خیرات برای امامان و صالحان (شبهه ها و پاسخ ها)
شبهه: آیا ائمه، شهدا، علما، صلحا نیازی به خیرات ما دارند؟ یعنی اگر مثلاً صلواتی یا فاتحه‌ای یا ذکری به ایشان هدیه شود به ایشان می رسد؟ مگر پیامبر یا ائمه انسان کامل نیستند؟ پس این هدیه‌ها چه تأثیری برایشان دارد؟ از طرفی آیا این کار برای خود ما هم فایده‌ای و ثوابی دارد؟
پاسخ: انسان همواره نیازمند ابزاری است تا بدان وسیله محبت الهی را کسب کند. قرآن نیز به نیاز انسان به این وسیله اشاره‌کرده و می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَهَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌ای برای تقرب به او بجوئید! و درراه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید!»(1) یکی از مصادیق ابتغاء، دعا و درخواست از خداوند به‌وسیلهٔ واسطه قرار دادن ائمهٔ معصومین (ع) و اولیای الهی است. انسان مؤمن می‌تواند برای رسیدن به حوائج مادی و معنوی خویش به وجود مقدس حضرات معصومین (ع) متوسل شود حتی ثواب اعمال خویش را به ارواح طیبهٔ آن بزرگواران هدیه کند تا از این طریق شرایط را برای جذب بیشتر رحمت و محبت الهی فراهم آورد.
خیرات برای تقرب به خدا
انسان زمانی که می‌خواهد با خداوند ارتباط برقرار کند باید آداب بندگی را یاد بگیرد. یکی از آداب بندگی این است که هر آنچه خداوند دوست می‌دارد و نزد خدا عزیز است برای مؤمن نیز عزیز باشد و مؤمن از هر آنچه خداوند بیزار است، بیزاری جوید. اگر انسان بخواهد به زیبایی وظیفه بندگی خویش را به انجام رساند باید به آنچه مولا و پروردگارش ارادت دارد، ارادت ورزد. انسان‌های کامل و معصومین (ع) نزد خداوند جایگاه والایی دارند؛ بنابراین انسان مؤمن برای تقویت رابطه‌اش باخدا، به تقویت رابطه‌اش با این انسان‌های کامل می‌پردازد تا از طریق آنها بتواند نزد خداوند عزیز شود. یکی از راه‌های نشان‌دهنده ارادت انسان به آن حضرات مقدس هدیه کردن ثواب و پاداش اعمال به ارواح طیبه آنهاست. طبیعتاً ائمه معصومین (ع) به دلیل کامل بودن ، از هدایای ناچیز معنوی ما بی‌نیازند. آن که به فرستادن این هدایا نیازمند است خود انسان است؛ البته شهدا، علما و صلحا به دلیل کامل نبودن قطعاً از این هدیه‌های معنوی بهره می‌برند.
پاسخ هدیه
مؤمن از این طریق، جذب محبت می‌کند. چراکه آن ذوات نورانی به‌محض دریافت هدیه‌ای معنوی بر خود لازم می‌دانند که پاسخ هدیهٔ مؤمن را بیشتر و بهتر ازآنچه او فرستاده بدهند. مؤمن با این کار ارادتش را نشان می‌دهد و ائمه با پاسخ دادن، لطف خود را شامل حال او می‌کنند. درواقع هدیه کردن ثواب اعمال به اولیای الهی، منجر به تغییر وضعیت خود ما می‌شود و راه ما را برای تقرب ،نزدیک‌تر و آسان‌تر می‌کند. هدیه کردن ثواب اعمال برای ائمه نه‌تنها از ثواب اعمال ما کم نمی‌کند بلکه اجر بیشتری را نصیب ما خواهد کرد. چون انجام خود آن عمل دارای ارزش و ثواب است و هدیه کردن آن عمل به ائمه نیز ثوابی مجزا دارد. ائمه معصومین مجرای فیض الهی هستند و رحمت الهی به سبب وجود آنها افزایش می‌یابد. در روایت می‌خوانیم: راوی می‌گوید : سأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یحُجُّ فَیجْعَلُ حَجَّتَهُ وَ عُمْرَتَهُ أَوْ بَعْضَ طَوَافِهِ لِبَعْضِ أَهْلِهِ وَ هُوَ عَنْهُ غَائِبٌ بِبَلَدٍ آخَرَ قَالَ قُلْتُ فَینْقُصُ ذَلِک مِنْ اَجْرِهِ قَالَ لَا هِی لَهُ وَ لِصَاحِبِهِ وَ لَهُ أَجْرٌ سِوَی ذَلِک بِمَا وَصَلَ قُلْتُ وَ هُوَ مَیتٌ هَلْ یدْخُلُ ذَلِک عَلَیهِ قَالَ نَعَمْ حَتَّی یکونُ مَسْخُوطاً عَلَیهِ فَیغْفَرُ لَهُ أَوْ یکونُ مُضَیقاً عَلَیهِ فَیوَسَّعُ عَلَیهِ قُلْتُ فَیعْلَمُ هُوَ فِی مَکانِهِ أَنَّ عَمَلَ ذَلِک لَحِقَهُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ إِنْ کانَ نَاصِباً ینْفَعُهُ ذَلِک قَالَ نَعَمْ یخَفَّفُ عَنْهُ.
به امام کاظم (ع) گفتم: اگر کسی به حج برود و حج و عمره خود را و یا قسمتی از طواف خود را برای خویشاوند خود منظور کند، آیا اجر و پاداش خودش ناقص می‌شود؟ امام (ع) فرمود: نه؛ ثواب یک حج کامل برای خودش و ثواب یک حج کامل برای خویشاوند او منظور می‌شود. پاداش دیگری هم دارد که به خویشان و دوستان خود صله و خدمت کرده است. من گفتم: اگر آن شخص مرده باشد، بازهم ثواب حج به او می‌رسد و در موقعیت او تأثیر می‌گذارد؟ آن حضرت فرمود: آری. حتی ممکن است مورد خشم و غضب خدا باشد و به‌وسیله ثواب حج، مورد مغفرت قرار بگیرد و یا اگر در تنگنا باشد، وسعت و گشایش یابد. من گفتم: مرده‌ای که در تنگنا بوده باشد، می‌فهمد که این گشایش و وسعت از کجا به او رسیده است؟ ایشان باز فرمودند: آری. من گفتم: اگر کسی باشد که با مذهب حق به دشمنی و ستیزه می‌پرداخته، بازهم ثواب حج برای او مفید واقع می‌شود؟ آن جناب فرمود: آری. عذاب او تخفیف می‌یابد(2) یا در روایتی دیگر چنین نقل‌شده است: امام صادق (ع) می‌فرمایند: «لَوْ أَشْرَکتَ أَلْفاً فِی حَجَّتِک لَکانَ لِکلِّ وَاحِدٍ حَجَّهٌ مِنْ غَیرِ أَنْ تَنْقُصَ حَجَّتُک شَیئاً (3)، اگر هزار نفر را در ثواب حجت شریک کنی، خداوند برای هر یک ثواب یک حج می‌دهد؛ بدون اینکه از ثواب حج شما چیزی کم شود.»
اهدای کلی ثواب اعمال
در هدیه کردن ثواب اعمال فرقی نمی‌کند که افراد را به شکل مستقل در ثواب اعمال شریک کنیم یا اشتراکی، بدین معنا که مثلاً ثواب عملی را به چندین نفر هدیه کنیم یا فقط به یک نفر. محمد بن اسماعیل می‌گوید: از ابوالحسن الرضا (ع) پرسیدم:کمْ أُشْرِک فِی حَجَّتِی؟ قَالَ کمْ شِئْتَ. تا چند نفر را می‌توانم در حج خود شریک کنم؟ آن حضرت فرمود: هرچند نفر که مایل باشی.(4)
هدیه، ابزاری برای ابراز محبت
انسان زمانی که می‌خواهد محبتش را به دیگری اعلام کند از راه‌های گوناگونی بهره می گیرد. یکی از این راه‌ها هدیه دادن است. هدیه می‌تواند مادی یا معنوی باشد. یکی از ابزارهایی که می‌توانیم از آن برای ابراز محبت خویش به اهل‌البیت کمک بگیریم فرستادن هدیه‌های معنوی برای آن بزرگواران است؛ بنابراین ما می‌توانیم ثواب عمل را به اولیای الهی هدیه دهیم. هدیه دادن ما به‌نوعی بیانگر عرض ادب و ارادت ماست.
قدردانی به‌واسطه هدیه‌های معنوی
انسان مؤمن وقتی شناختش از جایگاه ائمه معصومین بالا رفت و مقام و جایگاه معنوی آنها را درک کرد، دائماً خود را مدیون آنها می‌داند. او این مطلب را درک می‌کند که معصومین (ع) برای هدایت انسان‌ها چه شدایدی را تحمل کردند و چگونه با
بذل جان و مال و خانواده خویش در مسیر اسلام، ثابت‌قدم ماندند. تأمل در این فداکاری‌ها انسان مؤمن را به قدردانی وا‌می‌دارد.
نتیجه:
انسان مؤمن برای تقویت ارتباط خویش با خداوند نیازمند ابزار است. دعا و توسل و واسطه قرار دادن ائمهٔ معصومین (ع) یکی از این ابزارهاست که می‌تواند به تقرب مؤمن کمک کند. هرچقدر انسان بیشتر ارادتش را به انسان‌های خالص نشان دهد شرایطش برای جذب رحمت الهی مساعدتر خواهد شد؛ بنابراین هدیه کردن ثواب اعمال به ائمه می‌تواند راهی باشد تا از طریق آن جذب رحمت الهی صورت پذیرد، چراکه خدا به‌واسطهٔ جایگاه عظیمی که ائمه دارند و به حرمت آنها، ثواب ویژه‌ای را به مؤمن هدیه می‌کند. آن بزرگواران
به دلیل کامل بودن نیازی به این هدایا ندارند هرچند علماء، صلحا و شهدا از این هدایای معنوی بهره می‌برند.
برای مطالعهٔ بیشتر:
1. توسل به اهل‌بیت از منظر قرآن و سنت، سید مصطفی مناقب.
2. توسل، سعید داودی.
3. توسل در نگاه قرآن و حدیث، عباس شهیدی.
پی‌نوشت‌ها:
1. مائده، آیه 35.
2. کافی، شیخ کلینی، ط الاسلامیه، تهران، 1407 ق، ج 4، ص 315.
3 و 4. همان، ص 317.