کشت فراسرزمینی از سال ۱۳۹۲ در سطح سیاست‌های کلان اقتصادی ایران برای رسیدن به امنیت غذایی در ایران مطرح شد. ایران سرزمینی چهارفصل با آب و هوا و اقلیم متنوع از جمله کشور‌هایی است که کشاورزی در آن رواج دارد اما تغییرات مربوط به اقلیم و مدیریت ناصحیح در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی در کنار افزایش جمعیت و رشد مصرف موجب نیاز بیشتر به غذا شده است.

سیاست کشت فراسرزمینی در برخی از کشور‌ها دنبال می‌شود و در واقع آنان میزبان کشور‌های دیگر برای کشت انواع محصول هستند. براساس آمار منتشرشده از سوی سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در جهان است و رتبه 3 تا ۱۹ را در تولید ۲۰ محصول مهم کشاورزی به خود اختصاص داده است. همچنین گزارش مرکز آمار ایران حاکی است که در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ ایران ۱۵ میلیون و 700 هزار 

هکتار اراضی زراعی داشته که ۱۱ میلیون و 600 هزار هکتار از آن زیر کشت محصولات سالانه و چهار میلیون و 100 هزار هکتار تحت آیش 

(رها کردن زمین به منظور بازیابی و ذخیره مواد آلی) 

بوده است. همچنین میزان بارش جوی ایران ۴۱۳ میلیارد مترمکعب و میزان آب تجدیدپذیر کشور ۱۳۰ میلیارد متر مکعب است. بر اساس آمار وزارت نیرو حدود ۸۶ میلیارد مترمکعب از آب کشور نیز در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. 

اما کشاورزی در ایران بدون مشکل نیست. یکی از مشکلات آن نظام بهره‌برداری است؛ کوچک بودن واحد‌های تولید محصولات و پراکندگی قطعات اراضی کشاورزی از جمله آن‌هاست که موانعی بر سر راه مکانیزاسیون و استفاده از تجهیزات روز است؛ به عنوان نمونه اراضی کشاورزی یک بهره بردار در سطح کشور به طور متوسط پنج هکتار است که در مقایسه با کشور‌هایی مانند کانادا با ۲۷۳ هکتار، برزیل با ۷۲ هکتار، انگلستان با ۷۱ هکتار و آمریکا با ۱۷۵ هکتار اصلا قابل مقایسه نیست و بسیار پایین است. 

در حال حاضر ایران با کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی مواجه است. در شرایطی که سوخت و برق به نسبت دیگر کشور‌ها ارزان است افراد با خرید یک پمپ آب از منابع ناچیز آبی برداشت می‌کنند که خود عوارض دیگری، چون فرونشست را به همراه دارد.

مزیت‌های کشت فراسرزمینی

اگر چه کشت فراسرزمینی به جز موافقان، مخالفان زیادی هم دارد که آنان به کشاورزی درون مرزی بیش از آن تاکید می‌کنند. قیمت‌گذاری دستوری، عدم آموزش کشاورزان با دانش روز، نبود فناوری‌های روز دنیا و عدم واردات ماشین آلات و همچنین نبود مدیریت صحیح آب، به موانعی در برابر توسعه بخش کشاورزی تبدیل شده است. ضمن اینکه به علت کشاورزی سنتی زمین‌های کشاورزی داخل ایران هم اکنون با حداقل ظرفیت در حال فعالیت هستند. 

اولین مواردی که کارشناسان درباره ضرورت توسعه کشت فراسرزمینی به آن اشاره می‌کنند شرایط اقلیمی و مشکلات مربوط به آب است. کشت فراسرزمینی به معنای کاشت انواع محصول در سایر کشور‌ها و واردات آن به ایران است. وقوع کم بارشی و بعضاً خشکسالی در برخی استان‌ها [و البته سیلاب‌های متعدد از فروردین 1398 تاکنون]، محدودیت منابع آبی [و مهم‌تر از آن مدیریت‌های اشتباه و مخالفت‌های سیاسی با خودکفایی کشاورزی] و تأثیر آن بر وضعیت معیشتی مردم موجب شده اکنون در سیاستگذاری‌های کلان کشور با نگاه جدی‌تری به این موضوع نگریسته شود. 

چنان‌که در حال حاضر در کشور‌هایی مانند غنا، ارمنستان، پاکستان، برزیل، تاجیکستان و قزاقستان؛ کشاورزی فراسرزمینی در حال انجام است. بر اساس آمار‌های وزارت جهاد کشاورزی

٨٠ میلیون هکتار کشت فراسرزمینی در جهان انجام می‌شود. در حال حاضر سرمایه‌گذاران کشور‌هایی از جمله اردن، ترکیه، مصر، امارات و عربستان سعودی به دنبال کشت فراسرزمینی در کشور‌های اعلام شده هستند. در کشور برزیل، چینی‌ها در حال حاضر دو میلیون هکتار و ژاپنی‌ها نیز حدود یک میلیون و 500 هزار هکتار کشت فراسرزمینی در این کشور انجام می‌دهند. 

بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه ایران هم باید دو میلیون هکتار اراضی کشاورزی در سایر کشور‌ها تا پایان برنامه به این امر اختصاص دهد. وزارت جهادکشاورزی اعلام کرده که قرار است با کشور‌های هدف از جمله آفریقا، آمریکای جنوبی، (CIS)‌، قزاقستان، روسیه، ارمنستان، تاجیکستان، پاکستان، عراق و اندونزی مذاکراتی انجام شود. 

در کشور‌هایی مانند برزیل، آرژانتین و ونزوئلا مزیت‌های فراوانی برای کشت فراسرزمینی وجود دارد که با توجه به بارندگی فراوان در آن کشور‌ها تقریباً تمام کشت‌ها به صورت دیم است و میزان بارندگی در این کشور‌ها ۱۰ برابر ایران و کشت در آنجا ارزان‌تر از ایران تمام می‌شود.

دستاورد کم ایران در کشت فراسرزمینی

در برنامه هفتم توسعه این‌گونه تدوین شده است که بتوانیم ۱۰ میلیون تن محصول را از طریق کشاورزی فراسرزمینی تامین کنیم. با این حال این موضوع در کشور به دلیل عدم تمهیدات لازم برای تسهیل کشاورزی فراسرزمینی با تاخیر 

همراه شد. اما اکنون ایران از نظر میزان کشت فراسرزمینی چه وضعیتی دارد؟ بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، ایران در بخش‌های کوچکی در بعضی کشور‌ها مانند برزیل ۴۰ تا ۵۰ هزار هکتار کشاورزی فراسرزمینی دارد و به دنبال توسعه آن است.

امنیت غذایی از وجوه مهم امنیت ملی است و برخی از کارشناسان خصوصا پس از جنگ روسیه و اوکراین به تأمین امنیت غذایی تأکید می‌کنند اما از آنجا که هرگونه سرمایه‌گذاری در این حوزه نیازمند آگاهی سرمایه‌گذاران از شرایط و اوضاع کشور هدف از نظر نحوه تملک و اجاره اراضی و قوانین مرتبط با آن‌هاست لازم است سفارتخانه‌های ایران در کشور‌های هدف، با جمع‌آوری و تدوین اطلاعات مورد‌نیاز سرمایه‌گذاران به اعمال حمایت‌های لازم از آن‌ها در قالب یک شیوه مشخص بپردازند. 

همچنین کارشناسان تاکید می‌کنند که برای نحوه جذب این محصولات به داخل کشور، نیاز است مطالعات سازمان‌یافته‌ای در زمینه ایجاد یک سازوکار بازرگانی بین‌المللی از سوی مراجع ذی‌ربط دولتی با مشارکت بخش خصوصی صورت پذیرد. 

کشت فراسرزمینی کدام محصولات

برای موفقیت در سیاست‌های کشت فراسرزمینی نیاز است به شرایط اقلیمی و 

آب و هوائی و استعداد‌های هر کشور توجه شود. 

در حال حاضر، اما در برنامه هفتم توسعه کشور به این موضوع اشاره شده است اما فعالان این حوزه ادعا می‌کنند در کشور‌های قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان، افغانستان و تاجیکستان به موضوع کشت فرامرزی ورود پیدا کردند اما چون مورد حمایت دولت قرار نداشتند متاسفانه دست خالی بازگشته و حتی سرمایه‌شان را از دست دادند. 

مواردی که آنان ادعا می‌کنند مورد حمایت قرار نگرفتند اخذ تعرفه ۲۰ درصد گمرکی هنگام بازگشت محصول به داخل کشور بود که به این محصولات در قالب واردات نگاه می‌شود. 

از سوی دیگر باید برنامه‌هایی برای انبارداری و بحث قرنطینه آن لحاظ کرد تا بیماری‌ها و آفات کشاورزی وارد کشور نشوند.

گفتنی است، کشت فراسرزمینی در حوزه محصولات اساسی و راهبردی همچون گندم، برنج، نهاده‌های دام و طیور و دانه‌های روغنی، حتی در کشورهای دوست هم به صلاح نیست چرا که در بحران‌ها، معنای دوستی و دشمنی، تغییر می‌کند و همه جهان آن را در کرونا (ماجراهای دزدیدن 

ماسک و واکسن و... در کشورهای اتحادیه اروپا و آمریکا از یکدیگر) تجربه کردند، اما درباره کشت بخشی از صیفی جات، فرنگی‌جات، میوه‌ها و... کشور که کالاهای اساسی نیست اما اهمیت زیادی در سفره مردم دارد باید مورد توجه قرار گیرد. در واقع تا زمان پایان دوران کم بارشی، اولویت استفاده از آب کشاورزی، برای کشت چند محصول اساسی است و اگر آبی باقی ماند برای دیگر محصولات.

برگرفته از اقتصادآنلاین