وزیر اسبق جهادکشاورزی:
سیلاب‌ها، ظرفیت بی‌بدیل برای رفع کم‌آبی است
وزیر اسبق جهادکشاورزی تصریح کرد: سیلاب‌ها، فرصتی بی‌بدیل برای رفع شرایط کم‌آبی و مدیریت بهتر منابع آب است، اما از دست می‌رود.
محمدرضا اسکندری که اکنون رئیس سازمان اقتصادی کوثر است در یادداشت شفاهی که در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داد درباره شرایط آب و خاک کشور نوشت: کشور ما طی سالیان اخیر درگیر دوگانه‌ای جان‌فرسا و پیچیده است؛ گاه «سیلاب‌هایی ویرانگر» و گاه «خشکسالی‌هایی طولانی و طاقت‌فرسا»، که زیرساخت‌های زیستی، اقتصادی و امنیتی را از دو سو در معرض تهدید قرار داده‌اند. او افزود: در یکسو، بارش‌های سنگین ناگهانی، رودخانه‌های خشکیده را طغیان‌گر می‌سازد و در عرض چند ساعت، جان و مال مردم را در استان‌های مستعد فرسایش و رواناب به کام نابودی می‌کشاند؛ در سوی دیگر، سال‌های متوالی بی‌آبی، منابع زیرزمینی را به آستانه فروپاشی می‌برد، زمین‌ها را ترک‌خورده و شوره‌زار می‌سازد، روستاها را از سکنه خالی می‌کند و شرایط دشوار زندگی مناطق کم‌آب را به چالشی برای بقا تبدیل می‌کند.
هدررفت سیلاب‌ها در خشکسالی!
وزیر اسبق جهادکشاورزی تصریح کرد: در استان‌های خشک و کم‌بارشی مانند سیستان‌و‌بلوچستان، فارس، خراسان و کرمان مشکلاتی مانند افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شدن قنوات، چشمه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، فرسایش خاک و دیگر آسیب‌های طبیعی قابل نادیده‌گرفتن نیست. در همین سال‌های اخیر بارها سیل‌هایی رخ داده که جان و زندگی مردم را تهدید کرده و خسارت‌های زیادی به زیرساخت‌های عمرانی، کشاورزی و شهری وارد کرده، اما سوگمندانه نهایتاً این آب‌ها بدون بهره‌برداری از دست رفته است!
اسکندری افزود: باران، وقتی در بستری بدون آمادگی فرود می‌آید به نقمت بدل می‌شود. در سیستان‌و‌بلوچستان، همین آب سرگردانِ سیلاب‌های پارسال، می‌توانست بهتر استفاده شود؛ چاه‌ها را پر کند، تالاب‌ها را جان بخشد، پوشش گیاهی را از مرگ نجات دهد؛ اما چون مهار نشد، به حادثه‌ای خسارت‌بار تبدیل شد. در فارس، که در سال‌های اخیر بسیاری از تالاب‌های خود را از دست داده و در خراسان که با فرونشست زمین و بحران حفر چاه‌های غیرمجاز درگیر است، این بارش‌ها به‌جای آنکه جانی دوباره به زمین تشنه ببخشند زیرساخت‌های حیاتی، راه‌ها، قنوات و کشتزارها را به نابودی کشانده‌اند.
او ادامه داد: بدین‌سان، تضاد طبیعیِ ثبت‌شده در آمارها ـ همزمانی خشکسالی‌های کمرشکن با سیلاب‌های مخرب ـ در حقیقت بازتابی از تضاد نهادی، برنامه‌ای و ذهنی در نظام مدیریت منابع آب کشور است. تا زمانی که این تضاد بنیادین رفع نگردد بارش نیز مقدمه‌ای برای حیات نیست بلکه پیش‌درآمدی برای خسارت خواهد بود.
ضرورت بازمهندسی
وزیر اسبق جهادکشاورزی تصریح کرد: قرار داشتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک، کاهش منابع آب، افت سفره‌های زیرزمینی، پایین بودن بهره‌وری در کشاورزی، فرونشست زمین و تخریب منابع خاک، همگی ابرچالش‌هایی است که شرایط جدیدی پیش روی ما گذاشته است. در چنین شرایطی، تکیه بر روش‌های سنتی و تکرار مسیرهای ناموفق گذشته سودی ندارد بلکه می‌تواند بحران را عمیق‌تر کند.
اسکندری افزود: بر روی رودخانه‌های خشک، دیگر نمی‌توان سد زد؛ باید بپذیریم که ساختارهای کهنه و روش‌های گذشته دیگر پاسخ‌گو نیست و نباید با تعصب و تصلب به آن‌ها متوسل شد. در ضرورت بازمهندسی ساختار سازمانی، و چابک کردن دولت تردید نباید کرد.
او ادامه داد: زیرسؤال بردن مبانی علمی، مرثیه‌سرایی یا سیاه‌نمایی برای وقوع بحران و مشکلات آبی و انداختن تقصیر به گردن دیگران توسط برخی از عوامل ایجاد بحران، نه آب رفته را به جوی بازمی‌گرداند و نه آینده را تغییر می‌دهد. تنها راه پیش‌رو، تغییر رویکرد، اقدام بموقع و درس‌گرفتن از اشتباه‌های گذشته است.
وزیر اسبق جهادکشاورزی گفت: بسیاری از مناطق کشور که همواره با کم‌آبی مواجه‌اند در سال‌های اخیر چندین بار شاهد وقوع سیلاب‌های شدید بوده‌اند. این سیلاب‌ها، هرچند خسارت‌هایی به زیرساخت‌ها و معیشت مردم وارد کرده‌اند اما در عین حال فرصتی بی‌بدیل برای رفع شرایط کم‌آبی و مدیریت بهتر منابع آب هم بوده‌اند. اگر با دیدی جامع و آینده‌نگر به این پدیده‌ها نگاه کنیم، درمی‌یابیم که می‌توان از دل همین بحران‌ها، راهی برای تاب‌آوری و پایداری ساخت.
اسکندری تاکید کرد: راه‌حل، انجام اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری به‌صورت غیرمتمرکز و با مشارکت مردم است. این دو رویکرد ـ یعنی مدیریت هوشمندانه و علمی رواناب‌ها و سیلاب‌ها ـ سال‌هاست که امتحان خود را پس داده‌اند و در بسیاری از مناطق به‌عنوان راهکاری مؤثر برای مقابله با خشکسالی و افزایش ذخیره منابع آب به‌کار گرفته شده‌اند. در زمان ترسالی و بارندگی، باید برنامه‌ریزی دقیق منجر به اقدام مشارکتی برای ذخیره‌سازی آب، تقویت سفره‌های زیرزمینی و بهره‌برداری از منابع آب غیرمتعارف شود.
او افزود: با این اوصاف، استراتژی مدیریت منابع آب برای جبران آثار خشکسالی، کم‌آبی و افت منابع، به‌طور مستقیم با «مدیریت سیلاب‌ها» مرتبط می‌شود. این راهبرد شامل دو دسته اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت است. اقدامات بلندمدت، مانند استفاده از فناوری‌های نوین، تغذیه مصنوعی منابع زیرزمینی و اصلاح الگوی کشت و کشت در محیط کنترل شده، به کاهش آسیب‌پذیری سیستم‌های آبی، کشاورزی و تولید کمک می‌کند؛ و اقدامات کوتاه‌مدت مانند آمادگی اضطراری و اجرای طرح‌های موقتی در شرایط بحرانی، امکان واکنش سریع‌تر و کاهش خسارات را فراهم می‌سازند.
وزیر اسبق جهادکشاورزی ادامه داد: باید پذیرفت که نگاه جامع به موضوع و استفاده از آبخیزداری و آبخوان‌داری، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای بقاء و تاب‌آوری کشور در برابر تغییرات اقلیمی است. سیلاب را می‌توان تهدید قلمداد کرد و هرساله از خسارت آن آسیب دید، یا به عنوان فرصتی برای نجات آینده از آن بهره‌‌مند شد. این انتخاب ماست.