ضرورت غلبه اقتصاد انقلابی بر اقتصاد لیبرالی
روزهای پایانی سال و تب و تاب قیـمت‌ها و نظارت‌ها
فائقه بزاز
تب و تاب روزهای آخر سال، بهار را خبر می‌دهد. روزهایی روشن، مهیا شدن برای تحویل سال و از حالی به حالی دگر شدن؛ نو شدن و تحول تمام کائنات زیر سایه نگاه مهربان خدا و انتشار عطر و بوی سبزینگی و جاری شدن طراوت میان دل‌های مردم.
رسوم زیبا و اصیلی که در جهت پاسداشت نعمت بزرگ خداوند در رستاخیز و بیداری زمین از خواب زمستانی، مهمان خانه‌ها و حال و هوای مردم می‌شود. نو کردن‌ها به مناسبت نو شدن سال و تحول زمین و طبیعت. خیابان‌ها از روزهای آغازین اسفند رنگ و بوی دیگر می‌گیرند، شلوغ و پرازدحام می‌شوند، بازارها حال و هوای‌شان دگرگون می‌شود و شهر به تکاپو
می‌افتد.
شروع تحول در سال جدید با تکاپو در اسفند
اما کنار ذوق و شوق عید، تب قیمت‌ها هم بالا کشیده و عرق سرد آن میان زندگی مردم رخنه کرده است. خرید برای خیلی‌ها دشوار شده و قیمت‌ها بالا رفته است. فروشندگان اعتقاد دارند که آخرین حلقه چرخه بازار محسوب می‌شوند و گرانی به آنها ربطی ندارد بلکه آنان نیز جنس را گران می‌خرند و مجبور هستند گران هم بفروشند. حقوق‌ها کفایت خرید را نمی‌کند. معیشت مردم به دو دوتا چهارتا افتاده و اکثر خانواده‌ها ترجیح می‌دهند به جای خرید پوشاک نو و تنقلات نوروز، اولویت‌های اساسی زندگی، مثل کنار گذاشتن مبالغی برای روز مبادا یا خرید مایحتاج و ضروریات اساسی زندگی مثل برنج و روغن و پروتئین را مدنظر قرار دهند یا اگر مبلغی برایشان مانده تنها برای کودکان‌شان خرید کنند. از کفش و پوشاک و فانتزی‌های عید هم که عبور کنیم و عطایشان را به لقایشان ببخشیم، بیداد اقلام خوراکی ضروری هم گلوی اقتصاد خانواده را می‌فشارد؛ برای یک کیسه ده کیلویی برنج مرغوب ایرانی باید حدود 800 هزار تا یک میلیون تومان هزینه شود. برنج محصولی صد درصد ایرانی است و معلوم نیست چرا باید تا این اندازه گران باشد به‌خصوص که کشاورزان و شالیکاران زحمتکش هم از نبود سود مناسب گلایه دارند. این اتفاق را می‌توان به اقلام دیگری مثل مرغ، گوشت، روغن، پنیر و... نیز تعمیم داد، و اینجاست که همت دولتمردان کنونی را می‌طلبد تا با مهار افسارگسیخته تورم کام عید را به مردم شیرین کنند.
گلایه‌های مردم از بازار اسفند
شهناز قنبرنژاد آموزگار است، به گزارشگر کیهان می‌گوید: «گرانی بیداد می‌کند و حقوق‌ها کفاف زندگی معمولی را به سختی می‌دهد به‌خصوص که اجاره‌نشین هم باشی چه برسد به اینکه بخواهی برای دید و بازدیدها، هم عیدی بدهی، هم با آجیل و شیرینی‌های نوروزی از مهمان پذیرایی کنی. البته ما سال‌های قبل می‌توانستیم با سفر رفتن کمی از مخارج عید کم کنیم و در ضمن کنار خانواده خوش باشیم اما امسال واقعاً هزینه سفر هم سرسام‌آور شده است.»
آقای محمودی راننده تاکسی است و معتقد است: «یک دورهمی کوچک بدون شام و فقط پذیرایی با چای و میوه و شیرینی ۵۰۰ هزار تومان روی دستمان می‌گذارد. یک بسته پنیر 50 هزار تومان است. بروی فروشگاه و
دو، سه قلم جنس ضروری سفره بخری حداقل می‌شود 300 هزار تومان! مسئولان که دلسوز مردم هستند باید به فکر راه‌حل گرانی و حذف واسطه‌ها و دلال‌ها باشند و گرانی باید مهار شود.»
سیدغلامی یکی از مغازه‌داران خشکبار در بازار تهران می‌گوید: «تورم باعث شده حتی در مناسبت‌های خاص مثل یلدا و نوروز مغزیجات مشتری نداشته باشند. مردم تخمه آفتابگردان و تخمه کدو را جایگزین کرده‌اند اما آنها هم گران هستند. مسئله اینجاست که ما اسیر دست دلالان هستیم، تولید‌کننده و فروشنده سودی ندارند. هرچه هست نصیب دلال‌ها می‌شود. الان دور دور دلالان است، از کفش و لباس بگیر تا خشکبار و گوشت و مرغ. بازار را دلال‌ها می‌چرخانند و هر چقدر دلشان بخواهد به قیمت‌ها پر و بال می‌دهند. نه تولید‌کننده این وسط سود می‌کند و نه ما که فروشنده هستیم و میلیون‌ها تومان سرمایه در مغازه خوابانده‌ایم.»
این مغازه‌دار ادامه می‌دهد: «ما شاهد تلاش‌های بدون توقف آقای رئیسی و دولت ایشان هستیم و می‌دانیم که خدمات زیادی برای احیای کارخانه‌ها و رونق کسب و کارهای زمین مانده انجام داده‌اند اما وضعیت معیشت مردم و حذف دلال‌ها هم مهم است. آقای رئیس‌جمهور باید در این موضوع هم حتما ورود کند.»
نظارت اهمیت دارد اما کافی نیست
هر سال معمولا مسئولان خبر از تشدید نظارت بازار و همچنین توزیع میوه و اقلام ضروری مردم به قیمت دولتی می‌دهند تا کمی شرایط برای خرید مردم بهبود پیدا کند. طرح کنترل و ثبات قیمت‌ها همچنین ایجاد کارگروه ستاد تنظیم بازار و همراهی دستگاه‌های اجرائی با آن از تدابیر دولت است تا شرایط را برای خرید مردم مهیا سازد.
اما معمولا توزیع اقلام اواخر اسفندماه انجام می‌شود که فرصت مناسبی برای خرید نیست. برخی دیگر هم معتقدند قیمت اقلام توزیع شده دولتی تفاوت چشمگیر و معناداری با قیمت بازار ندارد و راهگشا نیست.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد کسب و کارهای خُرد علت اصلی گرانی نیستند که تشدید نظارت‌ها بر روی آنها بتواند سروسامانی به وضعیت موجود بدهد و خیال مردم را راحت کند.
کسبه بازار هم بیراه نمی‌گویند. وجود دلال بازی‌های متعدد دست آنان را نیز در پوست گردو گذاشته، قیمت تمام شده برای خودشان هم بالاست. این گروه معتقدند باید نظارت را روی قدرت‌های اقتصادی بالادستی تشدید کرد نه فقط روی کاسبی‌های خرد و کوچک، باید مافیاهای اقتصادی شناسایی شوند.
این در حالی است که در دولت قبل، در بازدید‌های نظارتی واحدهای متخلف شناسایی و به منظور رسیدگی به تعزیرات حکومتی ارسال می‌شدند، همچنین واحدهای متخلف پلمب و جریمه می‌شدند اما باز هم آش همان آش بود و کاسه همان کاسه و الان همه امیدها به تلاش دولت مردمی کنونی دوخته شده و امیدواریم دولت بتواند در مهار تورم موفق باشد.
رونمایی از کالابرگ
هر ساله در آستانه عید نوروز این انتظار به وجود می‌آید که دولت هدایایی به صورت نقدی یا غیرنقدی به‌عنوان عیدی به مردم خصوصا اقشار آسیب‌پذیر اهدا کند. سال گذشته در آستانه نوروز از طرح کالابرگ الکترونیکی رونمایی شد و امسال اعتبار این کالابرگ‌ها افزایش یافته است.
به نقل از اقتصاد آنلاین، در اسفند سال ۱۴۰۱ و در آستانه عید نوروز، دولت امکان استفاده از کالابرگ الکترونیکی را برای تمامی یارانه‌بگیران فراهم کرد و البته همان زمان تأکید شد که قرار نیست یارانه نقدی حذف شود. بر اساس طرح مذکور، حساب خانوارهای یارانه‌بگیر شارژ شد و آنان می‌توانستند یک ماه زودتر از دریافت یارانه نقدی، از این اعتبار برای خرید ۱۰ قلم کالای اساسی استفاده کنند.
یک سال پس از رونمایی از طرح کالابرگ الکترونیکی، تغییراتی در میزان اعتبار و نحوه استفاده از آن ایجاد شده است. در طرح جدیدی که تحت عنوان «طرح فجرانه» به مناسبت دهه فجر رونمایی شده و به مدت سه ماه ادامه پیدا می‌کند، ۲۲۰ هزار تومان اعتبار مضاف بر اعتبار یارانه نقدی به یارانه‌بگیران دهک‌های یک تا هفت اختصاص یافته است.
در طرح کالابرگ الکترونیک، مطابق با نظر انستیتو تغذیه ایران، یارانه‌بگیران می‌توانند ۱۱ قلم کالای اساسی شامل برنج ایرانی، حبوبات، شیر کم‌چرب، پنیر، ماست کم‌چرب، مرغ، تخم‌مرغ، روغن مایع، ماکارونی و قند را خریداری کنند.
ضمن اینکه در هفته پایانی اسفند ۱۴۰۲ مرحله دوم واریز سود سهام عدالت نیز انجام می‌شود و سهامداران می‌توانند سود خود که احتمالاً رقم آن نسبت به دریافتی آذرماه بیشتر است را برای خریدهای نوروزی خود مصرف کنند.
از آنجا که امسال نوروز با ماه مبارک رمضان همراه است انجام تدابیر ذکر شده می‌تواند کمکی برای تهیه اقلام ضروری باشد اما چاره اساسی جای دیگری است و دولتمردان باید برای مهار تورم و بستن دست دلالان نقش مهمی ایفا کنند.
اقتصاد انقلابی و ضرورت‌های آن
بسیاری از کارشناسان جامعه‌شناسی و اقتصاد معتقدند اقتصاد ليبرالي ريشه همه محروميت‌هاست و توقف اين فرآيند جز با اقتصاد مقاومتي ميسر نيست و با تصحیح سیاست‌ها و روش‌ها و تغییر مسیر می‌توان اقتصاد و معیشت مردم را نجات داد. در واقع گرانی، تورم و رکود، دستاورد اجرائی شدن برنامه‌های اقتصادیِ اشتباه طی سالیان پیش در دولت‌های هاشمی، خاتمی و روحانی بوده است و ترمیم آن نیز زمان‌بر و فرسایشی است. رسوخ تدریجی شبه‌مدرنیته بر فرهنگ و اقتصاد کشورمان در دولت‌های سازندگی، اصلاحات و تدبیر و امید موجب اقتصاد وابسته، افزایش فاصله طبقاتی و گسترش فقر شد. تورم، بیکاری، فاصله طبقاتی، رانت‌خواری و مدیران نجومی‌بگیر همه نتیجه نظام اقتصادی لیبرال است.
نتایج فاجعه‌بار این اقتصاد شبه‌مدرن شکاف طبقاتی را عمیق‌تر کرد. در حالی که اقتصاد انقلابی باید عدم توازن تولید و مصرف را از بین ببرد و آن را متعادل کند. برای رفع موانع اقتصادی باید به انقلابی‌گری نزدیک شویم. اقتصاد انقلابی تولید را قوت، بیکاری را کاهش و تورم را کم می‌کند.
تورم ما ناشی از کمبود تولید است اما ره‌آورد اقتصاد نئولیبرال، انباشت سرمایه است.
شهریار زرشناس، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به مشرق می‌گوید: «ویژگی اصلی دولت آیت‌الله رئیسی این است که دولت تحول انقلابی است و این تحول باید در دو حوزه اقتصاد و فرهنگ رخ دهد که این دو متناظر و همراه هم است. باید سبک زندگی ما در حوزه فرهنگی از سبک زندگی روزمرگی و سوژه محوری که امروز وجود دارد به یک سبک زندگی معنامحور و آرمانگرایانه منتقل شود.»
این استاد دانشگاه با اشاره به مؤلفه‌های اقتصادی می‌افزاید: «توانمندسازی و عدالت اجتماعی از مؤلفه‌های اقتصاد است و می‌توان گفت اگر ما به بیانات مقام معظم رهبری و شعارهایی که برای سال‌ها انتخاب کردند و تأکیداتی که دارند توجه کنیم می‌بینیم که مسئله توانمندی را خیلی مورد توجه قرار می‌دهند و واقعاً این مسئله یک ضرورت است.»
زرشناس تصریح می‌کند: «مردم ما امروز از مجموعه مشکلات اقتصادی رنج می‌برند و واقعیت این است که معیشت مردم دچار مشکل شده و سفره مردم کوچک شده است و اگر سوپر سرمایه‌داران رانت‌خوار را کنار بگذاریم همه تحت فشار معیشتی و اقتصادی هستند و برای اینکه ما بتوانیم به تغییر نسخه فکر کنیم باید این سؤال را مطرح کنیم که مشکل اقتصاد ما کجاست؟ چرا این اقتصاد معیشت مردم را به این روز رسانده و اگر مشکل را بشناسیم می‌توانیم به راه علاج فکر کنیم.»
این استاد دانشگاه معتقد است: «انقلاب در سال‌های ابتدائی نوعی تحرک اجتماعی را ایجاد کرد، اما متأسفانه آرمان‌گرایی انقلابی اسیر سیاست‌های نئولیبرالی جناح بوروکراتیک تکنوکراتیک حاکمیت شد، جناحی که بدنه مدیریتی را در قوه مجریه در کنترل خود گرفته بود و از میانه دهه هفتاد به گفتمان هژمونیک در جامعه بدل شد و همه فرآیندها را تغییر داد.»
زرشناس می‌افزاید: «ما نیاز داریم از اسارت این نسخه نئولیبرالی و از اسارت این ریل‌گذاری‌های ساختاری نئولیبرالی رها شویم از اسارت این ساخت سرمایه‌داری شبه‌مدرنیته رها شویم و راهکار آن تدوین نسخه جدید و پیگیری روند اجرای آن است.»