قرآن؛ آسان یا سنگین؟ (شبهه ها و پاسخ ها)
شبهه: قرآن آسان است یا سنگین؟ بر‌اساس چندین آیه، قرآن آسان است؛ اما در آیه دیگری گفته‌شده که قرآن قول سنگینی است. بالاخره قرآن آسان است یا سنگین؟
بر‌اساس چندین آیه، قرآن آسان است: «و یقیناً ما قرآن را برای پند گرفتن آسان کردیم، پس آیا پند گیرنده‌ای هست»؟(1)
اما در آیه دیگری گفته شده که قرآن سنگین است: «به‌یقین ما به‌زودی گفتاری سنگین و سخت (چون آیات قرآن) به تو القا خواهیم کرد».(2) بالاخره قرآن آسان است یا آسان نیست؟
پاسخ: فرض کنید معلمی به دانش‌آموزانش بگوید: درس امروز هم آسان است و هم آسان نیست! آیا این معلم دچار تناقض‌گویی شده است؟ خیر، زیرا منظور او این است که هرچند فهم و درک درس امروز آسان است؛ اما عمل‌کردن به آن آسان نیست و سخت و سنگین است. قرآن نیز دقیقاً به همین شکل هم آسان است و هم آسان نیست.(3) خداوند در قرآن مطالب را به‌صورت ساده و آسان بیان کرده است؛ به‌گونه‌ای‌که خواننده آن متوجه منظور و مراد خداوند می‌شود و می‌تواند به‌آسانی از آن پند و عبرت(4) بگیرد:
«جز این نیست که ما این(قرآن) را بر زبان تو آسان کردیم تا به‌وسیله آن پرهیزکاران را مژده‌دهی و مردم ستیزه‌جو را بترسانی»؛(5)
«پس جز این نیست که ما قرآن را با زبان تو آسان کردیم تا آنان متذکّر و هوشیار شوند.»(6)
اما درعین‌حال عمل‌کردن به آموزه‌های قرآن آسان نیست و سخت است(7) و به تلاش فراوان نیاز دارد: «اگر این قرآن را بر کوهی نازل می‌کردیم، قطعاً آن را از ترس خدا فروتن و از هم‌پاشیده می‌دیدی.»(8)
بنابراین، موضوع آیات بالا باهم متفاوت است و به همین دلیل، بین آن‌ها تناقضی نیست، در نتیجه:
ا. فهم و پند گرفتن از قرآن آسان است؛(9)
2. عمل به قرآن آسان نیست(10) و نیازمند تلاش و استقامت است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) قمر، آیات 17، 22، 32 و 40. (2) مزمل، آیه 5: إِنّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً. در حقیقت، ثقیل در این آیه به معنای سخت است. چنان‌که در آیه 27 سوره انسان نیز همین معنا را دارد: إِنَّ هؤُلاءِ یُحِبُّونَ اَلْعاجِلَهَ وَ یَذَرُونَ وَراءَهُمْ یَوْماً ثَقِیلاً؛ «بی‌تردید اینان(که گناهکار و ناسپاسند) دنیای زودگذر را دوست دارند(و فقط برای به دست آوردن آن می‌کوشند) و روز هولناک و سختی را که پیش‌رو دارند وامی‌گذارند.» (3) دهقان، اکبر، نسیم رحمت تفسیر قرآن‌کریم، قم، انتشارات حرم، چاپ اول، 1387 ش، ج1، ص 6. (4) زمخشرى، محمود، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ق، ج4، ص 435. (5) مریم، آیه 97. (6) دخان، آیه 58. (7) مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1423 ق، ج4، ص 475: «لما فى القرآن من الأمر و النهى و الحدود و الفرائض». (8) حشر، آیه 21؛ طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر‌القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1390 ق، ج20، ص 62. (9) گفتنی است که قرآن از لایه‌های مختلف معنایی تشکیل شده و آسان بودن فهم لایه ظاهری آن منافاتی با نیازمندی فهم درست و کامل آن به تبیین‌های معصومانه ندارد. چنان‌که وقتی معلمی به دانش‌آموزانش می‌گوید درس امروز آسان است، به معنای بی‌نیازی آنان برای فهم آن درس به معلم نیست.(10) افزون بر پاسخی که در متن به آن اشاره شد، پاسخ‌های دیگری نیز از سوی مفسران ارائه شده است: 1. قرآن بر کافران، منافقان و اصحاب گناهان کبیره سنگین؛ اما بر مسلمانان آسان است؛ 2. منظور از قول ثقیل، آیات جهاد و منظور از یسیر، سایر آیات است؛ 3. منظور از ثقیل بودن قرآن تبلیغ آن توسط پیامبر خدا(صلی‌الله علیه و آله) است؛(ماتریدى، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنه، بیروت، دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، 1426 ق، ج10، ص 270) ۴. قَوْلاً ثَقِیلاً به قرینه آیه بعدی إِنَّ ناشِئَهَ اَللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلاً نماز شب است؛ (قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، 1363 ش، ج2، ص 392) ۵. وحی قرآن بر پیامبر ثقیل بوده و به همین دلیل، در هنگام وحی حتی در هوای سرد حضرت عرق می‌کردند (ابنجوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ اول، 1422 ق، ج4، ص 353) و اگر سوار بر مرکب بودند، کمر حیوان خم می‌شد؛ (نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیروت، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، 1421 ق، ج5، ص 39) ۶. عمل به قرآن سبب سنگینی میزان در قیامت می‌شود؛ ۷. منظور از ثقیل بودن قرآن، عظیم الشأن بودن آن است؛ (طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا، ج10، ص 162)
* هادی غلامرضایی