راهبرد آینده‌نگری (2)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی، راهبرد آینده‌نگری چه تاثیری بر رفتار فردی و اجتماعی انسان می‌گذارد و شاخص‌های رفتاری انسان آینده‌نگر چگونه خواهد بود؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: مفهوم آینده‌نگری و آینده‌نگری مخصوص انسان است و آینده‌نگری در احادیث پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
شاخص‌های آینده‌نگری از دیدگاه امام علی(ع)
1- اعقل الناس انظرهم فی العواقب؛ خردمندترین مردم، دوراندیش‌ترین (عاقبت‌اندیش‌ترین) آنها است. (میزان الحکمه، ج8، ح13504)
2- الحزم کیاسهًْ؛ دوراندیشی زیرکی است.(همان، ج3، ح3688)
3- امام علی(ع): دوراندیش کسی است که فریبندگی دنیا، او را از کار برای آخرتش بازندارد.(همان، ح3722)
4- امام علی(ع): دوراندیش کسی است که دوست خوب برگزیند، زیرا آدمی به دوست خود سنجیده می‌شود.(همان، ح3723)
5- امام علی(ع) فرمود: دوراندیش و آینده‌نگر، خودرأی نیست.(همان، ح3724)
6- امام علی(ع) فرمود: دوراندیش کسی است که آزار نرساند.(همان، ح3732)
7- امام علی(ع) فرمود: دوراندیش کسی است که با روزگار خود مدارا کند.(همان، ح3734)
8- امام علی(ع) فرمود: دوراندیش کسی است که از اسراف و تبذیر دوری کند.(همان، ح3736)
9- امام علی(ع) فرمود: دوراندیش‌ترین شما پارساترین شما است.(همان، ح3743)
10- امام علی(ع) فرمود: دوراندیش‌ترین مردم کسی است که به وعده خود عمل کند، و کار امروزش را به فردا نیفکند.(همان، ح3747)
نتایج حاصله بحث
1- آینده‌نگری از ویژگی‌های ذاتی انسان است. آنچه مهم به نظر می‌رسد این است که یک انسان خردمند اهل ایمان، این ویژگی را تقویت می‌کند و به صورت یک عادت یا اخلاق همیشگی در زندگی خویش درمی‌آورد.
2- آینده‌نگری دارای جنبه‌های فراوانی است و در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان گفت «آینده‌نگری در امور دنیوی و اخروی، لازم و ضروری است. البته باید توجه داشت که در بینش اسلامی، این دو در طول یکدیگرند و هیچ‌گونه تعارضی با هم ندارند.
3- نتیجه آینده‌نگری این است که انسان کمتر دچار لغزش می‌شود و در مسائل فردی و اجتماعی غافلگیر نشود. پس آینده‌نگری یکی از عوامل پیروزی اجتماعی به‌شمار می‌رود. امام علی(ع) می‌فرماید: پیروزی به وسیله دوراندیشی و آینده‌نگری حاصل می‌شود.(نهج‌البلاغه- حکمت48) امام علی(ع) همچنین آینده‌نگری و دوراندیشی را یک فن می‌داند. براساس این دیدگاه آینده‌نگری و دوراندیشی به تمرین نیاز دارد. این حالت به‌سادگی به دست نمی‌آیند، چون یک فن است و برای یادگیری یک فن، انسان باید به تجربه دیگران احترام بگذارد. سپس با تفکر و نوآوری به تمرین بپردازد تا خود نیز بتواند این فن را اجرا کند. امام علی(ع)فرمود: دوراندیشی یک فن است و ثمره دوراندیشی و آینده‌نگری، سالم ماندن (از آسیب‌ها) است.(میزان الحکمه، محمدی‌ری‌شهری(ره)، ج3، ح3689) همچنین فرمود: هرگاه در کرده‌هایت بیندیشی، در هرکاری، نیک‌فرجام شوی.(همان، ح3701) و در سخن دیگر آن حضرت فرمود: پیش از کار بیندیش تا به سبب کاری که می‌کنی، سرزنش نشوی.(همان، ح3702) بنابراین نتیجه دوراندیشی و آینده‌نگری عبارت است از: سلامت از آسیب‌ها، پایان خوش کارها، پیروزی در صحنه‌های گوناگون زندگی، مورد احترام دیگران قرار گرفتن و دور بودن از سرزنش دیگران.
آفت آینده‌نگری
1- از بین بردن فرصت‌ها و کارها: امام علی(ع) می‌فرماید: آفهًْ الحزم فوت الامر» آفت دوراندیشی و آینده‌نگری از بین بردن کارها و فرصت‌ها است.(غررالحکم، ح3961)
2- پیروی از احساسات: غلبه احساسات بر عقلانیت نور عقل را کمرنگ می‌کند و همین امر موجب عدم تشخیص صحیح کارها و ناتوانی از آینده‌نگری است.
3- بی‌توجهی به تجربه‌های افراد و جوامع دیگر: عدم بررسی عوامل شکست و پیروزی ملت‌ها و حکومت‌ها آینده‌نگری را مختل می‌کند.
آثار آینده‌نگری در رفتار انسان
انسان دوراندیش و آینده‌نگر این اوصاف و ویژگی‌ها در رفتار او نمایان می‌گردد: 1- اهل تفکر است 2- اهل دقت و نظر است 3- اهل مشورت است 4- اهل استفاده از تجارب دیگران است 5- اهل احتیاط است تا جایی که به شجاعت او زیان وارد نشود 6- اهل مدارا با مردم است 7- اهل سرعت در انجام کار است ولی عجله نمی‌کند 8- اهل تواضع است 9- اهل عدالت و میانه‌روی است 10- اهل تقوا است 11- اهل وفا و انجام تعهدات است 12- اهل عمل است.