پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی چه موانعی موجب می‌شود که انسان در مقابل انذارهای الهی مخالفت کند و از آنها تأثیر نپذیرد؟

پاسخ:

لزوم رعایت قاعده عقلایی جلب منفعت و دفع ضرر

بدون تردید سبک زندگی عقلای هر جامعه‌ای این است که آنان همواره به دنبال جلب منفعت و دفع ضرر هستند. به بیان دیگر هر چیزی که برای انسان و ارزش‌های انسانی نافع باشد، عقل اقتضا می‌کند که انسان مطالبه‌گر آن باشد و هر چیزی که برای او مضر و خطرناک باشد باز هم اقتضای عقلی آن است که انسان از آن پرهیز کند. در طول تاریخ بشر ۴۲۱ هزار پیامبر از طرف خدای متعال برای هدایت تشریعی انسان آمدند و او را از عذاب‌های اخروی و دنیوی و دوزخ برای عصیان و نافرمانی او انذار و خبر دادند. در اینجا عقل اقتضا می‌کند که انسان این انذارها را جدی بگیرد و تحقیق کند و با کشف حقیقت ضررها و آسیب‌های محتمل را از خود دفع کند. اما سؤال اصلی این است که چرا اغلب انسان‌ها این انذارهای الهی را جدی نمی‌گیرند و باور قلبی و یقینی نسبت به معاد پیدا نمی‌کنند؟!

اهم موانع تأثیرگذاری انذارهای الهی

الف) موانع درونی

1- هواپرستی

اولین و مهم‌ترین مانع حق‌پرستی، هواپرستی است که ام‌المفاسد و ریشه همه انحرافات انسان از مسیر حق و حقیقت و نادیده گرفتن انذارهای الهی است. قرآن کریم می‌فرماید: هرگاه پیامبری حکمی برخلاف هوس‌های نفسانی آنها می‌آورد، عده‌ای را تکذیب کرده و عده‌‌ای را به قتل می‌رساندند (مائده- ۰۷) همچنین در آیه دیگر خطاب حضرت داود(ع) می‌فرماید: از هوای نفست پیروی نکن که تو را از راه خدا منحرف می‌کند. (ص- ۶۲)

2- حب دنیا

دنیاپرستان کسانی هستند که محور افکار و اندیشه‌ها و گفتارهایشان را امور دنیوی تشکیل می‌دهد. توجه، وابستگی و تعلق خاطرشان به لذت‌ها و نعمات دنیا است و به آخرت نمی‌اندیشند و بحث و گفت‌وگو درباره معاد و آخرت برای آنان جاذبه‌ای ندارد. بنابراین بشارت و انذار بر دنیاپرستان تأثیری ندارد! قرآن کریم می‌فرماید: این به خاطر آن است که زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح داده‌اند، و خداوند افراد بی‌ایمان (و لجوج) را هدایت نمی‌کند. آنها کسانی هستند که خدا بر قلب و گوش و چشم‌هایشان مهر ضلابت نهاده است. (نحل- ۷۰۱ و ۸۰۱)

3- جهل مرکب

جهل مرکب یکی از بدترین انواع جهل است. یعنی فرد در عین اینکه جاهل است خود را عالم می‌پندارد و توهم دانایی دارد و اگر کسی هم بخواهد او را از جهلش بیرون آورد، گوش شنوا ندارد و اینها کسانی هستند که به فرموده قرآن خداوند بر دلهای آنان مهر ضلالت می‌زند. «کذلک یطبع الله علی قلوب‌الذین لا یعلمون.» (روم- ۹۵)

4- تعصب و لجاجت

خداوند با اصرار و لجاجت انسان بر کفر و عداوت نسبت به حق، پرده‌ای بر چشم و گوش و قلب او قرار می‌دهد که مانع تاثیرگذاری بشارت‌‌ها و انذارهای پیامبران می‌گردد. قرآن می‌فرماید: برخی از کفار به (سخنان) تو گوش 

فرا می‌دهند، ولی ما بر دل‌های آنان پرده‌ها افکنده‌ایم تا آن را نفهمند و در گوش آنها سنگینی قرار داده‌ایم. (آنها به قدری لجوجند که) اگر تمام نشانه‌های حق را ببینند، ایمان نمی‌آورند، تا آنجا که زمانی به سراغ تو می‌آیند که با تو پرخاشگری کنند. کافران می‌گویند: اینها (آیات قرآن) فقط افسانه‌های پیشینیان است. (انعام- ۵۲)

5- تقلید کورکورانه از اباء و اجداد

تقلید کورکورانه از پدران و نیاکان چنان حجاب ضخیمی بر عقل و فکر انسان ایجاد می‌کند که او هر حقیقتی را منکر می‌شود. به همین دلیل وقتی به آنان گفته می‌شود: به سوی آنچه خدا نازل کرده و به سوی پیامبر(ص) بیایید، می‌گویند: آنچه از پدران خود یافته‌ایم ما را بس است. آیا اگر پدران آنها چیزی نمی‌دانستند و هدایت نیافته بودند (باز هم از آنها پیروی می‌کنید؟) (مائده- ۴۰۱)

6- وسوسه‌های شیاطین

یکی دیگر از موانع تأثیرگذاری انذارهای الهی وسوسه‌های شیطانی است که موجب قساوت قلب و افکنده شدن پرده بر دل و چشم و گوش انسان می‌گردد. قرآن می‌فرماید: چرا هنگامی که مجازات ما به آنها رسید، تسلیم نشدند و خضوع نکردند؟ بلکه دل‌های آنان قساوت پیدا کرد و شیطان هر کاری را که می‌کردند در نظرشان زینت داد. (انعام- ۳۴)

ب) موانع بیرونی

1- وجود رهبران فاسد

رهبران و قدرت‌های حاکم فاسد که در جوامع به استثمار و استعمار مردم می‌پرداختند، هیچ‌گاه نمی‌توانستند وجود انبیای الهی را تحمل کنند. دعوت انبیا را مخالف خواسته‌ها و منافع شخصی خود می‌دانستند و برای نابودی ایشان از هیچ توطئه‌ای دریغ نمی‌کردند! 

2- وجود تبلیغات سوء و محیط فاسد

قرآن کریم می‌فرماید: ما قوم تو را بعد از تو آزمودیم و سامری آنها را گمراه ساخت (طه- ۵۸) سامری از غیبت موسی(ع) سوءاستفاده کرد و با تبلیغات خاصی گروه عظیمی از مردم را از مسیر توحید منحرف ساخت.