نیروگاه هسته‌ای دارخوین نماد بومی‌سازی و تغییر توازن هسته‌ای در منطقه
نشریه مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل (ISIS) معتقد است ساخت رآکتور نیروگاهی دارخوین نه فقط یک پروژه صنعتی بلکه نشانه‌ای از تغییر توازن هسته‌ای در منطقه تلقی شده است.
به گزارش خبرگزاری فارس؛ آغاز عملیات ساخت رآکتور نیروگاهی دارخوین که با نام‌های «IR-360» یا «کارون» نیز شناخته می‌شود، در نگاه نشریه مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل (ISIS)، نه فقط یک پروژه صنعتی بلکه نشانه‌ای از تغییر توازن هسته‌ای در منطقه تلقی شده است.
این نشریه تاکید کرده که ایران برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای ساخت رآکتورهای هسته‌ای نیروگاهی دارد و با وجود چالش‌های فراوان، گام‌های زیادی برای توانمندسازی صنایع داخلی جهت ساخت این رآکتورها برداشته است.
در ادامه این گزارش آمده است: «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی هسته‌ای ایران، در دسامبر ۲۰۲۲ (دی ماه 1401) از سایت رآکتور به مساحت حدود ۵۰ هکتار بازدید کرد و به رسانه‌های ایران گفت که ساخت IR-360 با هزینه‌ای حدود دو میلیارد دلار طی حدود هشت سال زمان تکمیل خواهد شد.
آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در فوریه ۲۰۲۴ (بهمن سال قبل) از ایران اطلاعات طراحی بروز این مرکز را درخواست کرد اما با توجه به خروج از تعهدات هسته‌ای برجام در سال ۲۰۱۹ (به علت خروج یکجانبه آمریکا ایران دیگر خود را ملزم به انجام تمام تعهدات فراتر از پادمان نظیر کد مربوطه نمی‌دانست.) اجرای کد «سه و یک دهم» را تعلیق کرده بود و بر این اساس اعلام کرد که اطلاعات پادمانی مربوط به هر تاسیسات جدید «در زمان مناسب» ارائه خواهد شد.
نشریه ISIS آشکارا نسبت به احداث یک سایت مخفی غنی‌سازی سانتریفیوژ ابراز نگرانی می‌کند و نوشته است: با مرگ عملی برجام، احتمالا ایران امروز تمایل کمتری به مصالحه دارد و بیشتر به سمت خودکفایی حرکت می‌کند. این اقدام عملا به معنای تلاش شدید ایران برای ساخت توان داخلی رآکتورهای نیروگاهی است که ممکن است این کشور را به صورت عمدی یا سهوی به کانونی برای انتشار فناوری، تجهیزات و مواد حساس هسته‌ای تبدیل کند.
ایران در اوایل تا اواسط دهه ۲۰۰۰، تصمیم گرفت به‌جای وابستگی به یک فروشنده، رآکتور را خود بسازد. شرکت «سورنا»، یک پیمانکار عمومی و زیرمجموعه سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI)، مسئول پروژه رآکتور هسته‌ای دارخوین شدند.
شرکت دولتی سورنا با شرکت ساخت نیروگاه هسته‌ای (MASNA) برای طراحی و ساخت رآکتور قرارداد بست. شرکت «مسنا» هم در سال ۲۰۰۶ تاسیس شده و هدف سازمان انرژی اتمی ایران تبدیل آن به یک شرکت خصوصی مستقل و توانمند در ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در ایران است.
شرکت تامین‌کنندگان تجهیزات صنایع هسته‌ای(ESNICO)، زیرمجموعه «سورنا»، مسئول تهیه اقلام کلیدی برای پروژه رآکتور دارخوین است.
این نشریه وابسته به آژانس بین‌المللی انرژی از اعلامیه‌های ایران نتیجه گرفته است که این رآکتور بر اساس تجربه به‌دست‌آمده در ساخت رآکتور IR-40 اراک و تجربه ساخت رآکتور بوشهر، به ویژه آموزش کارشناسان با تجربه و ماهر بهره برده است.
و در بخش دیگری از گزارش خود آورده است که ایران اعلام کرد که در حال توسعه توان داخلی برای تولید سوخت هسته‌ای برای این رآکتور است و تهران همچنین دانش سوخت را با دریافت فناوری از روسیه برای تولید سوخت نوع بوشهر کسب کرده است.
مزیت دارخوین نسبت به رآکتور سوئیسی
به نوشته این نشریه، در طراحی رآکتور دارخوین از طراحی اولیه‌ای رآکتور Beznau سوئیس الهام گرفته شده اما بهبودهای مهمی در آن صورت گرفته است.
این بهبودها عبارت‌اند از: تانک ذخیره آب سوخت داخل محفظه رآکتور که یعنی یک مخزن اضافی برای نگهداری آب مورد استفاده برای خنک‌کردن سوخت هسته‌ای در داخل ساختمان رآکتور قرار داده‌اند تا ایمنی بالاتر برود.
سیستم‌های ایمنی هم ارتقاء یافته است. گفته می‌شود تجهیزات و سامانه‌های ایمنی را بهتر کرده‌اند تا در برابر مشکلات یا حوادث احتمالی مقاوم‌تر باشند.
توان بیشتر در مدیریت حوادث شدید که یعنی طراحی رآکتور طوری بهبود یافته که اگر حادثه بزرگی مثل از دست دادن کامل برق یا نشت شدید خنک‌کننده اتفاق بیفتد، رآکتور بهتر بتواند وضعیت را کنترل کند.
رآکتور سوئیسی یک رآکتور نسل دوم است اما «مسنا» مدعی است نیروگاه دارخوین به دلیل این بهبودهای ایمنی، می‌تواند در دسته رآکتورهای نسل سوم قرار گیرد که استانداردهای ایمنی بالاتر دارند.
به نوشته این گزارش، سازمان انرژی اتمی ایران، در‌آوریل ۲۰۲۲ (اردیبهشت 1401) برنامه‌ای جامع برای تشویق خودکفایی صنعتی، از جمله رآکتورIR-360 اعلام کرد.
این یعنی برای آن‌که ایران بتواند به خودکفایی کامل در ساخت رآکتور دست یابد و تمامی اجزا و سامانه‌های آن را به‌صورت مستقل تولید کند، صرف تامین قطعات و تجهیزات کافی نیست؛ بلکه انتقال دانش فنی و تجربه‌های مهندسی از منابع خارجی نیز ضرورت دارد.
نشریه ISIS با استناد به متنی که می‌گوید قبلا در سایت «مسنا» بوده، ادامه می‌دهد: این شرکت به طور قابل‌توجهی رشد کرده است. حدود ۲۰ هزار نیروی انسانی دارد که حدود ۳۰ هزار سند تخصصی نیروگاه را طراحی کرده و بیش از پنج هزار قطعه و تجهیزات برای نیروگاه‌ها و صنایع را بومی‌سازی و ساخته است.
به نوشته این وبگاه تخصصی، هنگامی‌که رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، در دسامبر ۲۰۲۳ (دی‌ماه 1402) از سایت بازدید کرد، اعلام کرد که شرکت‌های داخلی تجهیزات مکانیکی نیروگاه، پمپ‌های اصلی خنک‌کننده، طراحی و ساخت پمپ‌های مدار اولیه و پمپ‌های ایمنی سیستم خنک‌کننده نیروگاه را خواهند ساخت.
از سال ۲۰۱۸، «مسنا» اعلام کرده بود که در زمینه طراحی نیروگاه‌های هسته‌ای به خودکفایی رسیده است.
نشریه وابسته به آژانس بین‌المللی انرژی اذعان می‌کند: ایران عزم خود را برای ساخت رآکتور دارخوین و دیگر رآکتورهای کوچک و متوسط، صرف‌نظر از سرنوشت برجام، نشان داده است.
نقطه چرخش راهبردی در برنامه هسته‌ای ایران
این نشریه، با ترکیب داده‌های فنی، تحلیل‌های پادمانی و فرضیات امنیتی، تلاش می‌کند آغاز ساخت نیروگاه دارخوین را یک نقطه چرخش راهبردی در برنامه هسته‌ای ایران معرفی کند و نسبت به اینکه ایران با تکیه بر توان صنعتی بومی، به مرحله‌ای برسد که ساخت رآکتور، تولید سوخت، طراحی تجهیزات و حتی مدیریت زنجیره تامین را مستقلانه انجام دهد، ابراز نگرانی می‌کند. مرحله‌ای که به‌زعم آنان، می‌تواند چارچوب‌های سنتی عدم اشاعه را به چالش بکشد.
نیروگاه دارخوین یک پروژه نیروگاه هسته‌ای در ایران است که قرار بود نخستین نیروگاه اتمی ساخته‌شده به‌طور کامل توسط متخصصان داخلی باشد. این نیروگاه در نزدیکی شهر دارخوین در استان خوزستان و کنار رود کارون، حدود ۷۰ کیلومتری جنوب اهواز واقع شده است.
ایران در دهه ۱۳۸۰ برنامه ساخت این نیروگاه را آغاز کرد اما به دلیل تحریم‌ها، تغییرات طراحی و تاخیرهای متعدد، وارد مرحله ساخت و ساز صنعتی نشد.
اکنون احداث این نیروگاه اتمی ۳۰۰ مگاواتی آغاز شده و رئیس سازمان انرژی اتمی اسفندماه گذشته از مراحل احداث آن بازدید کرد.
اسلامی آبان ماه امسال پس از اعلام امضای قرارداد برای احداث هشت نیروگاه اتمی با روسیه خاطرنشان کرد که ساخت نیروگاه اتمی در دارخوین (استان خوزستان) پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شده بود و در سال‌های اخیر احداث این طرح به شکل کاملا بومی مجدد در دستور کار قرار گرفته است.