افسانه غرانیق(پرسش و پاسخ)
پرسش
در مورد افسانه غرانیق که معروف به آیات شیطانی است توضیح دهید که منشأ پیدایش آن چه بوده و در بطلان سند آن چه استدلال‌هایی را می‌توان مطرح کرد؟
پاسخ:
افسانه غرانیق ساخته و پرداخته دشمنان و مخالفان بی‌خبری است که براى تضعیف موقعیت قرآن و پیامبر (ص) چنین حدیث بى اساسی را جعل کردهاند. آنها در این افسانه گفته اند: پیامبر خدا (ص) در مکه مشغول خواندن سوره «النجم» بود، چون به آیاتى که نام بتهاى مشرکان در آن بود یعنی: «أَ فَرَءَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى وَ مَنَوةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَى» رسید، (نعوذ بالله) شیطان این دو جمله را بر زبان او جارى ساخت که: «تلک الغرانیق العلى، و ان شفاعتهن لترجى»! یعنی: «اینها پرندگان زیباى بلند مقامى هستند و از آنها امید شفاعت است»!، در این هنگام پیامبر(ص) سجده کرد و آنها هم سجده کردند، جبرئیل نازل شد و به پیامبر(ص) اخطار کرد که این دو جمله را من براى تو نیاورده بودم، این از القائات شیطان بود.
قرائن و شواهد فراوانی نشان مىدهد که این یک حدیث مجعول و ساختگى است. لذا تمام محققان اسلامى اعم از شیعه و اهل تسنن این حدیث را قویا نفى و آنرا به جعل جاعلین نسبت دادهاند.
پیرامون افسانه ساختگى غرانیق در بعضى از کتب اهل سنت روایات عجیبى از ابن عباس نقل شده از جمله این که: پیامبر خدا (ص) در مکه مشغول خواندن سوره «النجم» بود، چون به آیاتى که نام بتهاى مشرکان در آن بود رسید که: «أَ فَرَءَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى وَ مَنَوةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَى» یعنی: به من خبر دهید آیا بتهاى «لات» و «عزّى» و «منات» که سوّمین آنهاست (دختران خدا هستند) (النجم ـ 19و20) در این هنگام شیطان این دو جمله را بر زبان او جارى ساخت: «تلک الغرانیق العلى، و ان شفاعتهن لترجى»! یعنی: «اینها پرندگان زیباى بلند مقامى هستند و از آنها امید شفاعت است!» (غرانیق جمع غرنوق (بر وزن مزدور) یک نوع پرنده آبى سفید یا سیاه رنگ است و به معانى دیگر نیز آمده است (قاموس اللغة).
در این هنگام مشرکان خوشحال شدند و گفتند: « محمد (ص) تاکنون نام خدایان ما را به نیکى نبرده بود»، در این هنگام پیامبر (ص) سجده کرد و آنها هم سجده کردند، جبرئیل نازل شد و به پیامبر(ص) اخطار کرد که این دو جمله را من براى تو نیاورده بودم، این از القائات شیطان بود در این موقع آیات مورد بحث (وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ ...) نازل گردید و به پیامبر(ص) و مؤمنان هشدار داد! (در المیزان ذیل آیات مورد بحث، این حدیث از جماعتى از حفاظ اهل سنت از جمله ابن حجر نقل شده است).
دلایل بطلان این روایت
گر چه جمعى از مخالفان اسلام براى تضعیف برنامههاى پیامبر(ص) به گمان اینکه دستاویز خوبى پیدا کردهاند این قضیه را با آب و تاب فراوان نقل کرده و شاخ و برگهاى زیادى به آن دادهاند. ولى قرائن فراوان نشان مىدهد که این یک حدیث مجعول و ساختگى است که براى بى اعتبار جلوه دادن قرآن و کلمات پیامبر اسلام (ص)، به وسیله شیطانصفتان جعل شده است زیرا:
اولا: به گفته محققان، راویان این حدیث افراد ضعیف و غیرموثقند، و صدور آن از ابن عباس نیز به هیچ وجه معلوم نیست، و به گفته «محمد بن اسحاق» این حدیث از مجعولات زنادقه مىباشد و او کتابى در این باره نگاشته است (تفسیر کبیر فخر رازى جلد 23 صفحه 50).
ثانیا: احادیث متعددى در مورد نزول سوره نجم و سپس سجده کردن پیامبر و مسلمانان در کتب مختلف نقل شده، ولی در هیچ یک از این احادیث سخنى از افسانه غرانیق نیست، و این نشان مىدهد که این جمله بعدا به آن افزوده شده است. (همان مدرک)
ثالثا: آیات آغاز سوره نجم صریحا این خرافات را ابطال مىکند آنجا که مىگوید: «پیامبر(ص) از روى هواى نفس سخن نمىگوید آنچه مىگوید تنها وحى الهى است» (النجم،3و4، وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحى) این آیه با افسانه فوق چگونه سازگار است؟ ادامه دارد