سعید مستغاثی

بالاخره در سال 1394، بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر از بخش فیلم‌های داخلی آن جدا شد و در تاریخی جداگانه و در اردیبهشت 1395 تحت عنوان جشنواره جهانی فیلم فجر برگزار شد. جشنواره‌ای که در دوره نخست به یک هفته فیلم بیشتر شباهت داشت تا جشنواره‌ای بین‌المللی و جهانی. چرا که اعتبار و رتبه و درجه جشنواره‌های جهانی معمولا با چند عامل سنجیده می‌شود:

اول؛ کیفیت فیلم‌های شرکت‌کننده، دوم بکر بودن این فیلم‌ها که پیش از جشنواره فوق، اکران جشنواره‌ای یا حداقل نمایش عمومی نداشته باشند، سوم هیئت‌های داوری و اعتبار جهانی اعضای آنها، چهارم بازار فیلم و استودیوها و کمپانی‌های شرکت‌کننده در آن و بالاخره میهمانان خاص جشنواره و شهرت و معروفیت جهانی آنها. 

همه این موارد را قدمّت و سابقه یک جشنواره در تداوم عناصر فوق، استحکام و قوت می‌بخشد و البته موضوعاتی مانند عنوان و نشانه و علامت اختصاری جشنواره‌ها و سالن‌های برگزاری آن به ویژه کاخ جشنواره (که بسیار درکادر دوربین‌ها و تبلیغات قرار می‌گیرد) هم همواره از نکات قابل توجه و تامل به شمار آمده است.

فی المثل جشنواره‌های گروه الف جهانی مانند کن، برلین و ونیز که سابقه طولانی در حضوری پیوسته و قابل توجه داشته‌اند، همواره سعی می‌کنند که در زمره فیلم‌های هر سال بخش اصلی خود یعنی مسابقه فیلم‌های بلند داستانی، نام‌ها و عناوین مشهور که حداقل در جشنواره‌ها و سینمای هنری جهان شناخته شده‌اند، وجود داشته باشد. 

مثلا در همان دوره‌ای که برای اولین بار بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر تحت عنوان جشنواره جهانی برگزار شد، در جشنواره کن که حدود دو هفته پس از آن آغاز گردید به اسامی معروفی مانند پدرو آلمودوار، الیویر آسایاس، برادران داردن (که تقریبا به صورت برند اختصاصی این جشنواره درآمده‌اند!)، جیم جارموش، کن لوچ و‌شان پن بر می‌خوردیم که در عرصه سینمای به اصطلاح هنری، اسامی مطرحی به حساب می‌آیند.

اما جشنواره‌ای که در هفته اول اردیبهشت ماه 1395 در طبقه فوقانی بازار موبایل و تبلت و کامپیوتر «چارسو» تحت عنوان جشنواره جهانی فیلم فجر برگزار شد، براساس عناصری که ذکر گردید، تا چه حد از اعتبار برخوردار بود؟ 

اعتبار جهانی جشنواره منتسب به فیلم فجر؟ 

اولین موضوع که در نگاه نخست به این جشنواره و در لحظه ورود هر مخاطبی جلب توجه کرده و شاید به قول معروف توی ذوق تماشاگران می‌زد، مکان برگزاری و به اصطلاح کاخ جشنواره بود که در طبقه آخر از یک پاساژ تجاری قرار داشت! و دل برگزار کنندگان به آن خوش بود که از در و دیوار این پاساژ، پوسترهای جشنواره را آویزان کرده و از طریق صفحه نمایشگر بالای در ورودی آن، در میان تبلیغات جدیدترین انواع موبایل و تبلت و لپ تاپ و... لحظاتی هم تصاویر فیلم‌ها یا پوسترهای این جشنواره نقش بسته که به سختی مخاطب می‌توانست بین آنها و آگهی‌های تجاری تفاوت قائل گردد!

متاسفانه دوستان نتوانستند متوجه شوند که اگر مثلا در تمام طبقات پاساژ «آرکادین» میدان «پست دامر» برلین، پوسترهای جشنواره این شهر در ایام برگزاری آن، آویخته شده و محصولات مختلفش به فروش می‌رسد اما کاخ جشنواره برلین در همان نزدیکی و در مکان «برلیناله پالاس» قرار داشته و فیلم‌ها نیز در سایر سالن‌های سینما از جمله مجموعه سینمایی میدان «پست دامر» نمایش داده می‌شوند.

دومین نشانه‌ای که از جشنواره موسوم به جشنواره جهانی فیلم فجر جلب توجه کرد، علامت اختصاری‌اش بود که گویا در سال 1395 با درایت و هوشمندی مدیران و مسئولان جشنواره برای اولین بار طراحی و اجرا شد! اما متاسفانه وقتی این علامت اختصاری را در اینترنت جست‌وجو کردیم، به جشنواره دیگری به نام «فرایبورگ» برخوردیم که اگرچه جشنواره‌ای درجه دوم در سوییس بود ولی خیلی پیشتر، علامت اختصاری خود را متشکل از «یک اف بزرگ انگلیسی و یک آی بزرگ و سپس 

2 اف کوچک» FIff قرار داده بود!!

اما مهم‌ترین پارامتر برای اعتبار یک جشنواره فیلم‌، آثار شرکت‌کننده در آن به خصوص در بخش‌های اصلی مسابقه محسوب شده که معمولا در جشنواره‌های معتبر چه از گروه الف یا گروههای پایین‌تر سعی می‌کنند فیلم‌هایی را در بخش‌های اصلی خود شرکت دهند که قبل از آن در جشنواره دیگری (یا لااقل در جشنواره‌های درجه 2 و 3) نمایش نداشته و در نهایت اگر در جشنواره‌ها هم نمایش داشته، تا قبل از جشنواره یاد شده به اکران عمومی درنیامده باشند. 

براساس همین قاعده، اعتبار جشنواره‌های مختلف فیلم، سنجیده می‌شود. مثلا در جشنواره‌های گروه الف معمولا فیلم‌های بخش مسابقه پیش از آن جشنواره، هیچ‌گونه اکران عمومی یا خصوصی اعم از جشنواره‌ای یا نمایش عمومی نداشته‌اند. در جشنواره‌های گروه ب اگر فیلم‌هایی از بخش اصلی آن در جشنواره‌های دیگر به خصوص گروه الف به نمایش درآمده‌اند اما سعی می‌شود که به جز موارد استثنایی فیلم‌هایی که اکران عمومی داشتند، به هیچوجه در بخش‌های اصلی مسابقه شرکت داده نشوند و اصلا شرط حضور در این جشنواره‌ها، عدم اکران عمومی یا عدم نمایش در جشنواره‌های مشابه قید شده است. 

وضعیت در اولین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر؟

در بخش مسابقه اصلی (سینمای سعادت)، تنها 11 فیلم حضور داشت که 3 فیلم آن ایرانی بودند. این در حالی بود که معمولا تعداد فیلم‌های بخش مسابقه اصلی جشنواره‌های معتبر مانند کن یا برلین حداقل از 20 فیلم تشکیل شده است. (آیا این قلّت فیلم‌های بخش مسابقه اصلی جشنواره نخست به معنای استقبال کم فروغ فیلمسازان از این جشنواره نبود؟) 

از 8 فیلم خارجی بخش مسابقه اصلی، فیلمی به نام «قوچ‌ها» ساخته یک فیلمساز نه چندان مطرح ایسلندی جایزه بهترین فیلم را گرفت. که پیش از این نه تنها در جشنواره‌های درجه 2 و 3 مانند بالتیک و کمبریج و تسالونیکی و هنگ کنگ و... نمایش داده شده بود بلکه از 28 مه 2015 یعنی اوایل خرداد سال قبلش هم به اکران عمومی درآمد که شروع آن در ایسلند بود و پس از آن در ایتالیا، فرانسه، مجارستان، ژاپن، آلمان، یونان، استونی‌، فنلاند، نروژ، انگلیس، ایرلند، برزیل، لهستان، اسلواکی، استرالیا، سوئد، دانمارک و...نیز نمایش عمومی داشت! 

فیلم دیگری به نام «جنون» ساخته امین آلپر از ترکیه جایزه بهترین کارگردانی را دریافت نمودکه علاوه‌بر نمایش در جشنواره‌هایی مانند تورنتو و بوسان و بلگراد در سال 2015 (یعنی سال قبل از برگزاری اولین جشنواره جهانی فیلم فجر)‌، از 6 نوامبر همان سال، در ترکیه اکران عمومی گرفت.

جایزه بهترین فیلمنامه در این بخش به فیلم «وقتی یک درخت می‌افتد» ساخته «اسیرآلتونا ایزا» از اسپانیا رسید که پیش از این در جشنواره‌های مهجوری همچون ریکیاویک، ترومسو، کوسموراما، گوادالاخارا، کینو آئرو لاپلیکولا و... نمایش داشت و از 16 اکتبر 2015 یعنی اواسط مهرماه سال قبلش ابتدا در اسپانیا به اکران عمومی درآمد و سپس در ژانویه 2016 یعنی دی ماه 1394 هم در فرانسه اکران شد.

دیگر فیلم‌های بخش مسابقه اصلی نخستین دوره مستقل جشنواره جهانی فیلم فجر نیز به همین شکل انتخاب شدند؛ یعنی از گمنام‌ترین فیلم‌های تولیدی یا فیلم‌هایی که در جشنواره‌های درجه چندم اروپایی و آسیایی و آفریقایی نمایش داده شد و یا مدت زیادی در کشورهای مختلف به اکران عمومی درآمده بودند. برخی از فیلم‌های یاد شده مانند «گنج» در سال 2015 در دهها جشنواره از ترانسیلوانیا و کارلو ویواری و زوریخ گرفته تا ملبورن و گنیدو و سان سباستین و... نمایش داشت و حتی در صربستان نیز به اکران عمومی درآمده بود یا فیلم «3000 شب» حتی در امارات متحده عربی نیز اکران عمومی داشت و در جشنواره‌ای در سودان نیز نمایش داده شد و سپس در بخش مسابقه جلوه گاه شرق جشنواره جهانی فیلم فجر قرار گرفت!!