پرسش:
از منظر آموزه‌های عقلانی و وحیانی دنیا و آخرت چه نوع رابطه‌ای با یکدیگر دارند، و باور به آخرت چه آثاری در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: جایگاه و اهمیت بحث معاد، رابطه دنیا و آخرت شامل: 1- پیوند ناگسستنی دنیا و آخرت 2- منافات نداشتن دنیا با آخرت پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
3- حقیر بودن دنیا نسبت به عظمت عالم آخرت
از آنجا که زندگی حقیقی انسان در جهان آخرت متجلی می‌شود، طبیعی است که آموزه‌های وحیانی اسلام این امر مهم را از نظر دور نداشته و نکات اساسی را درباره آن بیان کرده باشد. یکی از این آموزه‌ها این است که اگر همت و هدف غایی مسلمان از زندگی در دنیا،‌رسیدن به جهان آخرت باشد و دنیا برای او هدف غایی نباشد، دنیا در نزد او حقیر و خوار می‌شود. امام علی(ع) می‌فرماید: به آخرت چنگ زن، دنیا خود به خواری پیش تو خواهد آمد (میزان الحکمه، محمدی ری شهری(ره)، ج 1، ص 52، ح 96)
4- شاخص عقلانیت
یکی از شاخص‌های مهم انسان عاقل و خردمند این است که رابطه بین دنیا و آخرت را خوب بشناسد و برای هر کدام متناسب با وزن آن اهمیت و بها دهد. مثلاً اگر بقای خود را در عالم آخرت یافتیم نه در دنیا که مرحله گذار به آخرت است به طور طبیعی باید خانه آخرت که ماندگاری ما در آن است را بیشتر بها دهیم و آبادش سازیم، تا خانه دنیا را که موقتی و گذرا است. لذا امام علی(ع) می‌فرماید: «من عمر داراقامته فهوا العاقل» هر کس که خانه ابدی و ماندگارش را آباد سازد، تنها او سزاوار است که خردمند و عاقل نامیده شود. (همان، ج 1، ص 54، ح 104)
5- یاد آخرت و تأثیرات فردی و اجتماعی
یاد خداوند و عالم آخرت یکی از مهمترین شاخص‌های تربیتی انسان‌ها در این عالم است. قرآن کریم در بسیاری از سوره‌ها به این موضوع اشاره دارد. سیره نظری و عملی اهل بیت(ع) هم بر این موضوع تأکید فراوانی دارد. امام حسن(ع) در آخرین لحظه‌های زندگی، همه اطرافیانش را متوجه آخرت می‌سازد و می‌فرماید: «از هراس روز قیامت و دوری از دوستان می‌گریم.» (کافی، ج 7، ص 221) امام علی(ع) هم یاد آخرت را هم دارو و هم درمان می‌داند. به تعبیر آن حضرت، یاد آخرت، دارویی اثربخش و شفابخش است: «ذکر الاخرهًْ دواء و شفاء» (میزان الحکمه، ج 1، ص 56، ح 120) همچنین آن حضرت یاد آخرت را کاهش دهنده گناه دانسته و می‌فرماید: «هر آن کس که زیاد به یاد آخرت باشد، گناه و نافرمانی او کم می‌شود.»(همان، ص 57، ح 121) شاید بتوان گفت: یکی از راه‌های پایین آوردن آمار جرم و جنایت و گناه، زنده کردن یاد آخرت در میان مردم است. ایمان به آخرت، آثار مثبت فراوانی برای فرد و جامعه به ارمغان می‌آورد که از آن میان به: اخلاص در عمل- خوف و رجا- شجاعت در میدان جنگ و جهاد- رعایت حقوق مردم در مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و... می‌توان اشاره کرد.
6- جاودانه زیستن
به یقین توجه به آخرت با کار و کوشش، برنامه‌ریزی و حضور آدمی در جامعه و فعالیت‌های اجتماعی منافاتی ندارد. ولی آنچه که اهمیت دارد،‌این است که توجه به آخرت در همه فعالیت‌های فردی و اجتماعی انسان در نظر گرفته شود. امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید: «اعمل لدنیاک کانک تعیش ابدا و اعمل لاخرتک کانک تموت غداً» برای دنیای خود چنان کار کن که گویی همیشه زنده‌ای و جاودانه و برای آخرت خویش چنان کار کن که گویی فردا خواهی مرد. (مستدرک الوسایل، ج 1، ص 146)
7- خبر بزرگ
یکی از نکات مهم تربیتی، بهره‌گیری از روش‌های مناسب در مسایل تربیتی است که قرآن کریم بدان توجه دارد. به کار بردن واژگان زیبا و آشنا با ذهن، برخورد مناسب و یادآوری خوبی‌ها در مخاطب تأثیر بسزایی خواهد داشت. قرآن کریم با بهره‌گیری از همین شیوه از قیامت به عنوان خبری بزرگ یاد می‌کند و برای جلب توجه مردم به آن سه مرحله را می‌پیماید: 1- در آغاز نعمت‌های دنیا را یادآور می‌شود 2- سپس از راه خوف و رجا، یعنی ترس و امید وارد می‌شود 3- و بالاخره از سختی‌ها و نافرجامی‌ها سخن می‌گوید.
عوامل غفلت از آخرت و دروغ پنداشتن آن
از آنجا که عالم آخرت برای انسان‌ها نامحسوس است، لذا به دلایل گوناگونی از آن غفلت می‌کنند و آن را دروغ می‌پندارند. اهم این دلایل از منظر قرآن کریم به شرح زیر است:
1- سطحی‌نگری: «کافران فقط ظاهر زندگی دنیا را می‌دانند ولی از عالم آخرت غافلند.»(روم-7)
2- استکبار: «پس کسانی که به آخرت ایمان نمی‌آورند، دلهایشان (حق را) انکار می‌کنند و مستکبرند.»(نحل- 22)
3- دنیاپرستی: «(این انسان دنیاپرست) گمان می‌کند که اموالش او را جاودانه می‌سازد.»(همزه- 3)
4- مرض قلب: «اکنون که در دل بیماری دارند،‌خداوند بیماری آنان را اضافه می‌کند.»(بقره- 10)
5- دلباختگی به ثروت و فزونی نعمت: «تفاخر به بیشتر داشتن مال شما را غافل کرد.» (اتکاثر- 1)