گـرمازدگی خطر خاموش فصل تابستان
بخش دوم
گرمایش زمین یا گرمایش جهانی پدیده‌ای است که در آن دمای کره زمین به طور مداوم در حال افزایش است. این پدیده عمدتاً ناشی از افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است که از طریق فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی و فعالیت‌های صنعتی تولید می‌شوند. این گازها گرما را در جو زمین به دام می‌اندازند و باعث افزایش دمای کلی زمین می‌شوند.
عوامل اصلی گرمایش زمین عبارت‌اند از: افزایش گازهای گلخانه‌ای، اثر گلخانه‌ای، جنگل‌زدایی، دامداری.
تغییرات آب‌وهوایی از عمده‌ترین پیامدهای ناشی از گرمایش زمین است. افزایش دما باعث تغییر الگوهای آب‌وهوایی، از جمله افزایش دفعات و شدت رویدادهای آب‌وهوایی شدید مانند موج گرما، خشکسالی، سیل و طوفان می‌شود.
افزایش سطح آب دریاها پیامد دیگری از گرم شدن زمین است. ذوب شدن یخچال‌ها و یخ‌های قطبی به دلیل افزایش دما، باعث افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها می‌شود و تهدیدی برای مناطق ساحلی است.
گرمایش زمین تغییرات در اکوسیستم‌ها را نیز در پی دارد. افزایش دما و تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند منجر به اختلال در اکوسیستم‌ها و انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری شود.
وضعیت خطرناک اشعه فرابنفش
اما راهکار مقابله با گرم شدن زمین و مهار پیامدهای آن چیست؟ مریم آقایی، دانش‌آموخته زمین‌شناسی محیط‌زیست در پاسخ این سؤال به گزارشگر کیهان می‌گوید: «گرمایش زمین هنوز هم قابل پیشگیری است و می‌توانیم مشکلات آینده را کاهش دهیم. برخی از این راهکارها به شرح زیر است:
تفکیک زباله، استفاده از وسایل نقلیه عمومی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، ایجاد ثبات در سطح گازهای موجود در جو، استفاده از محصولات سازگار با محیط‌زیست افزایش استفاده از انرژی‌های پاک مانند: انرژی خورشیدی، انرژی بادی و...»
لازم به توضیح است که برخی اپلیکیشن‌ها با هدف کمک به محیط‌زیست، سامانه تفکیک زباله از مبدأ را راه‌اندازی کرده و شما عزیزان می‌توانید با تفکیک و بازیافت زباله‌ها، قدمی هرچند کوچک در این راه برداشته و به زمین و محیط‌زیست کمک کنید.
عباس شاهسونی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی و رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت درباره اثرات تغییر اقلیم بر روی شاخص اشعه ماوراء بنفش و همچنین خودمراقبتی عموم مردم در برابر اثرات اشعه ماوراء بنفش می‌گوید: «بنا به گزارش‌های اخیر با ادامه روند تولید گازهای گلخانه‌ای منطقه غرب آسیا و کشور ایران در دهه‌های آینده شاهد افزایش میانگین دمای بیش از 2/6 درجه سانتی‌گراد و کاهش ۳۵ درصدی بارندگی است. کشورهای منطقه غرب آسیا فقط ۸ درصد از گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند، اما اثرات گرمایش جهانی در این کشورها بیش از دوبرابر سایر نقاط دنیا بوده و درصد زیادی از روزهای سال، روز داغ خواهند بود.»
وی ادامه می‌دهد: «تجزیه و تحلیل تغییرات میانگین دمای سالانه نشان می‌دهد که ایران در دوره آینده نزدیک (۲۰۴۰-۲۰۲۱) با شتاب بیشتری گرم خواهد شد. علاوه‌بر اثرات تغییرات اقلیمی بر کشور ما در ابعاد مختلف، یکی از مهم‌ترین اثرات این تغییرات، کاهش پوشش ابر است که به‌تبع آن، افزایش میزان شاخص فرابنفش در کشور را خواهیم داشت. یکی از عوامل مؤثر بر کاهش میزان پرتو فرابنفش به کشور، پوشش ابر است. شاخص فرابنفش، میزان تابش فرابنفش را در مقیاس ۱ تا ۱۱+ را نشان می‌دهد. نتایج مطالعات نشان داده است که شاخص فرابنفش در کشور در سال‌های اخیر افزایش یافته است.»
وی می‌افزاید: «همچنین در مطالعه انجام شده بر شاخص فرابنفش در شهر تهران در دوره ۱۰ساله (سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۲) نشان داده شد که شاخص تابش فرابنفش طی ماه‌های فصل گرم مقادیر بالایی داشته و میانگین ۴ماهه خرداد تا شهریور 11/28 و بیشینه ماهانه آن در مرداد مقدار 12/06 محاسبه شده است. با توجه به موقعیت آن در کمربند عرض جغرافیایی میانی، تغییرات زیست‌محیطی چالش‌های امنیتی قابل‌توجهی را برای ایران ایجاد می‌کند. بیش از ۸۲ درصد ایران به عنوان مناطق خشک و نیمه‌خشک طبقه‌بندی‌شده است و بارش سالانه کمتر از یک‌سوم میانگین جهانی است. میزان بارندگی در کشور تنها به حدود ۲۵۰ میلی‌متر می‌رسد.»
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در ادامه برایمان تبیین می‌کند: «مقایسه شاخص تابش UV تهران با برخی شهرهای با ارتفاع جغرافیایی کمتر یا بیشتر از ارتفاع تهران در نزدیکی ایران نشان می‌دهد که این شاخص با افزایش ارتفاع جغرافیایی هر کیلومتر، حدود ۱۱ درصد افزایش می‌یابد.»
به گفته وی؛ روند بلندمدت میانگین ۴ماهه خرداد تا شهریور، شاخص UV طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۲ افزایشی بوده است. در حدود 21/6 درصد از روزهای سال، شاخص استاندارد UV تهران بزرگ‌تر و حدود ۱۱ است که در رده تابش فوق‌العاده زیاد قرار داشته و بیشتر در ماه‌های خرداد و مرداد رخ می‌دهد و افراد باید از لوازم محافظتی بدن در برابر تابش فرابنفش خورشید استفاده کنند بخشی از پرتوهای نور خورشید، پرتوهای فرابنفش است. میزان این پرتو در محل قرار گرفتن ما، در روزهای مختلف سال و ساعات مختلف روز متفاوت است.
اشعه فرابنفش با بدن چه می‌کند؟
ایجاد سرطان پوست، ایجاد آفتاب‌سوختگی، آسیب‌رساندن به سیستم ایمنی، آسیب رساندن به چشم‌ها، پیری پوست از عوارض جسمی اشعه فرابنفش بالاست. اما سؤال اصلی این است که ما برای محافظت جسمی در برابر میزان بالای فرابنفش چه اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم؟
مهرانه علیزاده، متخصص پوست پاسخ می‌دهد: «پوشیدن لباس مناسب، استفاده کلاه نقاب‌دار، استفاده از عینک‌آفتابی، استفاده از کرم ضدآفتاب، قرار نگرفتن در معرض آفتاب به مدت طولانی از جمله راهکارهای پیشنهادی برای محافظت جسم در برابر اشعه فرابنفش است.»
از این پزشک پوست در سؤال دیگری می‌پرسم: «شرایط درست استفاده از ضدآفتاب چیست؟» وی توضیح می‌دهد: «انواع کرم ضدآفتاب، اسپری و محصولات ضدآفتاب را فراموش نکنید. حداقل ۱۵ دقیقه قبل از بیرون رفتن و قرار گرفتن در معرض آفتاب از آن استفاده کنید. برای لب‌ها هم از بالم لبی که اس پی اف برابر با ۳۰ یا بالاتر دارد استفاده کنید.
اگر زیاد عرق می‌کنید یا شنا می‌کنید، بلافاصله باید ضدآفتاب را تمدید کنید. در غیر این صورت هم هر دو سه ساعت یک‌بار باید آن را تمدید کنید. سعی کنید بهترین ضدآفتاب را برای مراقبت از پوست خود تهیه کنید. باید محصولی را بخرید که از محافظت کافی آن مطمئن باشید.»
چطور متوجه شویم که گرمازده شده‌ایم؟
تعریف پزشکی از گرمازدگی، درجه حرارت بالای 40 درجه بدن است که با عوارض مربوط به سیستم عصبی مرکزی پس از قرار گرفتن در معرض دماهای بالا همراه است. گرمازدگی در اثر نرسیدن آب کافی به بدن در گرمای بالا، منجر به نقص در سیستم کنترل درجه حرارت بدن می‌شود. علائم شایع گرمازدگی شامل حالت تهوع، تشنج، گیجی، گمراهی و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری یا کما است.
گرمازدگی جدی‌ترین شکل آسیب گرمایی است و با اینکه در اکثر موارد، عارضه خفیفی به شمار می‌رود، اما عدم رسیدگی به آن می‌تواند حتی موجب مرگ شود. گرمازدگی شدید می‌تواند باعث آسیب جدی به مغز و سایر اندام‌های داخلی شود. این مسئله عمدتاً افراد بالای 50 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما این امر در فصول گرم و در فضای باز، ورزشکاران جوان را نیز بی‌نصیب نخواهد گذاشت. دانستن علائم گرمازدگی و روش‌های کنترل آن، به مهار این عارضه در فصل تابستان کمک شایان می‌کند.
نیما عرب‌زاده، کارشناس امداد و نجات توضیح می‌دهد: «اگر مشکوک هستید که شخصی دچار گرمازدگی شده، حتماً با اورژانس تماس بگیرید و یا فرد را به بیمارستان منتقل کنید. هرگونه تأخیر در رسیدن کمک پزشکی می‌تواند کشنده باشد.»
وی در ادامه توصیه می‌کند: «درحالی‌که منتظر رسیدن امدادگران هستید، کمک‌های اولیه را شروع کنید. فرد را به یک محیط با تهویه مطبوع یا حداقل یک منطقه خنک و سایه‌دار منتقل کنید و هرگونه لباس غیرضروری را از تن وی دربیاورید.
در صورت امکان، درجه حرارت بدن فرد را گرفته و کمک‌های اولیه را برای خنک کردن بدن تا رسیدن به دمای 37 تا 38 آغاز کنید. اگر هم دماسنج در دسترس نیست، اصلا در شروع کمک‌های اولیه تاخیر نیندازید.
این راهکارهای خنک‌کننده را امتحان کنید:
درحالی‌که پوست او را با آب اسفنج یا شیلنگ باغ خیس می‌کنید، با پارچه هوای اطراف او را بچرخانید تا تهویه ایجاد شود.
بسته‌های یخ را به زیر بغل، کشاله‌ران، گردن و کمر بیمار بمالید. از آنجا که این مناطق غنی از رگ‌های خونی نزدیک به پوست است، خنک کردن آنها باعث کاهش دمای بدن می‌شود.
بیمار را در زیر دوش قرار دهید و یا در وان آب‌خنک غوطه‌ور کنید.
برای بیماران مسن، کودکان خردسال، بیماران مبتلا به بیماری مزمن یا کسی که گرمازدگی بدون ورزش شدید برای او اتفاق افتاده است از یخ استفاده نکنید. انجام این کار می‌تواند خطرناک باشد. سعی کنید بدن فرد را با آب و تهویه هوا خنک کنید.»
عوامل خطر برای گرمازدگی
گرمازدگی به احتمال زیاد و در بیشتر مواقع در افراد مسن که در آپارتمان یا خانه‌هایی زندگی می‌کنند که تهویه هوای خوبی ندارد، رخ می‌دهد. سایر گروه‌های پرخطر شامل افراد در هر سنی هستند که به اندازه کافی آب نمی‌نوشند یا بیماری‌های مزمن دارند.
گرمازدگی به‌شدت با دمای هوا مرتبط است. میزان گرمایی را که شما احساس می‌کنید اگر بالا باشد، ابتدای هشدار گرمازدگی است. رطوبت نسبی 60 درصد یا بیشتر باعث تبخیر عرق می‌شود که مانع توانایی بدن در خنک کردن خودش می‌شود.
با بالا رفتن شاخص گرما، خطر بیماری مربوط به گرما به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد؛ بنابراین توجه به شاخص گرمای گزارش شده مخصوصاً در موج‌های گرما و همچنین به‌خاطر سپردن اینکه در معرض آفتاب کامل بودن می‌تواند شاخص گرمای گزارش شده را 15 درجه افزایش دهد، مهم است.
اگر در یک منطقه شهری زندگی می‌کنید، به‌خصوص اگر شرایط جوی راکد و کیفیت هوای نامناسبی داشته باشید، ممکن است مستعد ابتلا به گرمازدگی در طول یک موج گرمای طولانی‌مدت باشید.
در آنچه تحت عنوان اثر جزیره گرمایی شناخته می‌شود، آسفالت و بتن گرما را در روز ذخیره می‌کند و فقط به‌تدریج آن را در شب آزاد می‌کند و در نتیجه درجه حرارت شب بالاتر می‌رود.
سایر عوامل خطرناک مرتبط با بیماری‌های مربوط به گرما عبارت‌اند از: نوزادان و کودکان تا 4 سال و بزرگسالان بالای 65 سال آسیب‌پذیرتر هستند؛ زیرا نسبت به افراد دیگر با سرعت کمتری دمایشان تنظیم می‌شود.
این موارد شامل بیماری‌های قلبی، ریوی یا کلیوی، چاقی یا کمبود وزن، فشارخون بالا، دیابت، بیماری روانی، آفتاب‌سوختگی و هر بیماری که باعث تب می‌شود.