کتاب و کتابخوانی مسیــری روشــن به سـوی افق آینده-بخش نخست
رشد جامعه در سایه مطالعه و گسترش فرهنگ کتابخوانی
امیرحسین بسطامی
بر اساس فرهنگ لغت، مطالعه می‌تواند هر نوع فعالیتی باشد که طی آن فرد به‌صورت دقیق شروع به مشاهده چیزی می‌کند، همچنین خواندن و نوشتن نیز از انواع دیگر مطالعه هستند. دراین‌بین شناخته‌شده‌ترین شکل مطالعه، خواندن است. همان چیزی که باعث می‌شود انسان‌ها به دستاوردهای بیشتری در زندگی برسند، دیدگاهشان تغییر کند و در نهایت به آدم‌های بهتری تبدیل شوند. بسیاری از افراد گمان می‌کنند مطالعه کردن یعنی درنظر گرفتن یک زمان مشخص و آزاد، گرفتن کتابی در دست و خواندن آن، اما مطالعه می‌تواند شکل‌های دیگری هم داشته باشد، شکل‌های ساده‌تری که می‌توانیم در شرایط گوناگون از آنها استفاده کنیم.
بوی خوش کتاب در ذهن پر می‌شود و هر سخنی و کلامش دل را روشن می‌کند. کتاب می‌خوانم تا لایه‌های ناشناس درونم را خوب موشکافی کنم، تا انسان‌های اطراف خودم را خوب شناسایی کنم. کتاب خواندن نوعی آرامش عمیق درونی به من عطا می‌کند و با تمام حاشیه و مشکلات روزمره می‌توانم خوب و راحت مشکلاتم را حل‌وفصل کنم.
فرانسوا ولتر، فیلسوف و نویسندۀ فرانسوی در توصیف کتاب می‌گوید: «برگ‌های کتاب به منزله بال‌هایی هستند که روح ما را به عالم نور و روشنایی پرواز می‌دهند.»
راینر ماریا ریلکه، شاعر و نویسندۀ آلمانی نظرش را دربارۀ فواید کتاب خواندن این‌گونه بیان می‌کند: «چقدر خوب است بودن در میان مردمانی که مطالعه می‌کنند.» به مناسبت هفته کتاب که از 24 آبان‌ماه آغاز می‌شود این گزارش را پیشاپیش تهیه کرده‌ایم. از دیر باز کتاب بهترین دوست آدمی بوده است و در تنهائی افراد بهترین مونسشان بوده است. بسیاری از افراد، کتاب خواندن را چیزی فراتر از یک سرگرمی می‌دانند و علی‌رغم گسترش تکنولوژی، معتقدند هیچ چیز نمی‌تواند به اندازه مطالعه کتاب برای پر کردن اوقات فراغت مفید باشد.
فواید جسمی و روحی کتابخوانی
چرا کتاب خواندن تا این اندازه توصیه شده و مطالعه کتاب، چه فوایدی دارد؟ تمام اعضای بدن، برای سالم ماندن نیاز به ورزش دارند و این موضوع در مورد ذهن هم صدق می‌کند. کتاب خواندن باعث می‌شود که مغز به صورت مرتب، تحریک شده و در طول زمان سالم بماند. یکی دیگر از فواید اصلی مطالعه کتاب که در تحقیقات مختلف نیز به اثبات رسیده، جلوگیری از ایجاد اختلالات ذهنی مانند آلزایمر و دمانس (زوال عقل) است. این بدان خاطر است که کتاب، مغز را فعال نگه می‌دارد و همین مسئله نیز باعث می‌شود مغز، قدرت خود را در طول زمان حفظ کند.
ویدا عیدی، فرهنگی به گزارشگر کیهان درباره فواید کتابخوانی می‌گوید: «از کتاب به‌عنوان بهترین دوست انسان یاد می‌شود. کتاب منبع اطلاعات و دانش است و نوعی خوراک برای روح انسان است. کتاب‌ها چیزهای زیادی به ما ارائه می‌دهند، بدون اینکه در ازای آن چیزی بخواهند. کتاب‌ها تأثیر عمیقی بر ما می‌گذارند. کتاب یار مهربان و دوست بی‌آلایش ماست. ما با خواندن کتاب به دنیای دیگری سفر می‌کنیم و به کشف ناشناخته‌ها می‌پردازیم. همه ما باید ساعاتی از روز را به خواندن کتاب اختصاص دهیم تا از فواید بی‌نظیر این دوست مهربان بهره‌مند شویم.»
محسن پیراسته، دانشجوی رشته ادبیات می‌گوید: «کتاب خواندن فواید زیادی برای ما به همراه دارد. در ابتدا دانش ما را در موضوعات مختلف ارتقا می‌بخشد. ما را داناتر می‌کند. وقتی چیزهای مختلف را یاد می‌گیریم، یاد می‌گیریم که با آنها نیز متفاوت برخورد کنیم. به همین ترتیب، کتاب‌ها ما را سرگرم هم می‌کنند. آنها خستگی ما را از ما می‌گیرند و وقتی تنها هستیم با ما همراهی می‌کنند. علاوه‌بر این، کتاب‌ها به ما کمک می‌کنند تا حوزه‌های مورد علاقه خود را بشناسیم. آنها برای انتخاب شغل هم تا حد زیادی به ما کمک می‌کنند، از همه مهم‌تر، کتاب‌ها دایره لغات ما را بهبود می‌بخشد.»
بهترین ورزش برای پیشگیری از آلزایمر
گیتی کشاورز، روانشناس برایمان درباره فواید کتابخوانی تبیین می‌کند: «کتاب خواندن، یکی از عادات مشترک تمام افراد موفق است. همان‌طور که اندام‌های بدن برای قوی شدن به تمرین‌های منظم ورزشی وابسته‌اند، مغز انسان نیز برای قوی شدن و سالم ماندن به تمرین نیاز دارد و کتاب خواندن بهترین تمرین ورزشی برای مغز است. ضعیف شدن حافظه و عملکرد مغز، عوارض جانبی افزایش سن بوده و غیرقابل اجتناب هستند، اما این به این معنا نیست که نمی‌توان از بروز آن اجتناب کرد؛ کتاب خواندن به طور منظم مغز را فعال نگه می‌دارد و روند پیشرفت بیماری‌هایی مانند آلزایمر و زوال عقل را کاهش می‌دهد.
وی در ادامه می‌افزاید: «چنانچه می‌خواهید مغز خود را ورزش داده و تواناهایی آن را بالا ببرید، بهترین کار این است که همین حالا کتابی از نویسنده مورد علاقه یا کتابی با موضوع جذاب پیدا کنید و در دنیای شگفت‌انگیز آن غرق شوید. در تحقیقات علمی آمده است کسانی که کتاب می‌خوانند به طور متوسط دو سال بیشتر از دیگران عمر می‌کنند.»
محب حدادی، کتابدار درباره اهمیت مطالعه می‌گوید: «اهمیت مطالعه در حقیقت اهمیت نوع محتوایی است که مطالعه می‌کنیم. ممکن است روزانه اسم کتاب‌های زیادی بگوشِ شما بخورد که توسط افراد مختلف به‌عنوان یک کتاب عالی و تأثیرگذار معرفی می‌شوند. اول اینکه بهترین و تأثیرگذارترین کتاب برای هر فرد می‌تواند با بهترین و تأثیرگذارترین کتاب برای فرد دیگر متفاوت باشد. این به آن بستگی دارد که شما در کجای مسیر زندگی خود قرار دارید و در جایی که هستید ذهن و روح شما دقیقاً به چه چیزی نیاز دارد، اما در یک حالت کلی، انتخاب محتوای مورد مطالعه ما بسیار اهمیت دارد، ذهن خود را با خوراک مناسب تغذیه کنید.» وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌افزاید: «درواقع ما کلمات جدیدی از آن یاد می‌گیریم و این دایره واژگان ما را بیشتر می‌کند. علاوه‌بر این، کتاب‌ها مهارت خلاقیت ما را تقویت می‌کنند. آنها به ما کمک می‌کنند تا یک جنبه کاملاً جدید خودمان را کشف کنیم. به عبارت دیگر، کتاب‌ها ما را به زبان‌ها مسلط‌تر می‌کنند. آنها مهارت‌های نوشتاری ما را نیز افزایش می‌دهند. با کتاب خواندن اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کنیم تا در زمینه‌های مختلف حرفی برای گفتن داشته باشیم. به طور خلاصه، کتاب‌ها دیدگاه جدیدی و درک عمیق‌تری از چیزها به ما می‌دهند، بر شخصیت ما نیز تأثیر مثبت می‌گذارد. در حال حاضر با پیشرفت علم و تکنولوژی کتاب‌ها هم تغییراتی پیدا کردند و به شکل راحتی در دسترس ما قرار دارند. کتاب‌های الکترونیکی و کتاب‌های صوتی دو شکل جدید از کتاب‌های امروزی هستند که هر کدام از جذابیت خاص خود برخوردار هستند و به‌راحتی در هر شرایط و هر مکانی در دسترس ما هستند. به طور خلاصه، کتاب‌ها دیدگاه جدیدی و درک عمیق‌تری از چیزها به ما می‌دهند. بر شخصیت ما نیز تأثیر مثبت می‌گذارد. ما باید همه افراد را به خواندن کتاب، این یار مهربان تشویق کنیم.»
ای یار مهربان من!
برای سفر به دنیای ناشناخته سری به کتاب‌فروشی و کتابخانه‌ها بزنید. کتاب‌ها در قفسه‌ها منتظر هستند آنها را ورق بزنید و پای در دلشان بنشینید. آنها حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. روح تشنه خود را سیراب کنید. کتاب، ای یار مهربان من، چه چیزی می‌توانم در وصف خوبی تو بنویسم؟ وقتی پایم به کتاب‌فروشی می‌رسد خودم را در دنیای دیگری تصور می‌کنم. دنیایی که در آن کتاب‌ها یکی‌یکی به سخن درمی‌آیند و من را به خواندن خود دعوت می‌کنند. هر کدام از آنها حرف تازه‌ای دارند. یکی برایم شعر می‌خواند، یکی از علم و تکنولوژی جدید می‌گوید، آن یکی با فریاد تاریخ را برایم شرح می‌دهد و من نمی‌دانم که سراغ کدام‌یکی بروم؟ پای حرف و درددل کدام یک از آنها بنشینم؟ حرف‌های همه آنها برایم شیرین و دوست‌داشتنی است، اما من کتاب شعر را برمی‌دارم تا دقایقی را با خواندن شعر روح تشنه خود را سیراب کنم.
رؤیا حقیقی، دانشجو در نشریه دانشجویی دانشگاهشان درباره انس و الفتش با کتاب چنین نوشته است: «وقتی که کتاب‌ها را ورق می‌زنم و کتاب را می‌خوانم دیگر طاقت دل کندن از آنها را ندارم. آخر چه کسی دلش می‌آید که از این یار دانا و مهربان دست بکشد؟ کتاب‌ها در قفسه کتابخانه با چشمان مشتاق نگاهی به من می‌اندازند و می‌خواهند همه آنها را با خود به خانه ببرم. آخر آنها بادل و جان به دنبال آموختن هستند. کاش می‌توانستم همه آنها را به خانه ببرم، مثل عاشقی که طاقت دل کندن از معشوق خود را ندارد. من هم نمی‌خواهم از این یار مهربان جدا شوم.»
وی در ادامه آورده است: «کتاب، یار مهربان من، همیشه برایم حرف‌ها، داستان‌ها و پندهای جذابی داری چقدر خوب است همنشینی با تو. تو ترس، غصه و ناامیدیم را از من می‌گیری به من شوق زیستن می‌دهی. کتاب خواندن ما را به دنیای پر از شگفتی می‌برد. کتاب‌ها حرف‌های زیبایی و پر معنایی دارند و فقط به دنبال گوشی می‌گردند که آنها را با جان‌ودل بیاموزند. دست رد به سینه آنها نزنیم و به حرف‌های آنها گوش دهیم.»
دلایلی قرص و محکم برای خواندن کتاب
حتماً بسیار پیش‌آمده است که در تصمیم‌های جدیدِ آدم‌ها، ببینید و بشنوید که «خواندن کتاب‌های بیشتر» در برنامه‌شان باشد. حتماً آمار و ارقام بسیاری هم درباره کم بودن سرانه مطالعه شنیده‌اید؛ اما آیا کتاب خواندن لزوماً فعلِ مطلوبی است؟ چرا باید کتاب بخوانیم؟ کتاب خواندن چه فوایدی دارد؟ اصلاً کدام یک بهتر است؛ اینکه کتابی بخوانیم و از آن سر در نیاوریم و سرانه مطالعه را افزایش دهیم یا کتاب‌های اندکی بخوانیم و از آنها تأثیر بگیریم؟
پژوهشگران می‌گویند: کتاب خواندن را می‌توان به فعالیتی مثل غذا خوردن تشبیه کرد. دلایل بسیاری وجود دارد که کتاب خواندن را در برنامه هر روز خود قرار دهیم. البته این به آن معنا نیست که همه انسان‌ها باید تمام کتاب‌های دنیا را بخوانند. اتفاقاً بهتر است هر فردی کتاب‌هایی را انتخاب کند که دوست دارد. برای این کار می‌توانید خلاصه پشتِ جلد را نگاه کنید و یا مقدمه یا سخن نویسنده آن را بخوانید. هر نویسنده، زمانی که کتابی را می‌نویسد، تمامِ مردم دنیا را خواننده کتابِ خود نمی‌داند. حتماً خوانندگانی با ویژگی‌های به‌خصوصی در نظر دارد و شاید شما در آن دسته از خوانندگان نباشید؛ بنابراین کتابی را انتخاب کنید که برای شما نوشته شده باشد. مطمئن باشید که برای تمامِ عمرتان کتاب‌هایی وجود دارد که بتوانید از خواندنشان لذت ببرید.
نبی‌الله یزدی 50ساله کارمند پتروشیمی ساکن کردکوی از توابع گلستان که دارای دو فرزند است، به ما می‌گوید: «اوقات فراغتم را با کتاب پر می‌کنم و از کودکی بچه‌هایم را با کتاب و مطالعه آشنا کرده‌ام. همواره برایشان کتاب می‌خرم و می‌خوانم. آخرین کتابی که خریدم رمان نوجوان بود.» کتاب خواندن ورزشی برای مغز است. ایده‌های جدید را ایجاد و حل کردن مشکلات را آسان می‌کند. می‌توانید بهتر بنویسید و بهتر صحبت کنید. جهان‌بینی شما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. تمرکز شما را افزایش می‌دهد. قدرت تخیلتان را به بازی دعوت می‌کند. خواندن الهام‌بخش است. یک کتابِ خوب هم می‌تواند روی رفتارِ شما تأثیر بگذارد. استرس را کاهش می‌دهد. بسیاری از پژوهشگران، می‌گویند که وقتی شما خودتان را در خواندنِ یک کتابِ خوب رها می‌کنید و مغزتان به دنبال ایده‌ها و موضوعات جدید می‌گردد، زمانی که خودتان را به جای شخصیتی جدید می‌گذارید و به جای او زندگی می‌کنید، اعصابتان آرام‌تر است و تنش‌های ماهیچه‌ای و قلبی‌تان کاهش پیدا می‌کند. شاید بگویید که کتاب خریدن هزینه زیادی دارد یا در سرعتِ زندگیِ امروز، فرصتی برای کتاب خواندن پیش نمی‌آید؛ اما باید بگوییم که با پیشرفت تکنولوژِی، راه‌های بسیاری برای کتاب خواندن پیشِ روی ما قرار داده شده است که با قیمت بسیار کمتری بتوان کتاب خواند. علاوه برآن، کتاب‌های صوتی هم می‌توانند راهکارهایی باشند که در مسیر محل کار، دانشگاه، مدرسه، هنگام راه‌رفتن، انجام دادنِ کارهای خانه کتاب بخوانید.