دوره ساخته شده بودند. مستند «معلمی برای استاد» در پی معرفی الگویی در زمینه رابطه اساتید و دانشجوهاست که در این بین، شهید دکتر شهریاری به عنوان این الگو معرفی می‌شود. مستند «لبه روشنایی» هم به مناسبت اولین سالگرد شهادت مصطفی احمدی روشن ساخته شده بود. برای بسیاری جای سوال بود که چرا احمدی روشن ترور شد. چون او در ساختار اداری، معاونت بازرگانی اداره خود بود و جای سوال بود که چرا دشمن او را ترور کرد؟ در این مستند به این سوال پاسخ دادیم. انیمیشن «دارا و ندار» هم یکی از قسمت‌های مجموعه انیمیشن‌هایی بود که برای توضیح مفاهیم پیچیده علمی در برنامه «ثریا» تولید شد. در این کار، به مناسبت مذاکرات آلماتی، تاریخچه شکل‌گیری ان‌پی‌تی ترسیم شد.
آسودگان درباره تأثیر رسانه‌ها بر مذاکرات و برنامه هسته‌ای ایران هم بیان کرد: در میان همه رسانه‌ها، تأثیر تلویزیون از همه بیشتر است، چون سینمای ما همیشه از وقایع عقب است. به نظر من هم رسانه‌ها وقتی می‌توانند در این زمینه موثر واقع شوند که بدون جانب‌داری سیاسی، واقعیات را بیان کنند. یعنی رسانه‌ها در هر موضوعی ازجمله مسئله هسته‌ای باید صادقانه مسائل را بیان کنند. در این صورت بهتر می‌توانند به حل مسائل کمک کنند. درباره سینما هم باید گفت که پرونده هسته‌ای ایران به قدری جذاب است و در این زمینه آنقدر سوژه وجود دارد که اگر این برنامه، در دسترس هر کدام از سینماگران دنیا بود بهترین و پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ را می‌ساختند. امروز در سینما انتقاد می‌شود که دچار تکرار و مضامین کلیشه‌ای شده است. فکر می‌کنم بیش از آنکه سینما کمک کند، این مذاکرات و پرونده هسته‌ای هستند که می‌توانند به سینما کمک کنند تا از این رکود مضمونی بیرون بیاید.
آنها که بمب اتم دارند و ...
مهدی فیاضی هم با مستند «من مرگ می‌شوم» در اکران‌های هسته‌ای حضور دارد. مستندی درباره بمباران هسته‌ای هیروشیما.
او درباره این برنامه می‌گوید: برگزاری این برنامه قطعا اتفاق خوبی است، منتها به شرطی که شرایط پخش فیلم مناسب باشد. بنده در یکی از این برنامه‌ها در شهرستان کاشان حضور داشتم که کیفیت نمایش پایین بود و امکانات لازم برای پخش فیلم موجود نبود.
وی درباره ارتباط مضمون فیلمش با پرونده هسته‌ای ایران گفت: اول از همه اینکه موضوع فیلم خیلی مهم بود؛ داشتن سلاح اتمی. چون این سلاح، تنها ابزاری است که می‌تواند زندگی را روی کره زمین نابود کند. اینکه چگونه این ابزار به وجود آمد و تنها مرتبه‌ای که به کار رفت چه شرایطی بود الان هم بحثش وجود دارد؛ کشورهایی که دارای سلاح اتمی هستند.
وی افزود:پرداختن به هر موضوعی که مسئله روز جامعه باشد، خوب است. ولی شروطی دارد. باید از کلیشه‌های رایج فاصله‌گرفت. مسئله هسته‌ای چون سیاسی شده، هر کسی می‌خواهد راجع به آن صحبت کند، در یک زمینه خاصی صحبت می‌کند و دیگر هیچ جنبه جدیدی را نمی‌بینیم، گویی که یک روزنامه درحال خبر دادن است. لذا یکی از شرایط این است که در این زمینه فضای بازی به وجود بیاید که هر کسی دیدگاه خود را بیان کند. گفتن آنچه قبلا همه گفته‌اند هیچ فضیلتی نیست و هیچ تغییری را هم ایجاد نمی‌کند.