بی‌تفاوتی به جبران زیانبار تعطیلی مدارس و ضرورت اصلاح تقویم آموزشی
پژوهشگر مسائل آموزش‌وپرورش با اشاره به اینکه یکی از زیانبارترین آثار تعطیلی مدارس بی‌برنامگی برای جبران آن و تشدید ناعدالتی است، پیشنهاداتی را برای اصلاح تقویم آموزشی کشور ارائه داد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، تعطیلی مکرر مدارس در سال تحصیلی جاری به دلایلی همچون آلودگی هوا و مدیریت مصرف سوخت، به موضوعی نگران‌کننده تبدیل شده است؛ در شرایط فعلی، دانش‌آموزان بخش زیادی از زمان آموزش خود را در طول سال تحصیلی تحت تأثیر تعطیلات غیرقابل پیش‌بینی از دست می‌دهند و از سوی دیگر، فرصتی برای جبران این زمان ازدست‌رفته توسط آموزش‌وپرورش پیش‌بینی نشده است. این امر، بار مضاعفی را بر دوش خانواده‌ها قرار داده است.
تعطیلات مختلف باعث اتلاف حدود 40درصدی ساعت آموزش در مدارس کشور می‌شود. وضعیت موجود اتلاف ساعت آموزش و کثرت تعطیلات پیش‌آمده که بعضاً گریزی از آن نیست، نشان می‌دهد که انعطاف در تقویم آموزشی به جهت امکان جبران تعطیلات و انطباق آن با شرایط بومی و منطقه‌ای امری ضروری است.
در همین ارتباط «حجت‌الله بنیادی» پژوهشگر مسائل آموزش‌وپرورش در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به اینکه در زیان‌ها و لطمات ناشی از تعطیلات مدارس هیچ شک و شبهه‌ای نیست، اظهار داشت: زیانبارتر از تعطیلات، بی‌برنامگی و ناتوانی آموزش‌وپرورش در جبران این عقب‌ماندگی در مدارس عادی دولتی و پیشی گرفتن مدارس خاص و غیردولتی در این زمینه و تشدید ناعدالتی در نظام آموزشی است.
بنیادی افزود: در مورد تعطیلات پیش‌بینی‌نشده و اضطراری مدارس دو محور برای بحث وجود دارد؛ محور نخست، این که چه تعداد از این تعطیلات ضروری و اجتناب‌ناپذیر هستند و به چه میزان تصمیم‌گیری در مورد تعطیلی مدارس مبتنی بر ارزیابی‌های درست و کارشناسی انجام می‌پذیرد؟ محور دوم، این که با فرض اجتناب‌ناپذیر بودن تعطیلات، برنامه آموزش‌وپرورش برای کاهش آسیب‌ها و جبران عقب‌ماندگی چیست؟ که به نظر می‌رسد ما در هر دو محور فوق نیاز به بازنگری سازوکارها و اتخاذ تدبیر اساسی داریم.
وی ادامه داد: تعطیلی مدارس از حیث محدودیت‌ها، تنگناها و هزینه‌هایی که برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند با تعطیلی بانک‌ها، ادارات و حتی دانشگاه‌ها متفاوت است. لذا تصمیم‌گیری در این مورد باید از یک جامع نگری و با لحاظ همه آسیب‌ها و تبعات و فقط در شرایط اضطراری به معنای واقعی انجام پذیرد.
زیان تعطیلی مدارس
برای خانواده‌ها
این پژوهشگر مسائل آموزش‌وپرورش بیان داشت: چندین سال است که این تفکر نادرست حکمفرماست که تعطیلی مدارس کم‌هزینه‌ترین و ساده‌ترین راهکار برای مدیریت برخی بحران‌های ناشی از ضعف و کم‌کاری سایر دستگاه‌های دولتی است، غافل از این که تعطیلی مدارس در هر روز هزینه‌ای بیش از دو هزار میلیارد تومان دارد که هزار میلیارد تومان در بودجه سالیانه آموزش‌وپرورش دیده می‌شود و بخش بیشتر آن بر عهده خانواده‌ها و هزینه فرصت‌های ازدست‌رفته دانش‌آموزان است.
بنیادی گفت: از طرف دیگر برخی از مدیران و تصمیم‌گیران، تعطیلات پیش‌بینی‌نشده مدارس را همانند سایر تعطیلات رسمی و تعطیلی ادارت در نظر می‌گیرند. در صورتی که در نگاه بلندمدت و با محوریت تأمین منافع ملی، تعطیلات مدارس باید به شکل کامل و دقیق جبران شوند و دانش‌آموزان باید به میزان مصوب مواد درسی را یاد بگیرند. لذا تعطیل‌شدن مدرسه در هر روز، درواقع اضافه شدن یک روز به مدت‌زمان فعالیت مدرسه در طول سال تحصیلی است.
ضعف ادامه‌دار دانش‌آموزان
وی افزود: البته اجرای این موضوع نیازمند اصلاح قوانین مربوط و پیش‌بینی راهکارهای انگیزشی، جبران خدمات و تأمین منابع مالی است. عدم برگزاری برنامه‌های جبرانی سبب بروز ضعف در دانش و مهارت دانش‌آموزان می‌شود، به گونه‌ای که این ضعف هر سال افزایش پیدا کرده و نهایتاً در ارزیابی‌ها و مطالعه بین‌المللی همانند تیمز و پرلز یا امتحانات نهائی خود را نشان می‌دهد. در دروسی همانند ریاضی، فیزیک، علوم، شیمی و... که یادگیری برخی از مباحث وابسته به یادگیری مطالب مرتبط قبلی در سال‌های گذشته است، این وضعیت بسیار بدتر است. این‌گونه تصور کنید که یک معلم ریاضی در اول سال تحصیلی، دانش‌آموزانی دارد که نیاز دارند حداقل پنج جلسه جبرانی برای آنها برگزار شود، تا معلم در تدارک جبران عقب‌ماندگی پنج جلسه در میان درس‌هایش است، 10 جلسه دیگر نیز درس او تعطیل می‌شود. به سادگی می‌توان تصور کرد که در چنین وضعیتی و در طی هشت یا دوازده سال میزان عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان چه میزان می‌شود؟
این پژوهشگر حوزه آموزش‌وپرورش گفت: مواجهه، مدیریت و اتخاذ راهکارهای مناسب برای جبران این تعطیلات موضوع دیگر است. بی‌توجهی شورای عالی آموزش‌وپرورش به تعطیلات اضطراری مدارس و دیگر مسائل و بحران‌های آموزش‌وپرورش یک خلأ و آسیب مهم در نظام حکمرانی آموزش‌وپرورش است. مطابق سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش «تحول در ساختار و مدیریت زمان آموزش در مدارس و تعیین و متناسب‌سازی ساعات و روزهای آموزشی در طول هفته»، « متناسب‌سازی حجم و محتوی کتب درسی و ساعات و روزهای آموزشی با توانمندی‌ها و ویژگی‌های دانش‌آموزان» و «باز طراحی و ساماندهی تقویم سال تحصیلی با رعایت انعطاف و توجه به شرایط اقلیمی و با تاکید بر بهینه‌سازی تعطیلات» به آموزش‌وپرورش تکلیف شده است. مطابق این مفاد آموزش‌وپرورش موظف شده ساعات شروع و پایان فعالیت مدارس طی روزهای هفته و شروع و پایان سال تحصیلی را متناسب و منعطف با اقلیم مناطق مختلف کشور و دیگر ضرورت‌ها و موقعیت‌ها تدوین و تصویب کند، این که با وجود این همه ستاد و قرارگاه برای اجرای سند تحول و بعد از گشت 12 سال، این تکالیف اجرائی نشده است، نیازمند توضیح مدیران مرتبط و بخصوص شورای عالی آموزش‌وپرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان ناظران اجرای این سند است.
ارائه لایحه برای ایجاد انعطاف
در فعالیت مدارس
بنیادی متذکر شد: بنابراین اولین اقدام برای مواجهه مناسب با تعطیلات اضطراری، ایجاد انعطاف در زمان فعالیت مدارس در طی سال است. در حال حاضر محدوده زمانی فعالیت مدارس از «اول مهر تا پایان خردادماه» تصویب شده است. این مبنا باید تغییر یابد و فعالیت مدارس باید مبتنی بر تعداد جلسه (لازم) برای هر درس در محدوده زمانی «15 شهریور تا 15 تیرماه» از طریق اصلاح قانون انجام شود. همچنین محدوده زمانی برگزاری امتحانات نهائی (هماهنگ کشوری) باید به دو هفته پایانی سال تحصیلی (اول تا پانزدهم تیرماه) انتقال یابد. این اقدام می‌تواند بخش عمده‌ای از مشکلات ناشی از تعطیلات پیش‌بینی‌نشده را مرتفع کند. در چنین حالتی بنابر اقتضائات محلی ایجاد امکان افزایش و جابه‌جایی تعطیلات به میزان یک ماه در سال در اختیار شورای آموزش‌وپرورش شهرستان و مراجع ذی‌صلاح قرار می‌گیرد. با وجود افزایش هرساله تعطیلات پیش‌بینی‌نشده، متأسفانه آموزش‌وپرورش تاکنون برنامه و اقدام مؤثری در این زمینه نداشته است.
تعیین سازوکار شفاف برای کلاس‌های جبرانی
وی افزود: از آنجا که تأثیر معدل پایه یازدهم و دوازدهم در ورود به دانشگاه، در حال قطعی‌شدن است، برگزاری کلاس‌های درس به یک میزان برای همه دانش‌آموزان یکی از شرط‌های اساسی و اولیه برای نزدیک‌شدن به عدالت است. سابقه چندساله نشان می‌دهد که مدیران آموزش‌وپرورش به دلیل تنگناهای مختلف عزم یا امکان راسخ برای کلاس‌های جبرانی نداشته‌اند. لذا یکی از موضوعات مهمی که همراه با مصوبه تأثیر معدل باید توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب برسد، چگونگی برگزاری کلاس‌های جبرانی به‌ازای تعطیلات اضطراری است. در صورتی که راهکار شفافی برای جبران تعطیلی‌ها در مدارس عادی دولتی مصوب نشود، امتیاز اضافه دیگری است که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به مدارس غیردولتی و مدارس خاص(نمونه دولتی، سمپاد و...) داده می‌شود. زیرا مدارس خاص به دلیل داشتن منابع مالی و اختیارات فراتر از مدارس دولتی، نه‌تنها به میزان تعطیلات بلکه فراتر از آن هم برای جبران عقب‌ماندگی‌ها اقدام می‌کنند. همچنین خانواده‌هایی که تمکن مالی دارند، عموماً در مدارس غیردولتی و خاص هستند یا این که از طریق آموزشگاه‌های آزاد و کلاس‌های خصوصی این عقب‌ماندگی را جبران می‌کنند.
بیشترین آسیب تعطیلی‌ها
برای مدارس دولتی عادی
این پژوهشگر گفت: بیشترین آسیب تعطیلی‌های مدارس باز هم به دانش‌آموزان خانواده‌های کم‌بضاعت در مدارس عادی دولتی می‌رسد. نکته قابل‌تأمل دیگر این که بخش قابل‌توجهی از مدارس غیردولتی، بی‌اعتنا به ابلاغیه‌های رسمی مبنی بر تعطیلی مدارس فعالیت خود را به صورت عادی انجام می‌دهند. در مجموع می‌توان گفت اجرای مصوبه تأثیر قطعی معدل در ورود به دانشگاه‌ها بدون توجه به شروط اولیه و اساسی برقراری عدالت در نظام آموزشی، از جمله امکان جبران عقب‌ماندگی‌های ناشی از تعطیلات، عقب‌ماندگی‌های ناشی از نداشتن معلم در هفته‌ها و ماه‌های اول سال تحصیلی، تلاشی کم‌نتیجه برای برقراری عدالت در ورود به دانشگاه‌ها است.
پژوهشگر مسائل آموزش‌وپرورش یادآور شد: پیشرفت فناوری‌های اطلاعات و نرم‌افزارهای آموزشی و استفاده از هوش مصنوعی در شخصی‌سازی آموزش‌ها از دیگر موارد مهمی است که آموزش‌وپرورش نسبت به آن کم‌توجه است.
بی‌تفاوتی مراجع سیاست‌گذار
به جبران تعطیلی مدارس
بنیادی بیان داشت: به جرأت می‌توان گفت بسیاری از نابسامانی‌های موجود در نظام آموزش‌وپرورش ناشی از تعارض و تداخل میان مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس است. مصداق بارز این وضعیت، در اصلاح تقویم آموزشی به وضوح دیده می‌شود. افزایش هرساله تعطیلات پیش‌بینی‌نشده مدارس و عدم پیش‌بینی سازوکاری شفاف برای جبران عقب‌ماندگی ناشی از این تعطیلات یکی از مسائلی است که هیچ‌یک از سه مرجع تصمیم‌گیر، شامل شورای عالی آموزش‌وپرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی مصوبه‌ای برای آن نداشته‌اند. با وجود این که شورای عالی انقلاب فرهنگی، «باز طراحی و ساماندهی تقویم سال تحصیلی با رعایت انعطاف و توجه به شرایط اقلیمی و با تاکید بر بهینه‌سازی تعطیلات» را تصویب کرده است، ولی تاکنون این مصوبه در قالب اجرائی در نیامده است. همچنین به نظر می‌رسد تلاش‌های انجام‌شده در مجلس و ثبت «طرح اصلاح قانون تقویم آموزشی» که در صحن نیز اعلام وصول شده بود، به دلیل همین تعارض‌ها تاکنون تصویب نشده و تا امروز نیز در اولویت دستورکارهای مجلس دیده نمی‌شود.