پرسش:

مفهوم آبرو چیست و آیا انسان این حق را دارد که آبروی خود و دیگران را بریزد؟

پاسخ:

مفهوم آبرو

واژه آبرو مرکب از آب‌و رو (روی) به معنای اعتبار، حرمت، شرف، وجاهت و عرض بوده (دهخدا، ج 1، ص 21 ذیل واژه آبرو) و معادل عربی آن «ماءالوجه» است. در روایات بیشتر از واژه «عرض» برای این معنا به کار رفته و کاربرد آن از «ماءالوجه» بیشتر است.

آبرو در قرآن و روایات

 البته هیچ یک از این دو واژه در قرآن نیامده است، اما «وجیه» به معنای آبرومند، تنها دو بار در قرآن آمده است: «وجیهاً فی‌الدنیا و الاخره و من المقربین» حضرت مسیح(ع) در این جهان و جهان دیگر از افراد آبرومند و با وجاهت و مقربان (الهی) است، (آل‌عمران- 45) و در سوره احزاب آیه 69 می‌فرماید: «و کان عندالله وجیهاً» حضرت موسی(ع) نزد خدا با وجاهت و آبرومند است. اما در روایات واژه عرض که جمع آن اعراض است کاربرد بیشتری دارد. امام علی(ع) می‌فرماید: «الجود حارس الاعراض» بخشندگی نگهبان حیثیت‌ها و آبروها است.(میزان الحکمه، ج 8، ص 3550) همچنین آن حضرت در نامه خود به «حارث همدانی» می‌فرماید: «ولاتجعل عرضک غرضاً لنبال العقول» آبروی خود را آماج تیرهای سخن (مردم) قرار مده (همان، ح 12159) و در کلامی دیگر می‌فرماید: «من ضن بعرضه فلیدع المراء» هر کس آبروی خود را دوست دارد، باید از مجادله پرهیز کند.» (همان، ح 12160)

رفتار مطلوب و نامطلوب

1- آبرو عزیزترین چیزها

امام علی(ع) می‌فرماید: «آن کسی که درد و بیچارگی خودش را برای دیگران می‌گوید، آبرو و عزت خود را از بین می‌برد... آبرو از هر چیزی عزیزتر است. عزت مومن از هر چیز دیگر گرامی‌تر است، (گفتارهای معنوی، شهید مرتضی مطهری(ره) ص 185)

2- پاسداری از آبرو

با دقت در زندگانی و سیره ائمه(ع) و برخوردهای آن بزرگواران با مردم در مورد حفظ آبرو به دو نکته آموزنده برمی‌خوریم: الف) در شأن یک انسان وارسته نیست که نیاز خویش را بر هر کسی عرضه دارد ب) اگر می‌خواهیم به درخواست کسی پاسخ دهیم و نیاز او را برآورده سازیم، باید عزت و آبروی او را حفظ کنیم. شهید مطهری(ره) درباره حفظ پاسداری از آبرو می‌گوید: «در حدیث است که هر کسی اختیار هر چیزش را داشته باشد،‌اختیار آبرویش را ندارد. کسی حق ندارد که آبروی خودش را جلوی مردم بریزد و بگوید مال خودم است- مخصوصاً حیثیت و آبروی مذهبی. اساساً هر مسلمانی یک سرمایه است برای اسلام. (تعلیم و تربیت در اسلام،‌شهید مطهری(ره)، ص 23) امام علی(ع) می‌فرماید: «آبروی تو چون یخی است که خواهش کردن آن را قطره قطره آب می‌کند. پس بنگر آن را نزد چه کسی فرو می‌ریزی.» (نهج‌البلاغه- حکمت 346)

3- آبروبران بدترین مردم

قرآن کریم به کسی که درصدد ریختن آبروی مردم باشد،‌آتش را وعده می‌دهد. شهید مطهری(ره) در تفسیر آیه شریفه: ویل لکل حمزه لمزه (همزه-1) می‌گوید: «وای به حال این عیب‌جویان (عیب‌جویی غیر از انتقاد است که انتقاد گاهی به حق است) عیب‌جویی یعنی مسخره‌گری. اشخاصی که کار و شغلشان این است که مردم را به شکلی خفیف و تحقیر کنند، با چشمشان، با گوششان، با شکلک درآوردن در خیابان یک کسی راه می‌رود، تقلیدش را پشت سرش در بیاورند، این‌هایی که شأنشان فقط این شده است که آبرو و حیثیت مردم را بریزند» (آشنایی با قرآن، شهید مطهری(ره)، ج 8، ص 96) روزی پیامبر اکرم(ص) به اصحاب خود فرمود:‌به شما خبر دهم که بدترین مردم کیستند؟ گفتند: آری یا رسول‌الله(ص)! حضرت فرمود: بدترین مردم آن کسی است که خیر خود را از دیگران دریغ می‌کند و هر چه دارد تنها برای خودش می‌خواهد. حاضران گمان کردند که دیگر بدتر از این افراد کسی نیست. در این میان آن حضرت فرمود: آیا می‌خواهید به شما بگویم از این بدتر کیست؟ اصحاب گفتند: پنداشتیم بدتر از این گروه دیگر کسی نیست. ایشان صنف دیگری را برشمرد. آن حضرت فرمود: آیا می‌خواهید از آن بدتر را به شما بگویم؟ گفتند: مگر از این بدتر هم هست؟ ایشان فرمود: بدتر از این افراد، مردمان بد زبان، ناسزاگو، تهمت‌زن و آبروبرند.» (همان، ج 4، ص 52)

معیار آبرومندی

قرآن ملاک‌هایی را برای آبرومندی و محبوبیت معرفی و بر این نکته تاکید می‌کند که انسان پیش و بیش از هر چیز باید در پی به دست آوردن مقام و منزلت نزد خداوند باشد. در این صورت خدا به صورت یک سنت تغییرناپذیر به او محبوبیت و منزلت والای اجتماعی نیز خواهد بخشید. آنان که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دهند، خدای رحمت گستر محبت آنان را در دل مردم قرار خواهد داد.» (مریم- 96) برخی مفسدان این حدیث پیامبر(ص) را تفسیری از این آیه شریفه قرار داده‌اند که حضرت می‌فرماید: «وقتی خدا بنده‌ای را دوست بدارد، به جبرئیل خطاب می‌کند که تو نیز او را دوست بدار. پس جبرئیل در میان اهل آسمان ندا می‌دهد که خدا فلانی را دوست می‌دارد. پس شما نیز او را دوست بدارید. آنگاه خداوند همان محبت اهل آسمان به آن بنده را در میان اهل زمین نیز قرار می‌دهد.» (مجمع‌البیان، ج 6، ص 823).