چرایی و چگونگی مصرف بهینه برق
کمک به حل مسئله ناترازی انرژی با عــزم همگانـی
امیرحسین بسطامی
بخش نخست
این روزها که در آستانه فصل گرم سال قرار داریم و به روزهای گرم‌تر نزدیک می‌شویم، سخن از بهینه‌سازی و کاهش مصرف برق بسیار شنیده می‌شود، موضوعی که هنوز بسیاری از ما به آن بی‌توجهیم و شاید از کنار آن بی‌تفاوت می‌گذریم، اما آیا به‌راستی همه ما می‌دانیم مصرف بهینه چیست و چرا و چگونه باید به آن رسید؟ برخی از افراد مصرف بهینه برق را سخت می‌دانند، این افراد در ذهن خود تصویری عرق‌ریزان از انسان‌هایی را مجسم می‌کنند که اجازه روشن کردن دستگاه‌های خنک‌کننده هوا را ندارند، بادبزن به دست گرفته‌اند یا شاید تصور برخی افراد از موضوع مصرف بهینه آن است که لباس‌های چرک و کثیف و اتو نکرده بپوشیم، در فضائی پر از خس و خاشاک و مندرس زندگی کنیم، در تاریکی مطلق بنشینیم و به‌سختی بیفتیم. یکی از دغدغه‌های امروزی ما کمبود ذخایر انرژی در کره زمین است. از این‌رو تاکنون روش‌های مختلفی به‌منظور کاهش و بهینه‌سازی در مصرف انرژی مورد استفاده قرار گرفته است.
ساختمان‌ها یکی از بزرگ‌ترین منابع اتلاف انرژی محسوب می‌شوند که در صورت تداوم مصرف بیش از حد انرژی علاوه‌بر دامن زدن به مسئله بحران انرژی در جهان، سبب تشدید آلودگی محیط‌زیست نیز می‌گردند. به این منظور در این گزارش سعی در ارائه راه‌حلی برای این معضل هستیم و یکی از راه‌حل‌ها، کنترل و تنظیم شرایط محیط زندگی در داخل ساختمان است که یکی از اهداف طراحی ساختمان‌های پایدار محسوب می‌شود.
نکات کوچک اما پراهمیت
شرایط زیاده‌روی در مصرف برق را مجسم کنید، وارد بانک می‌شوید و کارمندانی می‌بینید که در ساعت اوج مصرف برق با کت و جلیقه پشت باجه نشسته‌اند و بیم آن می‌رود که دچار سرماخوردگی شوند، وارد اداراتی می‌شوید که پنجره‌ها باز و کولرهایش روشن است و در ساعت ۱۰ صبح همه لامپ‌های راهروها و اتاق‌هایش را روشن کرده‌اند، درحالی‌که پرده‌ها را کشیده‌اند و نور آفتاب اجازه عبور از پنجره را ندارد.
وارد خانه‌هایی می‌شوید که همزمان با گرم‌ترین ساعت‌های روز همه کولرها روشن است، ماشین لباسشویی و ظرف‌شویی کار می‌کند، افرادی آبگرم‌کن روشن کرده‌اند و استحمام می‌کنند و تلویزیون بدون مخاطب برای خود برنامه پخش می‌کند، یکی دونفری که در خانه هستند، سر درگوشی‌های خود مشغول‌اند.
واقعیت این است که بهینه‌سازی مصرف برق به معنای منطقی شدن مصرف است و نه مصرف نکردن! یعنی ما کار غیرمنطقی انجام ندهیم، به معنی آن است که بپذیریم که جمع اضداد ناممکن است و اگر همزمان هم دستگاه‌های خنک‌کننده و هم آبگرم‌کن را روشن کنیم، کار غیرمنطقی انجام
داده‌ایم.
بپذیریم که برای نوشیدن یک لیوان آب خنک نباید هر بار در یخچال را باز و بسته کنیم، بپذیریم که روشن ماندن تلویزیون بدون مخاطب و بیننده کاری غیرمنطقی است، بپذیریم که در ساعت‌هایی که نیاز به شارژ گوشی تلفن نداریم باید دوشاخه‌ها و شارژرها را از برق بکشیم. بهینه‌سازی مصرف برق به معنی آن است که هر خانواده در ساعت‌های اوج مصرف فقط دو عدد لامپ ۱۰۰ وات را خاموش کند، خاموش کردن دو عدد لامپ ۱۰۰ وات مسئولیت چندان سنگینی نیست که از عهده آن بر نیاییم فقط کافی است این کار را باور داشته باشیم، در ذهن خود مرور کنیم و در برابر آن احساس مسئولیت کنیم، خاموش کردن دو عدد لامپ
۱۰۰ وات یعنی اگر صحبت‌های همسایگان در یک آپارتمان طولانی است، زیر چشم اتوماتیک روشن خاموش شدن چراغ‌ها نایستیم و ادامه مکالمات خود را در خارج از راه‌پله‌ها ادامه دهیم.
بهینه‌سازی مصرف برق یک موضوع بسیار مهم در عصر حاضر است که در جهت کاهش مصرف انرژی و حفظ منابع طبیعی اهمیت دارد. با پیشرفت فناوری و افزایش استفاده از انرژی برق در سراسر جهان، بهینه‌سازی مصرف برق به عنوان یک مسئله مهم در جامعه مدنی به توجه بیشتری نیاز دارد.
ضرورت بهینه‌سازی مصرف انرژی و بهره‌وری انرژی
هیچ یک از اقدامات انسان‌ها، بازدهی صددرصد ندارد؛ از این‌رو استفاده بهینه و ممانعت از هدر رفتن امکانات امری اساسی است. این نکته هنگامی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که موضوع انرژی مطرح شود. احداث تأسیسات تولید انرژی الکتریکی و شبکه‌های برق‌رسانی نیاز به هزینه‌های زیادی دارد. البته مصرف انرژی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و یا راه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی یا راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی هم جنبه‌های اقتصادی دارد هم اجتماعی. علاوه‌بر بار اقتصادی عوامل دیگری نیز وجود دارد که ضرورت بهینه‌سازی مصرف انرژی و بهره‌وری انرژی را می‌رساند: استفاده بی‌رویه از انرژی‌های فسیلی که باعث افزایش آلودگی محیط‌زیست می‌شود
محدودیت منابع انرژی به دلیل تجدیدناپذیر بودن آن
- رشد بالای مصرف انرژی به دلیل الگوی ناصحیح مصرف انرژی
- عدم وجود سیستم بازیافت انرژی
- وجود صنایع و کارخانه‌های فرسوده
- متکی بودن اقتصاد ملی به درآمدهای نفتی
- افزایش گازهای گلخانه‌ای و باران‌های اسیدی
امروزه در سراسر جهان با شروع یک روز کاری حجم عظیمی از وسایل برقی در اختیار و مورد استفاده عموم مردم قرار می‌گیرد که این حجم از به‌کارگیری ابزارآلاتی که برای کارکرد خود به نیروی برق احتیاج دارند، فشار سنگینی را به نیروگاه‌ها و مولدهای تولید برق وارد خواهد ساخت. همین مسئله در برخی از ایام سال مانند فصل‌های گرم بیشتر مطرح است و باعث افت فشار و در نهایت قطعی و یا جیره‌بندی برق در طول شبانه‌روز برای مناطق مختلف شهری می‌شود، همچنین هزینه‌های فردی بیشتری را بر ما تحمیل می‌کند، اما چه راهکارهایی را می‌توان برای حل این مشکل به کاربست؟
علی جواهریان، مهندس برق به گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «شاید بهتر باشد قبل از هر چیز اندکی با روند و نحوه تولید برق آشنا شویم تا به درک عمیق‌تری نسبت به انرژی الکتریکی که موجب فعالیت ابزارآلات برقی ما خواهد شد برسیم، تولید الکتریسیته فرآیندی است که در طی آن از یک منبع انرژی به منظور تولید انرژی الکتریکی استفاده می‌شود، این فرآیند در نیروگاه‌ها و توسط ژنراتورها و مولدهای برق انجام می‌پذیرد، ژنراتورها به منظور انجام این امر نیاز به یک محرک مکانیکی دارند که این محرک می‌تواند یک توربین یا یک موتور دیزل باشد.» وی در ادامه می‌افزاید: «اوج تقاضا برای برق رابطه عکس بین مصرف بیش از اندازه برق و منبع محدود برقی دارد، با درنظر داشتن فرآیند تولید انرژی الکتریکی و انتقال آن توسط خطوط انتقال به کارخانه‌ها، اماکن عمومی و اداری و همچنین منازل مسکونی، برق نهایتاً در اختیار عموم قرار خواهد گرفت تا از آن بهره‌گیری کنند، اما این روند گاهی به علت مصرف بیش از حد انرژی الکتریکی در فصل گرما و یا سرما و همچنین محدود بودن منبع برق موجب به‌وجود آمدن محدودیت‌های انتقالی خواهد شد و در این شرایط است که بهینه‌سازی مصرف برق الزام‌آور می‌شود.»
مسئولیت‌های تعریف شده برای بهینه‌سازی مصرف برق
ابراهیم کریم‌زادگان، مهندس برق و ساکن شیراز در این زمینه می‌گوید: «با توجه به نزدیک شدن به فصل تابستان ضرورت دارد که مصرف برق، به‌ویژه در ساعات اوج مصرف با همکاری دستگاه‌های اجرائی و تمام مشترکان مدیریت شود.» وی می‌افزاید: «مدیریت مصرف باید به‌درستی و بر مبنای عقلانیت انجام شود و برای این منظور در کنار ارائه پیشنهادهای نوآورانه و کاربردی، به تمام مشترکان راهکار مناسب ارائه شود.» وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «همچنین مصرف برق در حوزه صنایع، کشاورزی و خانگی نیز به شکل دقیق تفکیک شود تا بتوان بهترین تصمیم را در جهت مدیریت مصرف اتخاذ کرد.»
برای بهینه‌سازی مصرف برق، مردم و مسئولان رسالت‌ها و مسئولیت‌هایی دارند.
محمدرضا سلاحی، مدیرعامل شرکت توزیع برق شیراز با بیان اینکه یکی از راهکارهایی کنترل ناترازی برق الگوسازی بهینه‌سازی مصرف کنترل مصارف ادارات دولتی است، می‌گوید: «برابر دستورالعمل پدافند غیرعامل تمامی ادارات باید مجهز به برق اضطراری مجهز بوده و مصرف برق در سطح تمامی ادارات فارس باید بهینه‌ساز شود.»
وی ادامه می‌دهد: «به همین منظور از ابتدای اردیبهشت‌ماه سال جاری برای تمامی ادارات دولتی فعال در سطح شیراز کنتورهای هوشمند برق فعال شده تا مصرف برق هر اداره به‌صورت هوشمند رصد شود.»
مدیرعامل شرکت توزیع برق شیراز می‌افزاید: «با توجه به دستورالعمل‌های صادره کشوری هر اداره دولتی باید نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۰ درصد مصرف برق خود را کاهش دهد و اگر این اتفاق رخ ندهد به‌صورت هوشمند و مکانیزه برق آن اداره هر ۱۵ دقیقه یک‌بار قطع خواهد شد تا مصرف برق کم شود.»
سلاحی می‌گوید: «در صورت توجه نکردن هر کدام از ادارات به این موضوع، برق آن اداره به‌صورت کل قطع خواهد شد و وصل شدن مجدد آن منوط به تصمیم‌گیری مراجع ذی‌صلاح خواهد بود.»
وی هدف از اجرای این طرح را بهینه‌سازی مصرف و توسعه انرژی‌های نو در استان فارس دانسته و می‌افزاید: «اگر هر اداره‌ای نسبت به رعایت این دستورالعمل‌های مدیریت مصرف برق اقدام جدی انجام ندهد برابر آیین‌نامه اسامی ادارات پرمصرف رسانه‌ای خواهد شد.»
مدیرعامل شرکت توزیع برق شیراز تصریح می‌کند: «ایجاد پنل‌های انرژی خورشیدی در هر اداره و استفاده از سوخت دیزل برای تولید برق در کاهش مصرف برق ادارات بسیار مهم و حائز اهمیت است.»
تأثیر مصرف بهینه برق بر حل چالش‌های مختلف
درک این موضوع چندان سخت نیست که بپذیریم و باور کنیم که مدیریت درست منابع و همچنین صرفه‌جویی در مصرف منابع باعث بهینه‌سازی مصرف می‌شود، بهینه‌سازی مصرف یکی از وظایف است که برعهده تمامی افراد جامعه است، از جمله مزایای بهینه‌سازی مصرف کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و همچنین کاهش روند گرم شدن زمین است، از جمله راه‌هایی که باعث بهینه‌سازی مصرف برق می‌شود این است که از وسایل الکتریکی در ساعات اوج مصرف به‌صورت بی‌رویه و غیرمتعارف استفاده نکنیم.
تأثیر بهینه‌سازی مصرف برق در حفظ محیط‌زیست، اقتصاد و کیفیت زندگی کاملاً مشهود بوده، همچنین اثرات مثبت کاهش مصرف برق بر تولید انتشارات کربن و ایجاد صرفه‌جویی در هزینه‌های انرژی ثابت شده است.
کاهش مصرف برق باعث کاهش آلاینده‌های محیطی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و تقلیل مصرف منابع طبیعی خواهد شد. از طرف دیگر، استفاده بهینه از انرژی برق از طریق منابع تجدیدپذیر می‌تواند انرژی پاک و سبز را ترویج کند. از طریق کاهش مصرف برق و هزینه‌های انرژی، می‌توان هزینه‌های خانوارها، سازمان‌ها و صنایع را کاهش داد. علاوه بر این، با اجرای راهکارهای بهینه‌سازی انرژی، امکان ایجاد شغل‌های جدید در صنایع پایدار و کاهش وابستگی به منابع انرژی وارداتی فراهم خواهد شد.
با کاهش مصرف، بهبود کیفیت زندگی افراد، بهره‌وری بیشتر و کاهش استرس اجتماعی ممکن است. همچنین، با دسترسی به انرژی پایدار و قابل اعتماد، تأمین نیازهای انرژی شهری و روستایی را ممکن می‌سازد و به حفظ تعادل اجتماعی کمک می‌کند.