پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی، دلایل و عوامل شادی ممدوح و مذموم کدام است؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: مفهوم فرح و سرور در قرآن و دلایل شادی مذموم شامل: 1- شادی ناشی از سرپیچی از اوامر و نواهی الهی و بدخواهی نسبت به مومنان 2- شادی به خاطر دلخوشی به نعمت‌های دنیوی 3- شادی‌های ناحق پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی‌ می‌گیریم.

4- شادی به دلیل دانش اندک

گاهی افراد گمان می‌کنند که به مسائل معنوی شادمانند، و حال آنکه در این مورد سخت در اشتباه هستند. هنگامی که پیامبر اکرم(ص) وحی را به مردم ابلاغ فرمود، برخی از آنان که علم بشری داشتند و ارزش این وحی را درک نمی‌کردند، خوشحال شده و گمان کردند که همان علم خودشان برای آنان کفایت می‌کند، و طولی نکشید که غرور و خودپسندی به سراغ آنان آمد و آنها را در خود فرو برد و به علم ناقص و اندک خود شاد شدند و وقتی آنچه به ریشخند می‌گرفتند آنان را فرو گرفت و عذاب الهی را دیدند و گفتند که ایمان می‌آورند، اما ایمان آنها دیگر سودی نداشت و این سنت خدا است که قابل تغییر و تبدیل نیست. قرآن کریم می‌فرماید: «و هنگامی که پیامبران آن معارف روشن را برایشان آوردند، به دانشی که خود داشتند دل خوش کردند، و پیام رسولان را به تمسخر گرفتند. (غافر- 83) همچنین با صراحت در قرآن کریم بیان شده که ما از علم مقدار اندکی به شما دادیم. (اسراء- 85)

5- شادی ناشی از تفرقه و گرویدن به نحله‌های ساختگی

قرآن کریم می‌فرماید: «از جمله کسانی نباشید که براساس هواهای نفسانی خود در دینشان اختلاف کردند و یکپارچگی آن را از بین بردند و به گروه‌های پراکنده‌ای که هریک پیرو اندیشه‌ای است، تقسیم شدند و هر گروهی به آیینی که برگزیده است، شادمان است.(روم-32)همچنین در آیه 53 سوره مومنون می‌فرماید: «ولی مردم دین و کتابی را که به وسیله پیامبران به آنان عرضه شده بود قطعه‌قطعه کردند و آن را میان خود تقسیم نمودند و هرکدام کتاب و دینی را برگزیدند، و هر گروهی به آنچه در اختیار داشت، شادمان بود.» آری این افراد غله‌ها و دین‌های مختلفی را برای خویش به وجود آوردند و هریک معتقد بودند که فقط خودشان برحق بوده و دیگران از مدار حق خارج هستند. و در آیه دیگر می‌فرماید: «از مشرکان نباشید با کسانی که دین را قطعه‌قطعه و فرقه‌فرقه کردند و هر حزبی به آنچه پیش آنها بود، دل خوش کردند.» و قطعاً دلیل شرک آنان این است که به‌جای اینکه از آنچه خداوند به آنان عطا فرموده خوشحال باشند، از آنچه خود دارند خرسندند و دل خوش دارند.

دلایل شادی ممدوح

1- فضل و رحمت الهی

قرآن کریم می‌فرماید: «ای پیامبر! بگو: به فضل و رحمت خدا که سایه سعادت آنان است شادمان باشند نه به ثروت و امکانات. این از هر ثروتی که فراهم می‌آورند بهتر است.»(یونس-58) در آیات زیادی از فضل الهی سخن به میان آمده است، اما آنجا که شادی به عنوان محصول فضل الهی معرفی می‌شود محدود است. با دقت در این آیات درمی‌یابیم که از جمله مصادیق فضل و رحمت الهی عبارتند از: 1- قرآن کریم 2- بخشایش گناهان 3- هدایت به سوی خدا (قرب الهی) 4- امیدواری به اجابت دعا 5- باور به گشودگی روزی 6- اطمینان به بهره‌مندی از نعمت‌های مختلف دربهشت و از جمله در جوار پروردگار بودن.

2- یاری خدا و تحقق وعده الهی

نوع دوم از شادی حقیقی این است که فرد به خاطر نصرت الهی شادمان می‌شود. در سوره روم آیه 4 و 5 این شادی از نصرت خدا چنین بیان شده است: «این پیروزی در ظرف چند سال آینده(که از نه سال تجاوز نمی‌کند و زودتر از سه سال نیز نخواهد بود) رخ می‌دهد و در آن روز که رومیان پیروز شوند، مومنان شادمان می‌گردند. شادمانی مومنان از آن روست که خداوند رومیان را یاری خواهد کرد. خداوند هر که را بخواهد یاری می‌کند و تنها او عزیز و مهربان است، نسبت دادن شادی به مومنان در این آیات دلیل بر تایید شادی در قرآن کریم است. کسی که به خاطر اطمینان به وعده‌های الهی در مواجهه با مصایب و دشواری‌ها خود را نمی‌بازد و دچار پریشانی نمی‌شود همواره شاد خواهد بود.

3- دریافت وحی و آیات کتاب آسمانی

قرآن کریم می‌فرماید: «ای پیامبر! کسانی که به آنان کتاب آسمانی داده‌ایم، از آنچه به سوی تو فرو فرستاده شده است شادمان می‌شوند و برخی از احزابشان کسانی هستند که بخشی از آنچه را که بر تو نازل کرده‌ایم انکار می‌کنند. بگو: جز این نیست که من فرمان یافته‌ام خدا را بپرستم و چیزی را شریک او قرار ندهم. من مردم را فقط به سوی او می‌خوانم و در کارهایم فقط به او رجوع می‌کنم.» (رعد- 36)  در این آیه منظور از اهل کتاب یهود و نصاری و بنابر بعضی اقوال، آنها و مجوس(زرتشتیان) هستند.

4- مواهب طبیعی

قرآن کریم می‌فرماید: «اوست کسی که شما  را در خشکی و دریا سیر می‌دهد تا آنگاه که در کشتی‌ها استقرار یابید و کشتی‌ها به کمک بادی ملایم سرنشینان را به حرکت درآورند و آنان بدان شادمان گردند، ناگاه تندبادی بر کشتی‌ها بوزد و از هر سو موجی به سویشان روی آورد و دریابند که از هر طرف در محاصره قرار گرفته و در معرض هلاکتند، آنگاه خدا را در حالی که اطاعت و پرستش را ویژه او می‌کنند می‌خوانند که: خدایا اگر ما را از این گرفتاری نجات بخشی قطعا از سپاسگزاران خواهیم بود.(یونس- 22) از این آیه می‌توان نتیجه گرفت که یکی از عوامل شادی در دنیا از منظر قرآن کریم بهره‌مندی از مواهب طبیعی است. در جمع‌بندی نهایی اسلام می‌گوید: انسان باید بفهمد بهترین شادی در قرب به خدا و بندگی خدا و خدمت به خلق خداست.