نشست شانگهای فرصت بزرگ خنثی‌سازی تحریم‌ها
نشست کشورهای سازمان همکاری‌های شانگهای، نهم شهریور ۱۴۰۴ به میزبانی چین آغاز شده است. در این اجلاسیه که مهم‌ترین اجتماع سالانه سازمان همکاری‌های شانگهای محسوب می‌شود، رؤسای جمهور ایران، روسیه، چین، بلاروس و جمعی از کشورهای آسیای‌مرکزی و نخست‌وزیرهای هند و پاکستان حضور دارند.
13 تیرماه 1402 بود که در جلسه سران سازمان شانگهای در هند، ایران رسماً به عنوان عضو این سازمان اعلام شد و شهید آیت‌الله رئیسی رئیس‌جمهور فقید که اهتمام ویژه‌ای برای حضور ایران در نهادهای بین‌المللی مستقل داشت، برای اولین بار در اجلاس شانگهای سخنرانی
کرد.
تحولات اخیر منطقه و جهان نظیر حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران، افزایش فشارهای سیاسی علیه محور مقاومت، فعال‌سازی مکانیسم ماشه و جنایات فجیع رژیم اشغالگر در غزه، فضای این نشست را تحت تأثیر قرار داده است.
پایگاه خبری اسپیشیال‌اوراسیا در تحلیلی درباره ظرفیت‌های شانگهای برای ایران نوشت که جمهوری اسلامی ایران چرخش دیپلماتیک و اقتصادی خود به سمت شرق را افزایش داده و پس از درگیری با اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵، به طور فشرده با روسیه، چین و هند تعامل داشته است. تهران خواهان روابط نزدیک‌تر با کشورهای اوراسیا، بهبود مسیرهای تجاری و تقویت جایگاه جهانی خود است.
تهران از طریق سازمان همکاری شانگهای، در حال ایجاد اتحادهای قوی‌تر برای مشارکت‌های اقتصادی و کمک‌های لجستیکی است. روسیه و چین، به عنوان اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و قدرت‌های اصلی اوراسیا، همکاران راهبردی ایران هستند. هر دو کشور مخالفت خود را با اقدام نظامی اسرائیل ابراز و حمایت خود را از ثبات منطقه‌ای از طریق گفت‌وگوی مشارکتی اعلام کردند. مخالفت مشترک با تحریم‌ها و مداخلات غرب، فضائی مناسب برای همکاری بیشتر با جمهوری اسلامی ایجاد می‌کند.
شاخص‌های مهم در همکاری تهران و شانگهای
گزارش این پایگاه خبری، شاخص‌های مهم در همکاری تهران و شانگهای را چنین دسته‌بندی کرده است:
تکمیل بخش راه‌آهن رشت- آستارا از کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب تا اواخر سال ۲۰۲۵، که تجارت بی‌وقفه از روسیه به هند را از طریق ایران تسهیل می‌کند.
رسمی‌سازی توافقنامه‌های تجاری دوجانبه جدید بین ایران و چین یا روسیه، با تمرکز بر زیرساخت‌های انرژی، سیستم‌های تهاتر و معاملات با ارزهای محلی.
تمدید یا افزایش همکاری‌های نظامی و معاملات تسلیحاتی بین ایران و روسیه، به‌ویژه پس از انتقاد علنی مسکو از حملات غرب.
تغییرات در حجم صادرات نفت از طریق تنگه‌هرمز یا کریدورهای جایگزین، به‌ویژه اگر ایران از کنترل صادرات به عنوان اهرم فشار استفاده کند یا با تهدیدات دریایی جدید رو‌به‌رو شود.
سطوح تعاملات دیپلماتیک بین ایران و کشورهای عضو بریکس یا سازمان همکاری شانگهای، شامل دیدارها و بیانیه‌های رسمی.
تلاش تهران برای غلبه بر تحریم‌ها
دیپلماسی اخیر ایران برای مقابله با تجاوز نظامی و تحریم‌های بین‌المللی، نشان‌دهنده تلاشی راهبردی به سوی شرق است. تأکید بر گسترش روابط با روسیه، چین و هند، اولویت‌های تهران را آشکار می‌کند که تضمین مشارکت‌های اقتصادی، حفاظت از حاکمیت ملی و تأکید بر اهمیت منطقه‌ای خود است.
پیگیری دقیق چگونگی اجرای توافقات اقتصادی دوجانبه ایران، به‌ویژه توافقات مربوط به زیرساخت‌ها و تجارت، کلید ارزیابی توانایی این کشور در کسب نفوذ و قدرت در میان سازمان‌های اوراسیا و بازیگران محلی و همچنین تثبیت اقتصاد آن با توجه به چالش‌های ژئوپلیتیکی کنونی است.
ناظران و تحلیلگران بر این باورند که عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند دسترسی قابل‌توجه تهران به بازار بزرگ و چند صد میلیونی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای را هموار کند. در این چارچوب، ایران می‌تواند تا حدی به صادرات مواد نفتی و پتروشیمی خود به کشورهای عضو سازمان شانگهای نیز امید داشته باشد و در عین حال برخی نیاز‌های فناورانه، مالی و صنعتی خود را نیز از این منطقه تأمین کند.
جدای از اینها، عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، عملاً جایگاه آن در ابتکار بزرگ دولت چین موسوم به «یک کمربند، یک راه» را تسهیل کرده و موجب تقویت پیوند‌های ایران با دولت‌های آسیای‌مرکزی می‌شود؛ مسائلی که در نوع خود حامل مزایا و منافع اقتصادی قابل‌توجهی برای ایران هستند.
سه میلیارد نفر جمعیت کشورهای عضو این سازمان، با وجود پیشینه فرهنگی که ایران با بسیاری از آنها داراست، فرصت مناسبی برای بخش‌های اقتصادی و گردشگری ایران خواهد بود. در میان شرکای عمده تجاری ایران، کشورهای چین، هند و پاکستان جایگاه ویژه دارند.
شانگهای، مکمل بریکس
عضویت ایران در پیمان شانگهای را باید مکمل عضویت رسمی در بریکس دانست. به گفته کارشناسان، اعضای شانگهای و بریکس از کشورهای غربی نیستند، آنها با یکجانبه‌گرایی آمریکا مخالفت می‌کنند، سهم قابل‌توجهی در شکل‌‌دادن به نظم آتی بین‌المللی دارند و در رویه‌های تصمیم‌گیری بر‌اساس منافع اعضاء، منافع قدرت‌های آسیایی و ملاحظات قدرت‌های نوظهور تصمیم‌گیری می‌کنند.
تقویت حضور ایران در شانگهای و بریکس، پروژه آمریکا و غرب برای انزوای ایران را با اختلال جدی مواجه می‌کند، مانع از اجماع قدرت‌های مؤثر بین‌المللی علیه ایران در آینده خواهد شد. همچنین هزینه تحرکات نظامی احتمالی علیه برنامه هسته‌ای ایران در آینده را افزایش خواهد داد، موجب افزایش جایگاه بین‌المللی ایران به‌ویژه در میان کشورهای غیرغربی می‌شود و همچنین موجب افزایش جایگاه ایران در نظم آتی بین‌المللی خواهد شد.
اتحاد جنوب علیه شمال
سازمان همکاری شانگهای از زمان تأسیس، خود را به عنوان یک گروه‌بندی منطقه‌ای متمرکز بر امنیت و همکاری معرفی کرده است. عضویت اعضای بیشتر، الحاق ایران و عضویت بلاروس، نفوذ جهانی این سازمان را گسترش داده و نشان‌دهنده ظهور آن به عنوان یک گروه‌بندی در تلاش برای استقلال استراتژیک و عملکرد بدون دخالت غرب است.
سازمان همکاری شانگهای به بستری برای ترویج ادغام اقتصادی و سیاسی جهانی جنوب تبدیل شده است. به نظر می‌رسد این تغییر باعث نگرانی واشنگتن شده است. به همین دلیل است که ایالات متحده تلاش کشورهای عضو سازمان را برای استفاده از ارزهای خود برای تسویه تجارت، به عنوان چالشی برای دلار آمریکا می‌بیند و تلاش آنها برای توسعه مسیرهای لجستیکی جایگزین و تشکیل مشارکت‌های انرژی را تهدیدی برای نظم جهانی تحت رهبری آمریکا می‌داند.
با شناخت نفوذ فزاینده کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و کمبود ابزار برای رقابت مؤثر، دولت آمریکا تعرفه‌ها و تحریم‌های تبعیض‌آمیزی را بر بسیاری از آنها اعمال کرده است تا رشد آنها را محدود کند.
آخرین نمونه تحریم‌ها در 15 مردادماه بود، زمانی که آمریکا تعرفه ۵۰درصدی بر کالاهای هندی اعمال کرد. اخطار قبلی آن برای افزودن ۱۰درصد دیگر در پاسخ به نقش هند به عنوان عضو بریکس همچنان پابرجاست. در ابتدا، آمریکا تعرفه ۲۵درصدی بر کالاهای هندی اعمال کرد و سپس ۲۵درصد اضافی به عنوان مجازاتی برای خرید نفت روسیه توسط هند.
علی‌رغم ملاقات اخیر دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات‌متحده با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در شهر آنکوریج آلاسکا، نه آمریکا و نه اروپا تحریم‌های ضد‌روسیه را کاهش نداده‌اند و حتی اروپایی‌ها تحریم‌ها جدیدی را هم علیه روسیه وضع کرده‌اند.
علاوه‌بر این، دولت ایالات‌متحده سیاست «فشار حداکثری» را در قبال ایران اتخاذ کرده و تحریم‌هایی بر صنعت نفت، و بخش‌های مالی، لجستیک و هوانوردی آن اعمال کرده است. و در حال بررسی شرکت‌های چینی و هندی است که در پروژه‌های زیرساختی با ایران
مشارکت دارند.
سازمان همکاری شانگهای یک بلوک برای مقابله با غرب به رهبری ایالات‌متحده نیست. اما این سازمان در حال ظهور به عنوان یک گروه کلیدی سیاسی و اقتصادی است که به دنبال بهبود نظم جهانی است.
اجلاس سران در تیانجین می‌تواند نقطه عطفی برای سازمان همکاری شانگهای باشد، زیرا به زودی می‌تواند خرد جایگزینی برای قواعد و سیستم‌های تجاری بین‌المللی به کشورهای جهان جنوب ارائه دهد.
منبع: رسانه‌ها