به یاد عارف واصل آیتالله محمد شجاعی
این روزها با دهمین سالگرد عروج عارف واصل و استاد اخلاق و مفسر قرآن، حضرت آیتالله محمد شجاعی زنجانی قدساللهنفسهالزکیه همزمان است و از آنجا که درد اساسی انسان، همواره هجران و فراق حضرت حق و دوری از موطن اصلی خویش بوده و هست و اضطرابها و تلخکامیها و احساس پوچیها، همه ناشی از دور شدن انسان از مبدأ نور و رحمت و حکمت و علم و کمالات وجودی است و این سردرگمی و تلاطم روحی در همیشه تاریخ بوده و هست، نیاز انسان به خضر راه و استاد صاحب نفس در مسیر انسان شدن و سیر الی الله به شدت احساس میشود. از این روی برای آشنایی شما علاقهمندان به معارف اسلامی، با دیدگاه ناب توحیدی و عرفانی حضرت آیتالله استاد محمد شجاعی زنجانی قدسسره - که خود از شاگردان برجسته علامه طباطبایی و امام خمینی رحمةاللهعلیهما بودند- بسیار گذرا به یکی از آثار قلمی ایشان در باب معاد میپردازیم.
حضرت استاد(ره) معتقد بودند اگر مسئله «معاد» برای انسان حل و نگاه او به وجود و سیر آن از خداوند و به سوی خداوند تصحیح شود، خود به دنبال تزکیه میرود و حرکت کلی انسان در دنیا تصحیح خواهد شد. ازاینرو ایشان در کتاب معاد دو جلدی خود (چاپ اول پاییز ۱۳۶۲) به دلایل معاد و بازگشت کلی وجود از منظر قرآن میپردازند و معتقدند اعاده هر موجودی ملازم با خلقت آن است. همه وجود به سوی مبدأ متعال هدایت شدهاند و شور و عشق و طلب و طریق وصال به حق، به تناسب جهاز وجودی هر مخلوقی در او نهاده شده؛ به نحوی که تسلیم هر موجود در برابر راههای تعیین شده، یک ضرورت تکوینی است.
معنای تسبیح، عشق و گذر سریع به سوی خداست و هر حرکت عبودی، حرکت تسبیحی است. بنابراین تسبیح همه مخلوقات، در واقع برگشت و حرکت همه به سوی حضرت حق است. همه موجودات، با عنایت به مراتب وجود، عاشق لقاء الهی هستند. لذا معاد و بازگشت همه خلقت به سوی خداوند، کلیت و عمومیت دارد. البته هر حرکتی نتیجه خاص خود را دارد و معاد هر موجودی به تناسب خود اوست.
انسانها نیز متناسب با اعتقادات، صفات و اعمال و راه و روش خود، به لقاء خداوند میرسند؛ برخی حضرت حق را با اسماء رحمت ملاقات میکنند و بعضی با اسماء غضب و سخط و انتقام. بهشت و جهنم از آثار لقاء و چگونگی آن است. بهشتها از آثار لقاء رب با اسماء رحمت هستند و جهنم از آثار لقاء حق با اسماء غضب. علاوه بر کیفیت لقاء، تجسم اوصاف و اعمال هم برای انسان نعمت و عذاب میشود.
از دیدگاه حضرت آیتالله شجاعی (ره)، صراط مستقیم عبودی -که طریق الی الله است - راه تکاملی بوده و از زندگی دنیوی شروع میشود و دنبالهاش در عوالم بعد از مرگ، به تناسب عوالم، یکی پس از دیگری میآید. انسان موحد و الهی با سلوک این راه در عوالم، از نقائص وجودی و معایب و کمبودها و از رنگها و تعلقها و حجابها به تدریج پاک میشود و چهره اصلی انسانی را مییابد و متناسب عالم قرب و لقاء میگردد. اما راه ضلالت و انحراف و کفر و شرک به صورت تکاملی نیست؛ بلکه به این نحو است که صورتهای باطنی راههای باطل، به ترتیب عوالم ظاهر میگردد و انسان منحرف در هر عالمی، در برابر صورت باطنی راه انتخابی دنیایی خود قرار میگیرد و خود را در آن راه و سالک آن راه مییابد. همین واقعیت در قرآن کریم، به هدایت مجرمین و منحرفین در روز قیامت به طریق جهنم تعبیر شده است.
بنابراین مرگ یک تحول بزرگ تکاملی است که در عوالم برزخ و بعد از برزخ ادامه دارد. البته حرکت تکاملی در هر نظامی به تناسب آن نظام است. این حقیقت در آیات قرآنی فراوان مطرح شده که طریق حرکت در عوالم اخروی، مبتنی بر طریق حرکت دنیوی است. بنابراین ادامه راه ضلالت و راه هدایت در آخرت یکی نیست و عوالم بعد از مرگ به ترتیبی پیش خواهند آمد که حجابها کنار رفته و باطنها به ظهور میرسند و...
در پایان لازم است به سه نکته اشاره کنیم:
۱) حضرت آیتالله محمد شجاعی زنجانی(ره) در میان علمای معدودی که توانستند معارف اسلامی را از کتابها و گنجینههای متون دینی به دست مخاطبان تشنه معارف برسانند، کمنظیر هستند. ایشان علاوه بر هدایت سلوکی انسانها، در واقع تولید علم کردهاند؛ معارفی که در کتابهایشان آمده همه سرشار از ابتکار و نوآوری است. میتوان به واقع گفت ایشان به مباحث اخلاق و عرفان اسلامی جان تازهای بخشیدند.
۲) خواننده کتاب «معاد» حضرت آیتالله شجاعی (ره)، یک دوره عملی نحوه برداشت و چگونگی توجه به آیات و روایات را میآموزد و اطلاعات بسیار مفیدی، به ویژه در مورد احوالات برزخ، کسب میکند.
۳) غیر از این کتاب دوجلدی که اثر قلمی حضرت استاد(ره) است، پنج جلد کتاب در همین موضوع، از بیانات ایشان پیاده و منتشر شده: بازگشت به هستی، عروج روح، قیام قیامت، مواقف حشر، تجسم عمل و شفاعت. (انتشارات اندیشه جوان)