ضرورت آفت‌شناسی و مقابله با آن(2) (پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی، آفت‌شناسی در حیات فردی و اجتماعی انسان به چه میزان ضرورت و اهمیت دارد، و راهکارهای مقابله با آن چگونه است؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: ضرورت آفت‌شناسی، مفهوم آفت و چگونگی عمل آن، آفت‌شناسی در آموزه‌های وحیانی پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطالب را پی می‌گیریم.
انواع آفت‌ها
آفت‌ها را می‌توان به دو دسته اساسی تقسیم کرد: 1- آفت‌های فردی: آفت‌هایی که متوجه شخص انسان است 2- آفت‌های اجتماعی: آفت‌هایی که متوجه اجتماع و روابط اجتماعی انسان است. آفت‌های فردی دو نوع هستند: 1- آفت‌هایی که متوجه هویت و حقیقت وجودی انسان است که عبارتند از: الف) آفت عقل انسان که پیروی از هوا و هوس نفسانی است ب) آفت ایمان انسان که شرک است ج) آفت یقین انسان که شک است د) آفت علم انسان که عمل نکردن به آن است هـ) آفت عمل انسان که نداشتن اخلاص است 2- آفت‌هایی که متوجه خلق و خوی انسان است. این آفت‌ها عبارتند از: الف) آفت شجاعت که از دست دادن دوراندیشی است ب) آفت سخاومت که منت‌گذاری است ج) آفت پارسایی که کم قناعتی است د) آفت هیبت و شکوه که شوخی کردن است 2) آفت‌های اجتماعی: آفت‌های اجتماعی دو گونه است: الف) آفت‌هایی که ناظر به بعضی کارهای اجتماعی است. این آفت‌ها را می‌توان در این موارد برشمرد: 1- آفت مشاوره که شکستن آراء است 2- آفت پیمان‌ها که زیر پا گذاشتن آنها است 3- آفت امانتداری که خیانت است 4- آفت معاش که سوء مدیریت است 5- آفت ارتباط و سخن گفتن که پرگویی و دروغگویی است ب) آفت‌هایی که ناظر به بعضی عنوان‌های اجتماعی است که آنها را می‌توان در موارد زیر اشاره کرد: 1- آفت زمامداران که بد رفتاری و ضعف سیاست است 2- آفت دانشمندان که جاه‌طلبی است 3- آفت قاضی که طمع است
مهم‌ترین آفت‌ها
4- از میان آسیب‌شناسی آفت‌ها به دو آفت کلیدی‌تر و اهم اشاره می‌کنیم: 1- آفت جان آدمی چیست؟ 2- سرآمد همه آفت‌ها کدام است؟ در مورد آفت جان آدمی در روایات آمده است که آفت جان آدمی شیفتگی به دنیا (حب‌الدنیا) است و در مورد پرسش دوم یعنی سرآمد همه آفت‌ها شیفتگی به لذات دنیوی نام برده شده. بنابراین منشأ و سرچشمه همه آفت‌ها چیزی جز شیفتگی به دنیا و لذت‌های دنیوی نیست.
آفت دین
مقصود از آفت دین آن چیزی است که می‌تواند به دین یا باورهای دینی مردم آسیب بزند. در اینجا دو حدیث نقل می‌کنیم که به نظر می‌رسد یک حدیث از جنبه فردی به حدیث نگریسته است. یعنی به عاملی اشاره کرده که می‌تواند ضربه مهلکی به دین و اعتقادات دینی شخص بزند. حدیث دوم بیشتر ناظر به عقاید مردم و جنبه اجتماعی دین است. در بحث آفت فردی علی(ع) می‌فرماید: «آفهًْ‌الدین سوء الظن» آفت دین بدگمانی است.(غررالحکم، ج 3، ص 101) بنابراین بدگمانی به خدا اساس دینداری فرد را متزلزل می‌کند و باید با علم و منطق زمینه‌های فردی و اجتماعی آن را از بین برد. اما در بحث آفت اجتماعی دین پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «آفهًْ‌الدین ثلاثه: فقیه فاجر، امام جائرو مجتهد جاهل» آفت دین سه چیز است: 1- فقیه یا دانشمند دینی اهل گناه و بدکردار 2- امام و پیشوای ستمکار 3- مجتهد نادان و جاهل مقدس مآب (نهج‌الفصاحه، ج 1، ص 156) بنابراین اگر جامعه اسلامی گرفتار این نوع افراد شد، سبب می‌شود مردم نسبت به دین و ارکان اجتماعی آن بدبین و دچار شک و تردید شوند. در مراحل بعدی، بی‌تفاوتی نسبت به مسایل دینی و اجتماعی پدیدار خواهد شد،و در نهایت بستر اجتماعی جامعه به سمت و سوی جامعه سکولار و دین‌گریزی اجتماعی سوق پیدا خواهد کرد. از این رو راهکار مقابله با این آفات اصلاح دانشمندان، فقیهان و مجتهدان و امامان و پیشوایان و کارگزاران هر جامعه‌ای است که به تبع آن مردم آن جامعه نیز اصلاح خواهند شد. همان گونه که پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: دو گروه از امت من هستند که اگر اصلاح شوند، امت من اصلاح خواهد شد و اگر فاسد شوند امت من فاسد خواهد شد. عرض شد: یا رسول‌الله! آن دو گروه کدامند؟ حضرت فرمود: فقیهان و دانشمندان و زمامداران (امت من). (بحارالانوار، ج 74، ص 154) بنابراین پیشگیری و درمان دو عامل کلیدی در جهت مقابله با آفات است که متناسب با هر آفتی تعریف و ساز و کار خاص خود را دارد.