اشاره:
با پیشرفت علم و سرعت گرفتن اختراعات بشری، دسترسی انسان به ابزار و امکانات مختلف در جهت رسیدن به راحتی و رفاه بیشتر آسان‌تر شده است. پیشرفت‌هایی در عرصه‌های مختلف که امروزه در تمامی ابعاد و زوایای زندگی روزمره ما قابل لمس است. با این وجود پای تکنولوژی‌های جدید عصر مدرنیته علی‌رغم مزایای قابل توجه، در حوزه ایجاد آرامش روحی و درونی بعضا لنگ است. بشر امروز درگیر مسائل و مشکلات مختلفی است که روز به روز در حال بیشتر شدن است. اینترنت و تکنولوژی‌های همراه آن نیز از این مقوله جدا نیستند. میهمان 40 ساله وارداتی جوامع انسانی، با مرزستیزی گسترده درونی خود، به جنگ با فرهنگ و ارزش‌های رقبایی با تاریخ و اعتبار چند هزار ساله شتافته و در این میان آنچه از همه دردناک‌تر است هدف قرار گرفتن کودکان و نوجوانان به عنوان آینده‌سازان هر کشوری، در مسیر تمدن ستیزی و یکسان‌سازی فرهنگی گسترده است.
در این نوشته کوتاه امکان و توان بررسی همه اشکالات و مشکلات برآمده از همه‌گیری تکنولوژی‌های وابسته به «فضای مجازی» نیست اما اجمالاً وبه طور مختصربه یکی از معضلات ومشکلات جامعه امروز ما و البته سایر شهروندان جهانی، به عنوان نمونه‌ای از پیشرفت‌ها و عواقب آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید با بررسی مختصر تأثیرات جسمی، روحی و تربیتی استفاده نابجا و افراطی کودکان و نوجوانان از تلفن‌های همراه و تبلت‌ها!

فضای تغییرات بین نسلی گسترده
با نگاهی  گذرا و مقایسه‌ای به دنیای کودکان و نوجوانان امروز و دیروز (حداقل 2دهه قبل) متوجه خواهیم شد که تکنولوژی و پیشرفت، دنیای نسل امروز را دچار تغییر و تحولات شگرفی کرده و شکافی عمیق را پدید آورده است.
امروزه کودکان و نوجوانان بر خلاف گذشته دارای امکانات و رفاه به مراتب بیشتری هستند و تقریباً درصد قابل توجهی از آنها به واسطه افزایش خانواده‌های «تک فرزند»، هر آنچه که بخواهند در کنار خود دارند، از وسایل شخصی مختلف تا وسایل الکترونیکی،کنسول‌های بازی، رایانه و البته موبایل و تبلت!
با نگاهی به محیط‌های اجتماعی اطراف خود مثل خانواده، دوستان، فامیل و نزدیکان؛ کودکان و نوجوانان و حتی خردسالانی را می‌بیینیم که سر در موبایل و تبلت روزگار می‌گذرانند و همچون عضوی جدایی ناپذیر به دریچه‌های تکنولوژی نوین می‌نگرند. دقیقاً بحث ما از اینجا آغاز می‌شود، استفاده نابجا و افراطی خردسالان، کودکان و نوجوانان از تلفن‌های همراه و تبلت.
تلفن همراه از آن دست ابزار و اختراعات بشری است که به مرور زمان و با پیشرفت علم و تکنولوژی کم‌کم از هدف و مسیر اولیه خود خارج شده و کاربرد و هدف اولیه آنها درحاشیه قرار گرفته است. به عنوان مثال وسیله‌ای که ابتدا تنها برای برقراری ارتباط بیسیم و سیار و دسترسی دایمی مخابراتی اختراع شده بود امروزه به خصوص در مدلها ونسل‌های جدید هوشمند خود به وسیله‌ای برای بازی، سرگرمی، دسترسی آسان و همیشگی به اینترنت، نصب و به کارگیری انواع مختلف برنامه‌های کاربردی و به عبارتی کلید «سبک نوین زندگی» تبدیل شده است. ابزاری انزوا آفرین که مونس و همدم جدایی ناپذیر انسان شده و بعضا  برای برقراری تماس و مکالمه نیز از آن استفاده می‌شود.
در این میان کودکان و نوجوانان به علت فاصله نسلی از وابستگی قابل توجهی به ابزارهای تکنولوژی جدید برخوردار هستند و با توجه به آسیب پذیری ذاتی در سنین رشد، این موضوع از اهمیت ویژه‌ای خصوصا در حوزه اعتیاد به فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای برخوردار است.
آثار وتبعات منفی اشاره شده از زوایای مختلفی قابل بررسی است که به برخی از آنها پرداخته می‌شود.
آثارمخرب برسلامت جسمی
به اعتقاد کارشناسان استفاده نامناسب و افراطی از این وسایل می‌تواند به علت کم تحرکی باعث بروز چاقی و اضافه وزن زیاد در کودکان و نوجوانان شود که این موضوع امروز از درگیری‌های مهم خانواده‌ها در جوامع پیشرفته و در حال توسعه محسوب می‌شود و حتی می‌تواند بر میانگین عمر فرزندان نسل جدید بشر نیز به سبب زمینه‌سازی چاقی برای سایر بیماری‌های متابولیک، تاثیر گذار باشد.  
یکی از مضرات فیزیکی افراط در استفاده از ابزارهای تکنولوژیک مذکور، ایجاد مشکلات تخریبی پیش رونده در مفاصل انگشتان و ستون فقرات است که به دلیل استفاده زیاد از صفحات لمسی و بی‌تحرکی و موقعیت‌های ثابت کار با تبلت و موبایل و یارانه، به بروز فجایع قابل تاملی همچون کوتاه قدی، آرتروز و آرتریت زودهنگام و حتی اختلالات اسکلتی جدی منجر شده است.
مسئله دیگر این است که از منظر روانشناسی، در کودکان ابتدا باید فعالیت‌ها و بازی‌های حرکتی انجام شود و ابتدا حس‌های دیداری،شنیداری و شنوایی تقویت شود تا روابط بین اندام‌ها مثل چشم، دست و... به کمک بازی‌های مناسب شکل گیرد، اما استفاده از بازی‌های رایانه‌ای باعث می‌شود هماهنگی بین اندام‌ها به خوبی شکل نگرفته و مشکلات حسی و حرکتی ایجاد شود.
سردرد، افزایش فشار خون، کم شدن حافظه و کاهش تمرکز و اختلال در عملکرد کلیه و قلب و بروز تیک‌های عصبی و حرکتی از مواردی است که برای استفاده زیاد از تلفن همراه و تبلت و رایانه توسط کودکان و نوجوانان مطرح شده است. هرچند برخی از این آثار زیانبار هنوز جای بررسی دارد وشاید به قطعیت کامل نرسیده باشد، اما احتمال وجود آنها مطرح است که لزوم احتیاط افراد به ویژه والدین را پررنگ‌تر می‌کند.
آثار مخرب روحی و روانی
کودکانی که به صورت نابه‌جا و افراطی از موبایل و تبلت استفاده می‌کنند عموماً گوشه‌گیر و منزوی می‌شوند. عدم تمرکز کافی، اختلال در درسها و یادگیری، پرخاشگری به علت هیجانات زیاد و استرس مداوم همراه با بروز رفتارهای خشن ناشی از افراط در بازی‌های نامناسب، شرکت نکردن در بازی‌های گروهی سالم و فعالیت اجتماعی در گروه همسالان است. چرا که بازی‌های یارانه‌ای حتی در شکل گروهی نیز به واسطه افزایش بی‌حد و حصر رقابت در شکل منفی و میل افراطی به برنده شدن؛ احساساتی همچون صمیمیت و مهربانی، تحمل سختی‌ها وتلاش،پرورش خلاقیت و روابط اجتماعی را نقض می‌کنند. کاهش اعتماد به نفس نیز از عوارض شکست‌های آزار‌دهنده در بازی‌های رایانه‌ای و  از عمده‌ترین آثار مخرب می‌باشند که البته ممکن است همه آنها در یک کودک، بروز و ظهور نداشته باشد.
آثار منفی تربیتی
بدون شک استفاده زیاد و نابجا از موبایل وتبلت به صورت بازی، برنامه‌های مختلف، فیلم و عکس و محتواهای قابل تبادل و مهم‌تر از همه دسترسی به اینترنت و آلودگی به انواع بازی‌های آنلاین با قابلیت ارزبری  و حتی امکان مکالمه با افراد مختلف در اتاق‌های گفتگو وارسال پیامک و... می‌تواند اثر نامطلوبی بر روی کودک و نوجوان بگذارد.
امروزه بازی‌هایی  در تلفن‌های همراه و تبلت کودکان و نوجوانان و حتی رایانه‌های شخصی آنها و یا گیم نت‌ها و کافی نت‌ها به کار گرفته می‌شود که متأسفانه اکثر آنها سنخیتی با روح و روان، قدرت تجزیه و تحلیل، سن و جنس کودک ونوجوان و اصول تربیتی و اخلاقی و ارزش‌های یک خانواده مطلوب ندارد. بازی‌هایی که از لحاظ طراحی و محتوا به هیچ عنوان مناسب یک کودک یا نوجوان  و حتی در موارد متعدد مناسب بزرگسالان نیز نیست!
متأسفانه امروزه کودکانی یافت می‌شوند که به دلیل کسب مهارت در سن5-6 سالگی به دور از چشم والدین از اینترنت بازی دانلود کرده و در چنین مواردی معمولاً بی‌اطلاعی و ناآگاهی والدین نیز مزید بر علت می‌شود. در فضای مجازی بازیهای 18+ سال با محتوای نامناسب به راحتی در اختیار کودک و نوجوان و حتی خردسالان قرار می‌گیرد و هیچ مسیری برای رصد چنین فعالیت‌هایی در خطوط فعلی اینترنتی کشور وجود ندارد. در برخی بازی‌ها یک کودک باید افعالی را در قالب طرح و برنامه بازی، انجام دهد که به هیچ عنوان مناسب سن او نیست و باعث تشویش ذهنی می‌شود. علاوه بر غیرقابل هضم بودن خیلی از این بازی‌ها، رواج خشونت، ترویج رابطه آزاد با جنس مخالف، تحریک مکرر غرایز جنسی و نمایش روابط خاص؛ به صورت مستقیم و اکثرا غیرمستقیم  به تعارض جدی اجتماعی فرزند و خانواده دامن زده و پرسش‌های فراوان و رسوبات فکری و اخلاقی در کودکان و نوجوانان بجا می‌گذارد که می‌تواند باعث تحریک زود هنگام هورمونی و در مواردی بلوغ زودرس شود که امروزه در برخی جوامع غربی با کاهش سن بلوغ پسران به 10 سال و دختران به 8 سال  بروزی مشهود داشته است.
انجماد فکری آنلاین
همه ما ممکن است در اطراف خود کودکان و نوجوانانی را دیده باشیم که در هنگام استفاده از موبایل یا تبلت ظاهری بسیار آرام و متفکر دارند و در سکوت عمیق به سر می‌برند، غافل از اینکه در همان لحظه در باطن با تشویشی عمیق دست و پنجه نرم می‌کنند! محتوای برخی بازی‌ها، برنامه‌ها یا تصاویر برای کودک و نوجوان ما به حدی سنگین است که ذهن او اصطلاحاً فریز یا منجمد شده و در سکوت ظاهری و تلاطم باطنی به سر می‌برد. متأسفانه یکی از دلایل استقبال برخی از والدین ناآگاه از سپری شدن بیشتر حجم اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در محیط مجازی ابزارهایی همچون موبایل و تبلت نیز همین آرام شدن ظاهری فرزند و تصور «کنترل شده بودن» زمان و مکان و تخلیه انرژی است.  
در حالی که اثرات و پیام‌ها و نشانه‌های دیداری این انجماد آنلاین، دیر یا زود در رفتار کودک بروز می‌کند و به یک پایه ذهنی محکم و مقاوم تبدیل می‌شود. ساختاری که بطور یقین با پایه‌های فرهنگی و تربیتی همه خانواده‌های ایرانی ارزشمدار دارای تعارضی جدی است. به عنوان مثال هر چند شما دختر نوجوان‌تان را به حجاب دعوت و تشویق کنید و از فواید و برکات آن به او بگویید اما آن پایه ذهنی رسوب کرده که در سال‌های کودکی و در خلال مواجه تنهایی با انواع بازی‌ها، برنامه‌ها و تصاویر مختلف بدون حجاب و غالباً برهنه و نیمه برهنه دختران و زنان «ابرقهرمان» حاضر در تبلت و موبایل و... که برخی از آنها تبدیل به شخصیت محبوب او نیز شده‌اند و به صورت الگویی القایی در وجود او تثبیت شده‌اند، اجازه انتخاب دیگری غیراز باور ذهنیش را به او نخواهند
داد.
همین طور یک پسر جوان چگونه می‌تواند حریم با جنس مخالف را بپذیرد در حالی که سال‌ها در فضای زندگی مجازی این موضوع را تمرین کرده و پذیرفته است که مرزی میان «محرم» و «نامحرم» وجود ندارد؟! به این‌ها اضافه کنید گسترش شبکه‌های مجازی ارتباطی مثل وایبر، لاین، واتس‌آپ و... را که حضور کودکان و نوجوانان در مواجهه با انواع عرف‌های عادی شدن ارتباط با اغیار را برخلاف ارزش‌ها و اصول تربیتی اولیه بدون نظارت، ترویج می‌دهد.
چه باید کرد؟
بی شک اینها تمام مشکلات ایجاد شده به وسیله تلفن همراه و تبلت نیست و فقط جنبه هشدار و بیان برخی معضلات است، اما به راستی وظیفه والدین و جامعه، به خصوص مسئولان در برابر سرمایه‌های ارزشمندمان که همان نسل عزیز و آینده‌ساز کودکان ونوجوانانمان هستند چیست؟
ابتدا باید خطرات رها شدن کودکان و نوجوانان در فضای مرزستیز و ارزش‌گریز مجازی را بپذیریم و سپس با کنترل رفتار و دقت در عملکرد به این مشکلات و معضلات دامن نزنیم. از کودک و نوجوانی که والدین و اطرافیان خود را دائما  «موبایل به دست» و در حال استفاده نامحدود به صورت عضوی جدایی‌ناپذیر از «خانواده» می‌بینند، چه انتظاری در مدیریت وقت و عملکرد در فضای مجازی داریم؟!  متأسفانه امروزه در جمع‌های خانوادگی و به اصطلاح دور همی خانواده‌ها آنچه جلب توجه می‌کند مشغول بودن افراد به تلفن همراه و دور بودن از خانواده در عین کنار هم نشستن است.
باید به خانواده‌ها بیاموزیم با در نظر گرفتن حتی احتمال بروز خطرات بیان شده تا حد امکان از رها ساختن کودک و نوجوان در فضای مخاطره آمیز مذکور پرهیز کنند.
در مواقعی هم که نیاز است باید مقدار استفاده و محتوا و تعداد وسایل، محدود و مدیریت شده باشد. همچنین در مواقعی که نیاز به داشتن سیم کارت برای کودک و نوجوان وجود دارد توصیه می‌شود از «سیم کارت‌های ویژه کودک ونوجوان» که اخیراً توسط اپراتورهای همراه اول و رایتل با قیمتی نازل عرضه شده است و امکان مدیریت و کنترل بیشتری دارد، استفاده شود.
سخنی هم با مسئولان حوزه‌های فرهنگی ... نیاز به بازی و سرگرمی در کودکان و نوجوانان امری انکار نا پذیر است که  امروزه با تغییر شرایط، امکانات و رشد بازی‌های یارانه‌ای در بین کودکان و نوجوانان به شدت طرفدار دارد. اما متأسفانه با این استقبال زیاد، عرضه محصولات بومی و سالم و متناسب سنین مختلف در کشورمان محدود و بعضا غیرقابل رقابت با محصولات خارجی است که مضرات فرهنگی، فردی و اجتماعی آنها ثابت شده است. اکنون بیش از هر زمانی توجه به استعدادهای طراحی و ساخت چنین محصولاتی مطابق فرهنگ وارزش‌های بومی ما احساس می‌شود و با توجه به رویش‌های کوچک در این زمینه حمایت مالی و تبلیغی و تجهیزاتی از سازندگان به شدت ضروری است.