عباسعلی مشکانی سبزواری

آنچه ملتی را بر ملل دیگر و جامعه‌ای را از جوامع دیگر ممتاز می‌کند و موجب برتری آن بر ملل دیگر می‌شود«اتحاد و انسجام و همبستگی» است. از دیدگاه جامعه‌شناسی نیز یکی از عوامل مهم انحطاط یک ملت و جامعه، این است که آن جامعه به گروه‌های کوچک تجزیه شده، ‌انسجام و وحدت گروهی در آن از بین رفته باشد؛ که نتیجه آن چیزی جز نفوذ و سلطه استعمارگران نیست، که از طریق تقویت حس ناسیونالیستی و فرقه‌گرایی و با تبلیغ و پرورش تفاوت‌های مذهبی و... سعی در تجزیه جامعه و تبدیل آن به گروه‌های کوچک دارند. به فرموده امام خمینی(ره) اگر دولت‌ها و ملت‌های اسلام به هم پیوسته بودند«به صورت یک امت بودند»، معنا نداشت که قریب به یک میلیارد مسلمان زیر دست قدرت‌ها باشند. متأسفانه در عصر حاضر کشورهای اسلامی، تحت دکترین و نفوذ افکار و اندیشه  غرب و عمال آنها، خود را به صورت یک ملت می‌نگرند، نه یک«امت»؛ و مسلمین دچار اختلاف و تشتت شده‌اند. هر کشور می‌خواهد به تنهایی و به صورت مجزا خود را در مقابل قدرت‌های بزرگ محافظت کند؛ بدون اینکه توانایی و قدرت آن را داشته باشد. دشمنان اسلام، به‌ویژه آمریکا، از دیرباز در کمین بوده‌اند تا وحدت میان مذاهب و کشورهای اسلامی از بین برود، تا از این طریق بتوانند افکار پلید خود را برای جلوگیری از تحقق یا پیشرفت امت اسلامی و در نتیجه ایجاد تمدن نوین اسلامی به اجرا گذارند. بنابر این از پرکاربردترین تکنیک‌‌های غرب برای جلوگیری از اتحاد امت اسلام و ایجاد دنیای یکپارچه اسلامی، تشدید اختلافات است.
در مقابل، انقلاب اسلامی ایران و رهبران فقیه آن، از روزهای آغازین انقلاب، راهبرد «وحدت‌ مسلمین» را نصب‌العین خویش قرار داده، آن را عامل قوت و قدرت پایدار و برتری مسلمین، و حرکت جامعه به سمت کمال و رشد قلمداد نمودند و تفرقه و تنازع را مهم‌ترین عامل شکست درونی و بیرونی امت اسلامی و اضمحلال قدرت و شوکت مسلمین برشمردند.اهمیت وحدت مسلمین و دنیای اسلام در نگاه رهبران انقلاب اسلامی، آنگاه جلوه‌گر می‌شود که ایشان آرمان نهایی و نقطه اوج انقلاب خویش را وحدت مسلمین و« ایجاد امت اسلامی و دنیای اسلام» دانسته و در فرآیند تکاملی انقلاب اسلامی ایران،‌ در راستای دستیابی به امت اسلامی و در نتیجه تمدن اسلامی، تلاش و برنامه‌ریزی می‌کنند. توضیح اینکه مقام معظم رهبری(حفظه‌الله) در فرآیندی تکاملی که برای انقلاب اسلامی ترسیم فرموده‌اند، «ایجاد دنیای اسلام و امت اسلامی» را آخرین حلقه این فرآیند تکاملی قرار داده،‌گاه از آن، با همین عنوان یاد فرموده‌اند. در همین راستا ایشان وحدت اسلامی را ضرورتی انکارناپذیر و از جمله اهداف بزرگ نظام اسلامی دانسته و کارشکنی در مسیر آن را ضربه به کل امت اسلامی قلمداد فرموده‌اند. بدیهی است دستیابی به دنیای یکپارچه اسلامی و احیای امت اسلامی در گرو اتحاد و همدلی آحاد مسلمین جهان در مقیاس بین‌المللی و جهانی می‌باشد. علاوه اینکه انقلاب اسلامی با توجه به تعدد مذاهب و فرهنگ‌های دینی در داخل کشور- در مقیاس ملی نیز در حلقات پیشین فرآیند تکاملی خویش،‌ از ایجاد انقلاب اسلامی تا ایجاد کشور اسلامی، نیازمند وحدت و همدلی مسلمین (گروه‌های مختلف پیروان مکتب اهل بیت(ع) و پیروان مکتب خلفاء)می‌باشد.
مقاله حاضر به تبیین وحدت اسلامی و جایگاه آن در فرآیند تکاملی انقلاب اسلامی با تأکید بر دیدگاه‌های مقام معظم رهبری پرداخته است.
 مقام معظم رهبری«حفظه‌الله» وحدت مسلمین را در دو معنای«اتخاذ مواضع مشترک، همدلی و همکاری فرق اسلامی در مقابله با دشمن» و نیز«نزدیکی فرق اسلامی به همدیگر، ایجاد تفاهم و تبادل آراء مذهبی در راستای دستیابی به امت واحده اسلامی» به کار برده‌اند. نکته مهم در این بین این است که ایشان در بیان انواع وحدت مسلمین، آن را منحصر در همکاری و اتخاذ مواضع مشترک در میدان سیاست و جهاد و یا نزدیکی فرق اسلام نمی‌دانند، بلکه به وحدتی فراتر از اتحاد در میدان سیاست و جهاد و نیز تقریب در عرصه اندیشه و فکر معتقدند که آن، وحدت در عرصه معنا، یعنی اتحاد دل‌ها و جان‌ها است.
ضرورت وحدت اسلامی
مقام معظم رهبری در مقاطع مختلفی، وحدت امت اسلامی را نیاز قطعی و ضرورت حیاتی امروز، شرط اساسی نجات مسلمین از چنگال نظام سلطه و همچنین علاج و داروی اصلی امروزی دنیای اسلام معرفی می‌نمایند و آن را مهم‌ترین مسئله، اولین الزام و ضرورت، اولویت ارجح دنیای اسلامی شمرده، به تبیین نقش و جایگاه این امر در ایجاد دنیای اسلام و امت اسلامی پرداخته‌اند. ایشان در تبیین ضرورت وحدت اسلامی می‌فرمایند: «مسئله وحدت یک مسئله حیاتی است. نه اینکه فقط برای جمهوری اسلامی حیاتی است- که البته در اهمیتش برای جمهوری اسلامی جای شک نیست- اما حقیقتا برای اسلام و دنیای اسلام حیاتی است» (مقام معظم رهبری)، در بیانی دیگر با تاکید بر حیاتی بودن مسئله وحدت اسلامی می‌فرمایند: «امروز اتحاد بین مسلمین برای مسلمین یک ضرورت حیاتی است،‌ شوخی و شعار نیست، جدا باید جوامع اسلامی با یکدیگر اتحاد کلمه پیدا کنند و همسو حرکت نمایند.» از نگاه مقام معظم رهبری، اولین شرط برای ایجاد دنیای اسلام و امت اسلامی، رهایی از چنگال نظام سلطه است و این رهایی در گرو ایجاد وحدت و همدلی میان مسلمین است: «تلاش برای ایجاد وحدت و همدلی مسلمانان، شرط اصلی نجات مسلمین از چنگال امپراتوری زر و زور و سلطه جهانی است.» همچنین داروی اصلی برای وضعیت امروز دنیای اسلام، داروی اتحاد است: «علاج اصلی، داروی اصلی برای امروز دنیای اسلام، داروی اتحاد است؛ باید با هم متحد بشوند.»
فواید وحدت اسلامی
فواید متعددی که بر وحدت اسلامی مترتب می‌شود در بیانات مختلف مقام معظم رهبری مورد اشاره قرارگرفته است. حرکت به سمت عزت و بیداری مسلمین ظهور قدرت اسلامی، احساس قدرت و عظمت عزیز شدن اسلام، و بهره‌‌مندی امت اسلامی از عزت و اقتدار حصن حصین در حیم کشورها و ملت‌های اسلامی کاستن ضربه‌پذیری دنیای اسلام دچار وحشت شدن دشمنان اسلام عدم جرأت دشمن به تهدید و تشکیل پایگاه در دنیای اسلام قلم بطلان کشیدن بر عقب ماندگی، مشکلات و ذلت‌های دنیای اسلام انتفاع نظام اسلامی رسیدن به مقام مطرح شدن ارزش‌های اسلامی به صورت ارزش‌های قطعی دنیا، جذب دل انسانها و تغییر در زندگی  مسلمانان برمبنای آن و مهم‌تر از همه اینکه ایجاد یک مجموعه عظیم آن متحد و تشکیل امت واحده اسلامی به عنوان بزرگترین پشتوانه جهان اسلام و اعتلای کلمه اسلام از جمله فواید مترتب بر وحدت اسلامی می‌باشد. آنچه تمامی این فواید را بهم پیوند می‌زند و در واقع روح حاکم بر تمامی آنها به شمار می‌رود، این است که تمامی این اهداف و فواید در راستای یک هدف برتر ومتعالی‌تر قرار دارد که شاید بتوان آن هدف متعالی را «ایجاد دنیای اسلام و امت واحده اسلامی» دانست که در بستر آن آحاد جامعه انسانی، به همه کمالات فردی و جمعی دست پیدا خواهند نمود.
نقش وحدت اسلامی در ایجاد امت اسلامی
یکی از پرسش‌های اساسی این است که نقش وحدت مسلمین در ایجاد دنیای اسلام و امت اسلام چیست؟ گرچه، با توجه به بداهت و اهمیت موضوع، تصور صحیح مسئله، پاسخ خود را به دنبال دارد، اما برای روشن‌تر شدن زوایای گوناگون مسئله از دیدگاه مقام معظم رهبری، مروری گذرا بر نقش وحدت اسلامی در ایجاد امت اسلامی خواهیم داشت. مقام معظم رهبری با بیانی ساده، بدیهی بودن نقش وحدت در ایجاد امت اسلامی و دنیای اسلام را به تصویر می‌کشند: «شما ملاحظه کنید امروز  دنیا به سمت بلوک بندی می‌رود، یعنی هر چند کشور در گوشه‌ای، به ادنی مناسبتی با هم اتحاد و اتفاق پیدا می‌کنند. علت هم این است که در این دنیا می‌فهمند که هر واحدی، به تنهایی قادر به تأمین نیازهای خودش- از جمله نیاز به دفاع از خود- نیست و باید با هم دست به یکی کنند» دیدگاه‌های معظم‌له درباره نقش وحدت اسلامی را می‌توان در دو حوزه بیان کرد: نقش وحدت اسلامی در حوزه دفاع و مقابله با دشمن بیرونی و نقش وحدت در ایجاد دنیای اسلام و امت واحده اسلامی. در حوزه اول، ایشان وحدت را به عنوان عامل مقابله با تهدیدات دشمنان بیرونی بزرگترین حربه ملت‌های اسلامی در مقابل نظام سلطه بزرگترین سد در مقابل دشمن و رمز پیروزی امت اسلامی می‌دانند. در حوزه دوم نیز، از مواردی همچون راه رشد وصلاح مسلمانان راه رسیدن به مقاصدی همچون استقلال و سازندگی برافراشته شدن پرچم اسلام پیشرفت در عرصه‌های گوناگون سعادت و سربلندی مسلمانان یاد فرموده‌اند. همچنین علاوه بر موارد مذکور، به نقش وحدت اسلامی در ادامه حیات و قوام بخشی امت اسلامی پاس دارنده عزت و شوکت امت اسلامی توانا ساختن امت اسلامی جهت دستیابی به عزت کامل و عمل به احکام الهی و پشتیبانی از دولت‌های اسلامی و در نهایت سوق دادن جوامع اسلامی به سوی شکل‌گیری دنیای یکپارچه و مقتدر اسلامی و امت واحده اسلامی اشاره می‌نمایند که در سایه آن نیل به همه کمالات فردی و جمعی مسلمین میسر خواهد بود
جایگاه وحدت اسلامی در هندسه انقلاب اسلامی
وحدت در جوامع اسلامی و میان کشورهای اسلامی، نه تنها امری ممکن و مطلوب است، که به دلیل آثار و فواید آن، ضرورتی انکار ناپذیر است. پرسش اساسی در این میانه، این است که رویکرد انقلاب اسلامی و رهبران آن به این مسئله، رویکرد تاکتیکی است یا استراتژیک و راهبردی؟ به نظر می‌رسد رویکرد انقلاب اسلامی و رهبران آن به مقوله وحدت مسلمین، رویکردی استراتژیک بوده، به آن به مثابه یک راهبرد اصلی در سیاست خارجی و داخلی می‌نگرد. به بیان روشن‌تر، رویکرد انقلاب اسلامی به وحدت اسلامی، صرفا یک توصیه اجتماعی و نیاز مقطعی و تاکتیک سیاسی و اقدام عملی برای حفظ منافع مادی مشترک نیست، بلکه تلاش برای حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه، واجبی عینی است که ریشه در اعتقاد به وحدانیت الوهی دارد. البته این سخن به معنای نفی رویکرد تاکتیکی به مسئله نیست، به این معنا که اگر چه وحدت مسلمین، از اهداف راهبردی انقلاب اسلامی است که به طور وسیع در دراز مدت و قابل دسترسی است، اما امروز با توجه به تهدیدات و چالش‌هایی که نظام سلطه برای انقلاب اسلامی به وجود آورده است، برای تبدیل آن به فرصت، از اقدامات تاکتیکی و عملی نباید غفلت شود. در اندیشه مقام معظم رهبری نیز، وحدت به مثابه یک«هدف اعلا» و«اصل اسلامی و انقلابی» است و بکارگیری آن در جهت اعتلای اسلام، قرآن و حاکمیت دین و به عنوان یک مسئله استراتژیک، حقیقی و بنیادین مطرح می‌باشد، نه یک امر مصلحتی و گذرا: «امروز وحدت دنیای اسلام، یک هدف اعلاست که اگر وحدت حاصل شده آن وقت دنیای اسلام حقیقتا می‌تواند به عزت کامل و علم به احکام اسلامی دست پیدا کند». ایشان همچنین در بیان اهمیت وحدت و اصل بودن آن در اسلام و انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «ما این مسئله وحدت را مورد تایید و به عنوان یک اصل اسلامی و انقلابی مورد تاکید قرار می‌دهیم» و در نفی تاکتیکی بودن شعار وحدت اسلامی اضافه می‌نمایند که:«این امر را یک مسئله استراتژیک می‌دانم- یک مسئله تاکتیکی و مصلحتی نیست که حالا بگوییم مصلحت ما ایجاب می‌کند که با مسلمین غیر شیعه ارتباط داشته باشیم- ما این انگیزه صحیح مسئله وحدت مسلمین را در جمهوری اسلامی، یک مسئله اساسی قرار داده‌ایم».
پس از تحلیل نسبت انقلاب اسلامی و وحدت اسلامی، به رابطه و نسبتی دوسویه و هم‌افزایانه این هر دو دست پیدا می‌کنیم؛ بدین معنا که وحدت اسلامی نقش بسزایی در مراحل مختلف فرآیند تکاملی انقلاب اسلامی داشته و در طرف مقابل، انقلاب اسلامی نیز عاملی اساسی در جهت تقویت و استمرار وحدت اسلامی بوده است. نقش وحدت اسلامی در انقلاب را در دو سطح ملی و فراملی می‌توان تحلیل نمود. بدین معنا که از مرحله ایجاد انقلاب اسلامی تا مرحله ایجاد کشور اسلامی نقش وحدت اسلامی، در سطح ملی و سپس در مرحله ایجاد دنیای اسلام و تمدن اسلامی نقش آن در سطح فراملی و بین‌المللی می‌باشد.