میرزا محمّد آقازاده خراسانی ملقب به «آیت‌الله‌زاده»، «آقازاده» و «آقازاده نجفی»، از علماى مجاهد و نامدار ایران اسلامی فرزند دوم آخوند ملاکاظم خراسانی (از علمای بنام حامی مشروطه) بود و در روز مبارک 15 شعبان سال 1294 هجری قمری در نجف اشرف پا به عرصه عرصه وجود گذاشت.1 

مادرش علویه‌ای از محارم میرزای شیرازی بزرگ بود که در تربیت فرزندان نقش بسزائی ایفا نمود. 

او پس از تحصیلات مقدمات و سطوح در نجف، در محضر درس فقه و اصول پدرش ادامه تحصیل داد و بعد از طی همه مراحل درسی به درجه اجتهاد نایل شد.2

آقا نجفی قوچانی که همدرس او بود در «حیات الاسلام» نوشته است: «آخوند با دقتی که در اجتهاد داشت، بارها تصریح به اجتهاد میرزا محمد می‌نمود.»

علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی که هم درس آخوند و هم درس میرزا محمد بود، درباره‌اش در «نقباء البشر» تقریر نموده است: «کان من افاضل تلامیذ والده العلامه» یعنی از افاضل شاگردان پدر علامه‌اش بود.

در جوار امام رئوف

میرزا محمد به درخواست علما و مردم خراسان و با سفارش پدرش در سال ۱۳۲۵ قمری به مشهد مقدس رفت و ریاست علمی و سیاسی آن اقلیم نورانی را به عهده گرفت. او در دوران اقامتش در خراسان‌، باشکوه‌ترین درس خارج فقه و اصول را در روزگار خود داشت و شاگردان زیادی تربیت نمود. ایشان ضمن اقامه جماعت در مسجد جامع گوهرشاد‌، پس از مدتی ریاست حوزه علمیه مشهد را به دست گرفت.

در واقع پس از به توپ بسته شدن مجلس به دستور محمد علی شاه قاجار و توسط لیاخوف روس بود که میرزا محمد وارد مشهد شد. در آن زمان آیت‌الله سید محمد طباطبایی یکی از رهبران روحانی مشروطیت نیز در مشهد به سر می‌برد. همه مؤسسات دولتی و خصوصی و بازار به منظور تجلیل از شخصیت ایشان تعطیل کردند و انبوه مردم شهر خود را آماده استقبال نمودند.3

عده‌ای با مکاری و کجاوه تا نیشابور و عده‌ای تا شریف آباد و طرق رفتند و زنان از مزرعه گل ختمی تا صحن امام رضا علیه‌السلام بین استقبال‌کنندگان شرکت کردند. آیت‌الله آقازاده پس از تشرف به آستان قدس رضوی علیه‌السلام به منزلی رفتند که در کوچه سر حوضان پایین خیابان از طرف حاج عبدالرحیم صراف و حاج مجلل التولیه و امین الشریعه و حاج محمد جعفر یزدی که همه از مبارزین برجسته شهر بودند، تهیه شده بود.4

از این رو مردم، مجاهدان و مشروطه خواهان به دیدار ایشان می‌شتافتند و مجلل التولیه تا سه ماه میزبان ایشان بود و پس از سه ماه‌، منزل حاج رجبعلی فخر الاسلام بخارایی که در کوی گوهرسود پشت سرای ازبک‌ها بود‌، برای میرزا محمد آقازاده حریداری شد و ایشان به منزل خود رفتند.  و از آن به بعد کوچه مزبور به کوچه آقازاده شهرت یافت. آیت‌الله آقازاده، پس از رحلت پدر در سال 1329هجری قمری همچنان در مشهد مقدس ماند و به تدریس علوم اسلامی و ارشاد مردم و اقامه جماعت و رفع احتیاجات مردم پرداخت.

پانوشت‌ها:

1- غیرت فقاهت از علی احمدی

2- زندگى نامه رجال و مشاهیر ایران، حسن مرسلوند، نشر الهام، تهران، 1369ش، ج 1، ص 44

3- حیات سیاسی شهید بزرگ آیت‌الله آقازاده خراسانی – نگاه حوزه – شماره 7- مهرماه 1374- صفحات 9 تا 13

4- همان