عبور بیپروای ناتو از تمامی خط قرمزهای روسیه در جنگ اوکراین
«جنگ جهانی سـوم» خیلــی دور، خیلــی نزدیــک
سیدمحمد امینآبادی
اشاره
جنگ اوکراین وارد سومین سال خود شده است جنگی که تاکنون طی آن دهها هزار نفر کشته، صدها هزار نفر زخمی و میلیونها تن آواره شدهاند؛ گزارش منابع غربی نشان میدهد که کل کشور اوکراین تقریباً نابود شده است و قبرستانهای این کشور دیگر جایی برای دفن اجساد جدید ندارد. زلنسکی برای جبران کمبود نیرو بیماران روانی، زنان و زندانیها را نیز روانه میدان جنگ کرده است با این وجود کارشناسان میگویند اوکراین برای حفظ قدرت دفاعی در برابر حملات روسیه باید نیروهای نظامی خود را به سه برابر تعداد فعلی برساند مسئلهای که با توجه به خستگی اوکراینیها از جنگ تقریباً محال به نظر میرسد. در سومین سال جنگ به نظر میرسد ائتلاف نظامی ناتو به رهبری آمریکا با عبور بیپروا از تمامی خط قرمزهای روسیه به دنبال گسترش دامنه جنگ میباشد؛ طی روزهای اخیر کلید واژه جنگ جهانی سوم بارها از سوی کارشناسان و رسانهها در اشاره به تحولات کنونی جنگ اوکراین استفاده شده است. در گزارش پیش رو نگاهی میاندازیم به اقدامات ناتو در گسترش دامنه جنگ، واکنش روسیه و همچنین امکان سنجی وقوع جنگ جهانی سوم.
عبور ناتو از تمامی خط قرمزهای روسیه
در سومین سال جنگ اوکراین آنچه که به نظر میرسد ممکن است به تشدید تقابل بین روسیه بینجامد بازی غربیها با خطوط قرمز روسیه است. طی دو سال و چند ماهی که از جنگ اوکراین میگذرد اروپا و آمریکا از تحویل سلاحهای دوربرد که اوکراین را قادر میساخت تا عمق خاک روسیه را هدف قرار میداد به شدت پرهیز میکردند. دلیل آن نیز کاملاً روشن بود چون پوتین تهدید کرده بود هدف قرار دادن شهرهای روسیه با سلاحهای ناتو با واکنش شدید این کشور مواجه خواهد شد و ناتو به همین دلیل نمیخواست جنگ اوکراین به تشدید تنش بین روسیه و غرب منجر شود. اما در طی روزها و هفتههای اخیر چراغ سبز ارسال تسلیحات دوربرد و حمله به عمق خاک روسیه به اوکراین از سوی ناتو صادر شده است. دبیرکل ناتو اخیراً به صراحت اعلام کرد که اوکراین حق قانونی برای هدف قرار دادن عمق خاک روسیه را دارد. آمریکا به صراحت اعلام کرده است که تلاش میکند سامانههای موشکی دوربرد در اختیار اوکراین قرار دهد. دبیرکل ناتو هفته جاری نیز در اقدام تحریکآمیز دیگری در اظهار نظری علنی از کشورهای حامی اوکراین خواست تا به این کشور اجازه دهند تا از تسلیحات اعطایی آنها برای حمله به مواضع و اهداف در خاک روسیه، استفاده کند. «ینس استولتنبرگ»، در گفتوگو با اکونومیست گفت: وقت آن فرا رسیده است که متحدان (اوکراین)، درباره رفع برخی محدودیتهایی که برای استفاده از تسلیحات اعطایی به اوکراین در نظر گرفتهاند، فکر کنند. به ویژه حالا که جنگهای زیادی در خارکیف، در نزدیکی مرز روسیه جریان دارد و منع کردن کیف از استفاده احتمالی از این تسلیحات علیه اهداف نظامی مشروع در خاک روسیه، کار را برای اوکراینیها به منظور دفاع از خود دشوار خواهد کرد.»
روزنامه نیویورک تایمز نیز چند روز پیش در گزارشی نوشته بود «آنتونی بلینکن»، وزیر امورخارجه آمریکا پس از سفر اخیر خود به کیف از دولت کشورش خواسته است تا محدودیتها را در ارتباط با نحوه استفاده اوکراین از تسلیحات آمریکایی لغو کند»
به نوشته این روزنامه آمریکایی، اکنون با توجه به پیشنهاد مطرح شده از سوی آنتونی بلینکن، دولت آمریکا در حال انجام گفتوگوهای جدی پیرامون تضعیف چنین ممنوعیتی است تا به نیروهای مسلح اوکراین اجازه دهد که در آن سوی مرز با روسیه حملاتی را با استفاده از تسلیحات آمریکایی انجام دهند.
گزارش منابع غربی مثل نیویورک تایمز نشان میدهد فرانسه و انگلیس ارسال موشکهای دوربرد را به اوکراین از چندی پیش آغاز کردهاند. وزیر خارجه آلمان نیز که معمولاً کشورش بسیار با احتیاط در این زمینه عمل میکرد اعلام کرده است ارسال تسلیحات دوربرد به اوکراین را بررسی خواهد کرد.
اما مسئله دیگری که طی ماههای اخیر بارها از سوی برخی مقامات غربی و بخصوص فرانسه مطرح شده است بازی با دیگر خط قرمز روسیه در اوکراین یعنی حضور مستقیم نظامی ناتو در اوکراین است. کلید این بحثها دوشنبه (7 اسفند)
در پاریس زده شد. در حاشیه نشست 20 رهبر ناتو در پاریس ماکرون تلویحاً اعلام کرد که موضوع ارسال نیرو به اوکراین در این نشست مطرح شده است. اما سران حاضر به نتیجه نرسیدهاند اما ماکرون هشدار داد که این سناریو از روی میز حذف نشده است.
این اظهارات با واکنش بسیاری در اروپا و آمریکا و خود روسیه رو به رو شد و اکثر کشورهای عضو ناتو اعزام نیرو به اوکراین را رد کردند. همزمان مسکو نیز هشدار داد که در صورت مداخله ناتو در جنگ اوکراین آن هم بدین شکل جنگ بین روسیه و ناتو حتمی خواهد بود. اما رئیسجمهور فرانسه در نخستین واکنش پس از جبهه گرفتن مقامات غربی علیه او درباره اظهاراتش مبنی بر اعزام نیرو به اوکراین، گفت که پیش از گفتن حرفهایش، کاملا درباره آن فکر کرده بود.
پنجشنبه (10 اسفند) نیز ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه در نطق سالانه خود دوباره با هشدار به ناتو اعلام کرد که اعزام نیرو از سوی کشورهای غربی به اوکراین، تبعات غمانگیزی برای آنها به همراه خواهد داشت. اما علیرغم این تهدیدها موضوع ارسال نیرو به اوکراین هنوز از دستور کار غربیها خارج نشده است و بارها طی هفتههای گذشته از سوی مقامات و رسانههای غربی دنبال شده است. از سوی دیگر گزارش محافل رسانهای غربی نشان میدهد که «زلنسکی» رئیسجمهور اوکراین نیز مستقیماً از ناتو درخواست کرده که نیروهای نظامی خود را به اوکراین بفرستد.
روزنامه «نیویورکتایمز آمریکا» در گزارشی در همین زمینه نوشته است: اوکراین برای نخستینبار از زمان آغاز جنگ با روسیه در فوریه 2022 (اسفند 1400)، به صورت رسمی از ناتو درخواست نیرو کرده است. اقدامی که به نوشته این روزنامه میتواند اروپا و آمریکا را به طور مستقیم وارد جنگ با روسیه کند. این روزنامه همچنین نوشته است که، آمریکا به عنوان یکی از اعضای اصلی ناتو در حال بررسی این درخواست اوکراین است. گزارشها نشان میدهند اوکراین درخواست آموزش ۱۵۰هزار نیروی جدید را ارائه داده است و همین امر ناتو را بیش از پیش به اعزام نیرو به کیف نزدیکتر کرده است که میتواند اقدامی دیگر در راستای از بین رفتن یکی دیگر از خطوط قرمز قبلی اعضای ناتو باشد. «ژنرال چارلز کوینتن براون جونیور» رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در همین خصوص اعلام کرده است احتمال استقرار مربیان برای آموزش در داخل اوکراین وجود دارد. وی در عین حال خاطرنشان کرد که مربیان آمریکایی و ناتو به راحتی میتوانند از سوی نیروی هوائی روسیه هدف قرار گیرند. روزنامه نیویورکتایمز نیز در همین خصوص شرح داده است که آمریکا باید از هر مربی ناتو حاضر در داخل خاک اوکراین در برابر هرگونه حمله دفاع کند.
نیویورکتایمز به نقل از مقامات آمریکایی و اوکراینی گزارش داده است که کیف همچنین به طور فزایندهای از کاخسفید درخواست دادههای اطلاعاتی بیشتر درباره محل استقرار نیروهای روسی و مهمترین تأسیسات نظامی آنها کرده است. بر اساس این گزارش گرچه دولت جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا، برخی از دادههای اطلاعاتی را به کیف ارائه میکرد، اما مدتهاست که این درخواستها را رد کرده، زیرا کاخسفید میخواست هیچکدام از گزارشهای اطلاعاتی آمریکا برای حملات به عمق خاک روسیه استفاده نشود. در این گزارش آمده است، با این حال، جدیدترین درخواست کیف توسط کاخسفید برای بررسی پذیرفته شده است.
با علنی شدن درخواستهای اوکراین برای ارسال نیرو و همچنین موافقت غربیها با استفاده کیف از موشکهای دوربرد اهدایی برای هدف قرار دادن عمق خاک روسیه هشدارها درباره وقوع جنگ جهانی سوم نیز بیشتر شده است. «ویکتور اوربان» نخستوزیر مجارستان که طی 2 سال گذشته با اقدامات تحریکآمیز ناتو در اوکراین مخالفت کرده است جمعه گذشته بار دیگر اعلام کرد که اظهارات سران کشورهای غربی نشان میدهد اروپا در حال آمادهشدن برای جنگ با روسیه است.اوربان در مصاحبه با یک شبکه رادیویی، توضیح داد: «قبل از دو جنگ جهانی، رسانهها زمان زیادی را صرف آمادهسازی برای ورود به جنگ کردند. من فکر میکنم آنچه امروز در بروکسل و واشنگتن اتفاق میافتد، البته بیشتر در بروکسل اتفاق میافتد تا در واشنگتن، نوعی آمادهسازی احساسی برای یک درگیری مستقیم احتمالی است». اوربان در ادامه این مصاحبه بدون فاش کردن جزئیاتی، اظهار داشت که گروههای کاری در مقر ناتو در بروکسل اکنون در حال بررسی چگونگی مشارکت مستقیم این ائتلاف در جنگ اوکراین هستند.»
«پیتر سیجارتو» وزیر خارجه مجارستان هم با اشاره به اینکه روزی نیست که بدون صدور یک بیانیه جنونآمیز جدید از سوی برخی از سیاستمداران اروپایی شب شود و این بیانیهها یکی پس از دیگری بر آتش جنگ دامن میزنند، تاکید کرد: تهدید آغاز جنگ جهانی هر روز افزایش مییابد. به خبرگزاری تاس، «سیجارتو» که پس از دیدار با همتای سوئیسی خود در «بوداپست» در یک نشست مطبوعاتی سخن میگفت، اظهار کرد: «کسانی هستند که میخواهند سربازان خود را به اوکراین بفرستند، دیگران در مورد استفاده از سلاحهای هستهای گمانهزنی میکنند و شرایط روز به روز به خطر اغاز یک جنگ جهانی نزدیکتر میشود. وزیر خارجه مجارستان در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر سیاستمداران اروپایی در مورد استفاده از سلاحهای هستهای اظهاراتی میکنند و روسها نیز در حال انجام تمرینهایی هستند که شامل سلاحهای هستهای است، تاکید کرد: اما در هر حال، اکنون زمان توقف این جنون فرا رسیده است.
واکنش روسیه از هشدار صریح تا رزمایش اتمی
با عبور ناتو از خط قرمزهای روسیه، واکنش دولت پوتین نیز روز به روز شدیدتر میشود. مسکو طی 2 سال گذشته بارها به صراحت اعلام کرده است اعزام نیرو به اوکراین یا ارسال تسلیحات دوربرد را با اقدام نظامی علیه این نیروها و کشورهایی که سلاح دوربرد در اختیار کیف قرار میدهند پاسخ خواهد داد. در جدیدترین اقدام از این دست دولت روسیه صراحتاً هشدار داد در صورت استفاده اوکراین از موشکهای ساخت انگلیس برای هدف قرار دادن خاک روسیه، مسکو به انگلیس حمله خواهد کرد.
آن گونه که یورونیوز نوشته است «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه خطاب به انگلیس گفته است: «اگر اوکراین از تسلیحات انگلیس برای حمله به خاک روسیه استفاده کند، مسکو با حمله به اهداف بریتانیا به آن پاسخ خواهد داد. « زاخارووا» خطاب به به خبرنگاران گفت که در چنین شرایطی روسیه ممکن است اهداف بریتانیا «در خاک اوکراین یا فراتر از مرزهای آن» را هدف قرار دهد.
بر اساس گزارش یورونیوز مسکو اوایل ماه جاری نیز پس از اینکه «دیوید کامرون»، وزیر خارجه انگلیس گفت نیروهای نظامی کیف این اختیار را دارند که از سلاحهای دوربرد بریتانیا برای حمله به اهدافی در خاک روسیه استفاده کنند، درباره عواقب این تصمیم هشدار داده بود. محمولهای که انگلیس وعده آن را داده است شامل موشکهای دوربرد «سایه توفان» است که بُرد آنها حدود ۲۴۰ کیلومتر است.
در ادامه همین تحولات «آناتولی آنتونوف» سفیر روسیه در آمریکا نیز اظهار داشت که اوکراین قصد دارد با تحریک آمریکا و کشورهای عضو ناتو آنها را به رو در رویی و درگیری با روسیه وادار کند.
تارنمای خبرگزاری تاس با انتشار این خبر نوشت: سفیر روسیه در آمریکا گفته است دولت کیف اقدامات تحریکآمیزی را انجام میدهد که هدف آن درگیر کردن آمریکا و سایر اعضای ناتو در یک برخورد رو در رو با روسیه است. بنابراین گزارش آنتونوف در واکنش به اظهارات برخی از نمایندگان کنگره و سیاستمداران آمریکایی که خواستار آن شدهاند به دولت کیف این امکان داده شود تا از تسلیحات آمریکایی برای هدف قرار دادن تأسیسات نظامی و انرژی در عمق خاک روسیه استفاده کنند، در شبکه تلگرام خود نوشت: چنین اظهارات تحریکآمیزی بینهایت خطرناک و بیملاحظگی (محض) است.
وی در ادامه گفت: سطح واکنش عصبی واشنگتن نسبت به موفقیتهای ما در جبهه نبرد (علیه اوکراین) نه روز به روز بلکه ساعت به ساعت به طور تصاعدی افزایش مییابد. هر روز ما پیشنهادهای تازه در زمینه افزایش کمکهای تسلیحاتی به حکومت نظامی کیف میشنویم، کاملا روشن است که کیف قصد دارد تا آنجایی که ممکن است آمریکا همچنین کشورهای عضو ناتو را تحریک و آنان را به یک اقدام عجولانه که منجر به یک برخورد متقابل بین روسیه و اعضای این بلوک میشود، وادار سازد.، سفیر روسیه در آمریکا پیش از این نیز نسبت به سیاستهای جنگ افروزانه غرب به سرکردگی واشنگتن هشدار داده بود. وی تیرماه سال گذشته گفته بود که آمریکا با کمک تسلیحاتی به اوکراین، ضمن طولانیتر کردن درگیری در این کشور به آغاز جنگ جهانی سوم دامن میزند.
«دیمیتری مدودف» نایبرئیس شورای امنیت ملی فدراسیون روسیه هم جمعه گذشته درباره خطر وقوع جنگ جهانی سوم هشدار داد. مدودف طی بیانیهای در کانال تلگرامی خود نوشت که از زمان بحران موشکی کوبا، تهدید وقوع درگیری مستقیم بین روسیه و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که میتواند منجر به جنگ جهانی سوم بشود، تاکنون به این مقدار واقعی نبوده است. به نوشته خبرگزاری «اسپوتنیک»، وی با بیان اینکه «جو بایدن» رئیسجمهور آمریکا نگران شکست خوردن در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده است، گفت که به همین دلیل، از کنگره باج میگیرد تا اوکراین را تجزیه کند.رئیسجمهور سابق روسیه که در واکنش به تداوم حمایتهای نظامی غرب از اوکراین، لحن تندی در بیانیههای اخیر خود اتخاذ کرده؛ توضیح داد که خانواده بایدن و تیم خلافکار او برای ادامه دادن تجارت تسلیحات خود، جنگ اوکراین را ادامه میدهند و از دولت آمریکا پول میگیرند. روسیه در مقابل ناتو صرفاً به هشدار زبانی بسنده نکرده است. هفته گذشته روسیه به عنوان هشداری به طرف غربی رزمایش اتمی خود با سلاحهای هستهای غیر استراتژیک را در نزدیکی مرزهای اوکراین آغاز کرد. وزارت دفاع روسیه در تاریخ ۶ می(۱۷ اردیبهشت) در بیانیهای اعلام کرده بود که این سلسله رزمایشها در پاسخ به اظهارات تحریکآمیز و تهدیدهای برخی از مقامهای غربی در مورد فدراسیون روسیه انجام خواهد شد. آن گونه که«ای بیسی نیوز» نوشته است این اعلامیه پس از آن صادر شد که امانوئل ماکرون رئیسجمهور فرانسه تکرار کرد که اعزام نیرو به اوکراین را منتفی نمیداند. در ادامه این رزمایشها روسیه هفته جاری نیز یک رزمایش اتمی با موشکهای فراصوت را تمرین کرد. به گزارش خبرگزاری دولتی اسپوتنیک، بمبافکنهای راهبردی «توپولوف-۲۲ام ۳»، جنگندههای میگ ۳۱ و موشکهای بالستیک اسکندر در رزمایش اتمی «غیر راهبردی» روسیه مشارکت کردند.به گفته کارشناس مسائل نظامی الکسی لئونکوف، جنگندههای میگ ۳۱ مجهز به موشک کینژال است. کینژال، یک موشک هوا به زمین ابرصوت با قابلیت حمل کلاهک اتمی است.
احتمال وقوع جنگ جهانی
اوکراین طی 2 سال و چند ماهی که از جنگ میگذرد همواره با این استدلال که شکست این کشور در جنگ مقابل روسیه به ضرر امنیت اروپا و آمریکا بوده و خطر جنگ جهانی سوم را در پی خواهد داشت از طرف غربی پول و اسلحه دریافت کرده است. مقامات اوکراینی مدعی هستند که سلاح و مهمات در اختیار آنها قرار نگیرد این کشور سقوط خواهد کرد و در نتیجه نظم جهانی و امنیت جهانی نابود خواهد شد و روسیه سرمست از این پیروزی به سایر کشورهای اروپایی نیز حمله خواهد کرد. گزارش منابع غربی نشان میدهد کیف علی رغم دریافت تسلیحات گسترده از سوی اروپا و آمریکا به دلیل کمبود شدید نیرو قادر نیست موازنه را در جنگ به نفع خود تغییر دهد. کمبود نیرو به قدری به دولت اوکراین فشار وارد کرده است که دولت این کشور بیماران روانی، زنان و پیرمردها را نیز روانه جنگ کرده است. به گزارش یورونیور به نقل از پایگاه اطلاعرسانی مجلس اوکراین در روز جمعه ۱۷ می(۲۸ اردیبهشت)، رئیسجمهور ولودیمیر زلنسکی قانونی را امضا کرده است که به موجب آن برخی از محکومان در این کشور اجازه مییابند تا به جای تحمل زندان، به نیروهای مسلح در صف نبرد با روسیه بپیوندند. بنا بر قانون جدید، دولت به محکومان در عوض امضای قرارداد پیوستن به ارتش، آزادی مشروط پیشنهاد میکند. برخی از مقامات گفتهاند که با این اقدام تا ۲۰ هزار نفر سرباز جدید به نیروهای عملیاتی اوکراین افزوده میشود. بر اساس گزارش وب سایت مجلس اوکراین، زلنسکی در اقدامی جداگانه قانونی را امضا کرد که به موجب آن مبلغ جریمه فرار از خدمت سربازی را تا ۸ هزار و ۵۰۰گریونا (۲۱۸ دلار) افزایش مییابد. متوسط دستمزد ماهانه در اوکراین حدود ۵۶۰ دلار است. بر اساس گزارش وب سایت مجلس اوکراین، زلنسکی در اقدامی جداگانه قانونی را امضا کرد که به موجب آن مبلغ جریمه فرار از خدمت سربازی را تا ۸ هزار و ۵۰۰گریونا (۲۱۸ دلار) افزایش مییابد. متوسط دستمزد ماهانه در اوکراین حدود ۵۶۰ دلار است. همزمان، دولت همچنین به طور موقت خدمات کنسولی را برای مردان در سن خدمت نظامی که در خارج از کشور زندگی میکنند، به حالت تعلیق درآورده است، به این دلیل که آنها به دولت اوکراین کمک نمیکنند تا برای بقای خود مبارزه کند.رسانههای غربی از قول کارشناسان مسائل نظامی نوشتهاند اوکراین برای جلوگیری از پیشروی روسیه نیاز دارد که نیروهای نظامی خود را به سه برابر میزان کنونی افزایش دهد هدفی که با توجه به وضعیت داخلی اوکراین و خستگی مردم این کشور از جنگ تحقق آن امری تقریباً محال به نظر میرسد.
با توجه به این مسائل به نظر میرسد که آمریکا و اروپا تنها هدفی که از ارسال تسلیحات دوربرد یا لفاظی ارسال نیروی نظامی به اوکراین دارد جلوگیری از شکستهای بیشتر اوکراین و حفظ وضعیت کنونی در مرحله اول و ایجاد وضعیت بهتر برای اوکراین در مذاکرات آتی میباشد. جنگ اوکراین یا با مذاکرات سیاسی بین دو طرف به پایان خواهد رسید یا به دلیل عدم موازنه شدید بین دو طرف به لحاظ تعداد نیروی نظامی و همچنین میزان جنگ افزارها و قابلیتهای آنها با شکست اوکراین تمام خواهد شد. تجربه ثابت کرده است آمریکا هرگز تا لحظه آخر پشت متحدین خود نمیایستد و نه دموکراتها و نه جمهوری خواهان به هیچ وجه مایل نیستند که به خاطر اوکراین خطر یک جنگ گسترده با یک قدرت اتمی را به جان بخرند در صورت بروز این جنگ فرانسه و انگلیس دو کشوری که بیش از سایر دولتها بر تسلیح اوکراین با سلاحهای دوربرد اصرار دارند در همان ساعات اولیه نابود خواهند شد و خود آمریکا نیز همراه با روسیه به دلیل استفاده همزمان از تسلیحات اتمی علیه یکدیگر متحمل خسارتهای جبران ناپذیری خواهند شد لذا به هیچ وجه منافع دو طرف درگیری اقتصا نمیکند که به خاطر اوکراین جنگ جهانی سوم را آغاز کنند. اما در تاریخ بسیاری از جنگها به دلیل اشتباه محاسباتی یکی از دو طرف رخ داده است وقتی سطح تنشها اوج میگیرد و یکی از طرفین از تمامی ابزارهای خود برای تحت فشار قرار دادن طرف مقابل استفاده میکند ممکن است وضعیت به گونهای پیش برود که دیگر نتوان جلوی جنگ را گرفت لذا بهتر است سران ناتو به توصیههای رئالیستهایی مثل مرشایمر و استفان والت گوش داده و منافع امنیتی روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ دارای سلاح هستهای را در شرق اروپا به رسمیت بشناسند و از بازی با خطوط قرمز روسیه که تنشها را ممکن است غیر قابل کنترل کند اجتناب کنند.