سالگرد تشکیل جمهوری وایمار و کابوس تکرار تاریخ (نگاه)
امین‌الاسلام تهرانی
در ۱۲ فوریه ۱۹۱۹ (برابر با 22 بهمن 1297)، جمهوری وایمار در آلمان شکل گرفت، نظامی دموکراتیک که در پی شکست آلمان در جنگ جهانی اول تأسیس شد، اما نتوانست در برابر بحران‌های سیاسی و اقتصادی دوام بیاورد. این جمهوری که قرار بود الگویی برای دموکراسی در اروپا باشد، در نهایت به بستری برای ظهور «نازیسم» تبدیل شد و بستر سربرآوردنِ «آدولف هیتلر» شد. اکنون، با بازگشت «دونالد ترامپ» به کاخ سفید، بسیاری از تحلیلگران نگران تکرار این الگو در آمریکا هستند، کشوری که روزگاری است مدعی رهبری جهان آزاد! است، اما امروز درگیر پوپولیسم، افراط‌گرایی و شکاف‌های اجتماعی عمیق شده است. جمهوری وایمار؛ دموکراسی‌ای که نتوانست دوام بیاورد: پس از پایان جنگ جهانی اول، معاهده ورسای (۱۹۱۹) آلمان را تحت فشارهای اقتصادی و تحقیر ملی قرار داد. جمهوری وایمار که بر ویرانه‌های امپراتوری آلمان بنا شد، با مشکلات اقتصادی، تورم افسارگسیخته، بیکاری و نارضایتی عمومی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. در این فضای بحرانی، هیتلر و حزب نازی با استفاده از شعارهای ملی‌گرایانه، وعده بازگرداندن عظمت آلمان را دادند و توانستند
مردم ناامید را جذب کنند. در نهایت، با انتخابات ۱۹۳۳ و آتش‌سوزی رایشتاگ، دموکراسی آلمان از هم فروپاشید و رژیم نازی قدرت را به‌طور کامل در دست گرفت.
شباهت‌های ترامپ با هیتلر و جمهوری وایمار
همان‌طور که وایمار بستری برای ظهور فاشیسم شد، آمریکا نیز اکنون در شرایطی قرار دارد که می‌تواند به سمت افراط‌گرایی پیش برود. ظهور ترامپ در ۲۰۱۶ بسیاری را شگفت‌زده کرد، اما تحلیلگران هشدار داده بودند که شکاف‌های اجتماعی، احساس سرخوردگی طبقاتی، بحران اقتصادی و پوپولیسم می‌توانند آمریکا را در مسیر خطرناکی قرار دهند. حالا دوباره همان وحشت‌ها برای بسیاری از آمریکایی‌ها و متحدان آمریکا زنده شده است. به هر حال، شباهت‌های زیادی میان ظهور نازیسم و ترامپیسم وجود دارد: یک جنبه بحران اقتصادی و سرخوردگی عمومی است. همان‌طور که تورم و بیکاری در آلمان پس از جنگ جهانی اول زمینه را برای ظهور نازیسم فراهم کرد، بحران اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹، نابرابری فزاینده و کاهش قدرت خرید در آمریکا نیز باعث خشم و نارضایتی عمومی شده است. ترامپ، مانند هیتلر، از این نارضایتی برای پیشبرد شعارهای پوپولیستی خود استفاده می‌کند.
همچنین دشمن‌سازی و ترویج تئوری توطئه را باید مطمح نظر داشت. هیتلر یهودیان، کمونیست‌ها و دموکرات‌های وایمار را به‌عنوان دشمنان ملت آلمان معرفی کرد. ترامپ نیز مهاجران، رسانه‌ها، دموکرات‌ها و حتی نهادهای دولتی آمریکا را دشمن معرفی می‌کند. حمله طرفداران ترامپ به کنگره در ۶ ژانویه ۲۰۲۱ (17 دی 1399)، نمونه‌ای از این ذهنیت خطرناک بود که شباهت زیادی به حمله نازی‌ها به نهادهای دموکراتیک وایمار دارد. مسئله دیگر حمله به نهادهای موسوم به نهادهای دموکراتیک است. جمهوری وایمار از درون دچار فروپاشی شد؛ سیاستمداران فاسد، بی‌ثباتی پارلمانی و کاهش اعتماد عمومی به دموکراسی، راه را برای قدرت گرفتن نازی‌ها باز کرد. در آمریکا نیز ترامپ و حامیانش با تضعیف نهادهای دموکراتیک، مانند قضات مستقل، رسانه‌های آزاد و نهادهای انتخاباتی، تلاش می‌کنند تا مشروعیت این سیستم را زیر سؤال ببرند. نکته جالب توجه دیگری نیز هست: ادعای تقلب در انتخابات و تهدید خشونت‌آمیز. هیتلر از کودتای نافرجام ۱۹۲۳ درس گرفت و بعداً قدرت را از طریق انتخابات به دست آورد. ترامپ نیز در انتخابات ۲۰۲۰ شکست خورد، اما همواره ادعای تقلب را مطرح کرده و به هواداران خود وعده بازگشت داده است و حالا هم دوباره از طریق همان انتخاباتِ «متهم‌شده» دوباره انتخاب شده و بازگشته است، چیزی نگفته که نشان از عدول او از اتهامات داشته باشد. در سال ۲۰۲۴ که دوباره به قدرت رسیده است، ممکن است راهی برای باقی ماندن دائمی در کاخ سفید پیدا کند، همان‌طور که هیتلر پس از به قدرت رسیدن، انتخابات را کنار گذاشت و دیکتاتوری خود را تثبیت کرد. حالا می‌توان این پرسش را مطرح کرد که «آیا آمریکا به سرنوشت آلمان ۱۹۳۳ دچار خواهد شد؟» تاریخ نشان داده است که دولت‌های مدعی دموکراسی همواره در معرض خطر سقوط قرار دارند، به ویژه زمانی که مردم به دلیل بحران‌های اقتصادی و اجتماعی به رهبران پوپولیست پناه می‌برند. جمهوری وایمار در نهایت تسلیم فاشیسم شد، اما آیا آمریکا نیز همین مسیر را طی خواهد کرد؟ حالا که ترامپ دوباره انتخاب شده است و به کاخ سفید راه یافته است، ممکن است دیگر هرگز قدرت را ترک نکند و نهادهای دموکراتیک آمریکا را از درون تخریب کند. هشدارها درباره شباهت‌های ترامپ و هیتلر نباید نادیده گرفته شوند. اگر جهان از تاریخ درس نگیرد، ممکن است بار دیگر شاهد تکرار فاجعه‌ای باشد که در قرن بیستم به جنگ جهانی دوم منجر شد.