سختی خانه‌تکانی و آرامش دل‌تکانی- بخش پایانی
خانه‌تکانی دل و سروسامان دادن به درهم‌ریختگی‌ها
تارا وحیدی
خیلی از خانم‌ها می‌گویند: «وقتی به خانه نگاه می‌کنیم، نمی‌دانیم برای خانه‌تکانی از کجا شروع کنیم؟» برای پاسخ دقیق‌تر به این سؤال که «خانه‌تکانی را از کجا شروع کنیم» باید ابتدا یک لیست از کارهایی که لازم است انجام دهید را تهیه کنید.
دستورالعمل جامع خانه‌تکانی می‌گوید که این یک کار پلکانی است و باید مرحله‌به‌مرحله انجام شود. ابتدا باید برای این کار تصمیم بگیرید، سپس برنامه‌ریزی کنید و برای انجام کارها از یک نفر کمک بگیرید. اگر این کار را خانوادگی انجام بدهید بهتر است، چون بدون خستگی زیاد کارها به پایان می‌رسد و زمان خوبی را در کنار هم می‌گذرانید. برای برنامه‌ریزی کارها باید آنها را مرحله‌به‌مرحله بنویسید و در هر مرحله خلاصه‌ای از فعالیت‌های لازم را بنویسید. فرقی ندارد قرار است یک اتاق را تمیز کنید یا چک‌لیست وظایف هر شخص را برای تمیز کردن کل خانه بنویسید. نوشتن اهداف و روش عملکرد می‌تواند به شما یک نقشه راه بدهد تا بتوانید بر اساس دستورالعمل جامع خانه‌تکانی پیش بروید.
عوارض خانه‌تکانی را دست‌کم نگیرید
از دکتر پدرام هاشمی، متخصص ریه سؤال می‌کنم: «میزان آسیب مواد شیمیایی تمیزکننده به ریه‌ها چگونه است؟» وی پاسخ می‌دهد: «مطالعات نشان می‌دهد خانم‌هایی که برای تمیز کردن منزل از مواد تمیزکننده شیمیایی و سفیدکننده‌ها استفاده می‌کنند، عملکرد تنفسی ضعیف‌تری نسبت به خانم‌هایی که این کار را نمی‌کنند، دارند. محققان تخمین زده‌اند که میزان عملکرد ریه در این خانم‌ها تقریباً مانند کسی است که روزانه یک پاکت سیگار می‌کشد.»
در سؤال دیگری از این متخصص ریه می‌پرسم: «کدام مواد شیمیایی تمیزکننده بیشترین آسیب را به ریه‌ها وارد می‌کنند؟» وی توضیح می‌دهد: «بیشتر مواد شیمیایی تمیزکننده مثل محصولات سفیدکننده، چربی‌زدا و ضدعفونی‌کننده‌ها حاوی ترکیبات سمی هستند که به‌شدت برای سیستم تنفسی ما مضر است. سعی کنید از این مواد تمیزکننده به مقدار محدود استفاده کنید و در صورت استفاده حتماً درب و پنجره‌ها را باز کنید.»
و در آخر می‌پرسم: «برای پیشگیری از عوارض خانه‌تکانی چطور برنامه‌ریزی کنیم؟» وی می‌گوید: «به‌منظور جلوگیری از عوارض خانه‌تکانی سعی کنید از قبل برنامه مشخصی برای کارها داشته باشید. کارها را بین اعضای خانواده تقسیم کنید و حتماً بعد از هر 45 دقیقه کار چند دقیقه استراحت کنید. هر کار را در یک روز مشخص انجام دهید و از فشار وارد کردن به خودتان اجتناب کنید.»
کلنجار با فرزندان در خانه‌تکانی
یکی از سخت‌ترین چیزهایی که می‌توان متوجه شد و اعتراف کرد که چرا بچه‌های ما این‌قدر بی‌نظم هستند؟ این است که به‌سادگی از الگویی که برایشان وجود دارد، تقلید می‌کنند. اگر ببینند مادر بعد از استفاده از وسیله‌ای آن را سر جایش می‌گذارد، آنها هم همین کار را می‌کنند. به قول گاندی: «ما باید تغییری باشیم که میخواهیم در جهان ببینیم» و این در خانه‌های ما نیز صدق می‌کند. اگر میخواهیم بچه‌هایمان بعد از استفاده وسایل را مرتب کنند، ابتدا باید الگوی آن رفتار باشیم.
والدین اغلب شکایت می‌کنند که وادار کردن بچه‌ها به تمیزکاری سخت است. این می‌تواند باعث درگیری قابل‌توجه والدین و فرزند شود.
گاهی این درگیری با پرتاب چیزی به سمت والدین و امتناع کودک از برداشتن آن شروع می‌شود. کودکان خردسال از تمیز کردن اتاق‌هایشان خودداری می‌کنند، حتی گاهی با کمال تأسف می‌تواند منجر به کتک‌زدن یا تنبیه بدنی شود. آموزش به کودکان برای سازماندهی وسایلشان یک مهارت والدین است. والدین قبل از اینکه بتوانند به فرزندانشان کمک کنند، نیاز دارند که این مهارت را خودشان یاد بگیرند. خوشبختانه، راه‌های مؤثر و بی‌شماری برای ترویج یادگیری کودک بر اساس مهربانی وجود دارد.
پریسا ایازی، کارشناس ارشد روانشناسی عمومی برای والدینی که به دنبال کاهش کلنجار با فرزندان در خانه‌تکانی هستند، پیشنهاد می‌کند: «بدانید فرزندتان باتوجه‌به سن و رشدش چه‌کارهایی می‌تواند انجام دهد؟ انتظارات خود را براین‌اساس تنظیم کنید؛ از کودکان پیش‌دبستانی فقط می‌توان انتظار داشت که یک اسباب‌بازی را که با آن بازی می‌کردند، سر جایش بگذارند.
در مورد اجرای تمیز کردن، شفاف باشید. ممکن است کودک فکر کند که اگر لباس‌های کثیف خود را زیر تخت بگذارد، این درخواست برآورده می‌شود. او نمی‌داند شما چه انتظاری دارید مگر اینکه جزئیات را بیان کنید.
شما نباید انتظار داشته باشید که فرزندتان به اندازه شما به سازماندهی وسایل علاقه داشته باشد، اما اگر در مورد اولویت و مکانی برای قرار دادن وسایلش توافق کنید، می‌توانید شروع موفقی داشته باشید.
برای موفقیت تلاش کنید نه اصطکاک. داشتن یک موفقیت مشترک مهم‌تر از داشتن یک اتاق بی‌عیب‌ونقص است.
گاهی رها کنید و نادیده بگیرید، مگر اینکه خطرات سلامتی واقعی در میان باشد. غذا در اتاق‌ها می‌تواند انواع حشرات را جذب کند. محدود کردن غذا از اتاق کودکان نقطه خوبی برای شروع است.»
این روانشناس در تکمیل صحبت‌هایش متذکر می‌شود: «قطعاً زندگی در خانه‌ای مرتب و تمیز حس بهتری برای همه افراد خانواده ایجاد خواهد کرد؛ اما یک‌شبه به این نقطه نخواهیم رسید. عوامل متعددی در رسیدن به این هدف نقش دارند حتی کودکی خودمان و آموزشی که توسط والدینمان دیده‌ایم؛ بنابراین با سختگیری بیش از حد محیط خانه را متشنج نکنید. بلکه با حرکت‌های مداوم کم‌کم سبک زندگی را به این سمت ببرید که نظافت و تمیز کردن خانه جزئی از روال همیشگی زندگی باشد و فقط سالی یک یا دو بار را به نظافت اساسی نپردازید با این کار نه‌تنها دچار کلنجار با فرزندان در خانه‌تکانی نخواهید شد؛ بلکه کار خودتان هم سبک‌تر خواهد شد. آرزو داریم به‌دوراز این تنش‌ها روزهای ماه پایانی سال را سپری کنید و لذت از حضور کنار اعضای خانواده را در اولویت قرار دهید.»
ضرورت دل‌تکانی در پایان سال
در این روزهای پایانی سال از پشت‌بام برخی خانه‌ها فرش‌های شسته شده آویزانی را شاهدیم که نوید پاکی و بشارت پاکیزگی می‌دهند، پنجره‌هایی که دیگر پرده‌پوش نیستند. یا دست‌هایی که غبار آلودگی را از روی شیشه‌ها می‌زدایند، همه و همه بوی عید را احساس می‌کنند؛ دارا یا ندار، پایین‌شهر یا بالای شهر به‌هرحال پیش از فرارسیدن نوروز، گرد و غبار یکساله خانه‌ها باید تکانده شود و جای خود را به لطافت و تازگی دهد. اغلب خانواده‌ها هم سعی می‌کنند در کنار هم به این رسم دیرینه عمل کنند و در خانه‌تکانی یکدیگر را یاری دهند.
محبوبه ستاری، شهروند می‌گوید: «طی چند سال اخیر شرکت‌های خدماتی کار خانم‌ها را راحت کرده‌اند و با راه‌اندازی کارگاه‌های قالیشویی و نظافت منازل، سهم عمده‌ای در خانه‌تکانی شب عید دارند و پول‌های گزافی به جیب می‌زنند. اما باز خانه‌تکانی سنتی حال و هوای خودش را دارد.»
اما در گیرودار هیاهوی خانه‌تکانی چقدر باید به فکر زدودن غبار و زنگار از دل خود باشیم؟ حمید صمدی یک مشاور توضیح می‌دهد: «این مسئله بستگی به عیار دل‌ها دارد و به اینکه چقدر برای عیار دل خویش ارج و قرب قائل باشیم و اینکه آیا به خزانی که پشت سر نهادیم، اندیشیده‌ایم یا خیر؟ و آیا باور کردیم هر انسانی خزانی دارد؟ اگر به برگ‌ریزان خزان‌های هرساله بیندیشیم، به یاد می‌آوریم که خزانی در راه داریم و می‌بایست قدر بهار را بدانیم، کدورت از دل‌ها بشوییم که فرصت برای در کنار عزیزان بودن بسیار محدود و ناچیز است و از یاد نبریم ما برای تکامل معنویت درون، نیاز به خانه‌تکانی دل از طریق استغفار و با هم بودن از طریق آشتی داریم، پس بیاییم پیش از تکاندن خانه‌های آجری و سیمانی و سنگی، به تکاندن خانه دل‌هایمان بپردازیم.»
دلت را خانه من کن/ مصفا کردنش با من
در بسیاری از خانه‌ها در نگاه اول به نظر می‌رسد دیوارها و فرش‌ها و... نیاز چندانی به نظافت ندارد و چه‌بسا تمیز پنداشته شود، اما همین که اهل خانه دست‌به‌کار شوند و گوشه‌ای از دیوار را تمیز کنند، تیرگی و چرک در دیگر قسمت‌ها نمایان می‌شود و معلوم می‌شود که کار سنگینی در پیش است. احوال دل آدمی نیز چنین است. وقتی سخن از توبه و استغفار و اصلاح عیوب خود پیش می‌آید، چه‌بسا در نگاه اول انسان خود را بی‌گناه و کم‌عیب پندارد و کاستی و نقص را تنها در دیگران ببیند، امّا اگر همتّی کرده و با نور لطف الهی به صفحه دل خود نظری افکند و دست بیت را به مرشد کامل و مکملی بسپارد و دست‌به‌کار اصلاح و تزکیه نفس خود شود، تازه می‌فهمد که چقدر آلوده شده و چه راه طولانی‌ای تا ریشه‌کن کردن صفات ناپسند و تهذیب نفس و اصلاح اعمال در پیش دارد.
مسلم خوشدل، کارشناس ارشد تعلیم‌وتربیت اسلامی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «کسانی که در طول سال برنامه منظمی برای نظافت منزل دارند و به طور مرتب به این امر می‌پردازند، در این روزها کار چندانی ندارند و خانه‌تکانی به معنای گسترده برای آنها مفهومی ندارد. دل‌وجان آدمی نیز چنین است. آنان که با عمل به توصیه‌های بزرگانِ به راه افتاده و به مقصد رسیده‌اند، پیوسته از دل خود و آنچه به آن وارد می‌شود مراقبت می‌کنند و اگر لغزشی هم از آنان سر بزند، بی‌درنگ به جبران آن و آمرزش‌خواهی از درگاه خداوند می‌پردازند؛ بنابراین هیچ‌گاه با انبوه صفات ناپسند و اعمال ناشایست در وجود خود رو‌به‌رو نیستند تا نیازی به خانه‌تکانی دل داشته باشند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «حتی در خانه‌هایی که در طول سال و به طور مرتب نظافت می‌شود، معمولاً جاهایی وجود دارد که یا به‌خاطر دسترسی دشوارتر یا به جهت غفلت، کمتر نظافت شده و گاه تنها سالی یک‌بار تمیز می‌شود. تمیز کردن چنین جاهایی هم زحمت بیشتری دارد و هم وقت افزون‌تری می‌گیرد. قلب انسان نیز چنین است. بسیاری از اوقات برخی از صفات رذیله همچون کبر و حسد و نفاق و... یا پاره‌ای از گناهان، سال‌ها در وجود آدمی رخنه کرده و مورد غفلت واقع شده است، اگر لطف خدا شامل شود و انسان متوجه این عیوب گردد، اصلاح این عیوب زحمت و تلاشی ویژه و مستمری می‌طلبد، همان‌گونه که در شرح حالات بعضی از بزرگان آمده است که برای ریشه‌کن کردن حسد از دل خویش، بیش از بیست سال با نفس خود به مبارزه پرداخته‌اند.
در خانه‌تکانی، تمیز کردن هر بخش از منزل، ابزاری ویژه، شوینده‌ای مخصوص و روشی خاص به خود دارد. نمی‌توان فرش و دیوار و پرده و... را به طور یکسان و با یک ابزار و یک روش نظافت کرد.
خانه‌تکانی دل و اصلاح عیوب نفس و پاک شدن از زنگار گناه و نافرمانی خداوند نیز چنین است. اشک و آه، یاد خدا، یاد مرگ و قیامت، تلاوت قرآن، تفکر، سحرخیزی، استغفار، ادای حقوق خلق و خالق همگی مایه صفای دل‌وجان آدمی و پاکی قلب است و البته هر کدام اثر خاص خود را دارد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «پس از پایان خانه‌تکانی که همه جای منزل تمیز شد، اگر در گوشه‌ای و روی شیشه‌ای کوچک‌ترین گردوغبار و لکه‌ای باقی باشد، به‌سرعت به چشم می‌آید و اهل خانه بی‌درنگ درصدد رفع آن برمی‌آیند، درحالی‌که پیش از خانه‌تکانی، لکه‌های بزرگ‌تر از آن هم به چشم نمی‌آمد.
وضعیت قلب و جان آدمی نیز همین‌گونه است. اگر انسان همواره مراقب خویشتن باشد و اخلاق و رفتار و باورهای خود را به‌دقت زیر نظر داشته باشد، به‌محض آنکه مرتکب خطایی شود یا نشانه‌هایی از یک صفت زشت در وجود خود بیابد، درصدد اصلاح آن برآمده و از طریق درست و به شیوه مناسب آن را برطرف می‌سازد.
علت اینکه بزرگان و علما در زندگی خود حتی آثار یک عمل مکروه را به‌خوبی درک می‌کردند و در امور اخلاقی و معنوی نکات بسیار ظریف و دقیق از چشم آنها پنهان نمی‌ماند - نکاتی که ما غالباً هیچ توجهی به آنها نداریم - همین مراقبت دائمی ایشان از قلب و واردات آن بود.»