حدود13سالی می‌شود که فیلم‌های آسیایی که وضعیت اجتماعی، سیاسی، مذهبی و... کشورهای‌شان را به شکلی سیاه و غیر قابل ترمیم به تصویر می‌کشند، مورد استقبال جشنواره‌های غربی قرار می‌گیرند.

در این بین کارگردانانی مانند اصغر فرهادی، نوری بیلگه جیلان و...موفق‌تر از بقیه همقطاران‌شان بوده‌اند و به عنوان کسانی که شروع این موج را رقم زدند، توانستند مورد توجه این جشنواره‌ها قرار بگیرند و جوایز بین‌المللی زیادی را هم به دست بیاورند.

تقریبا بعد از موفقیت‌های این کارگردانان، سیل فیلمسازانی که به امید مورد توجه قرار گرفتن از جانب جشنواره‌های خارجی، سعی کردند از سبک این کارگردانان تقلید کنند و کشورشان را به شکلی «جشنواره پسند» به تصویر بکشند، زیاد شدند.

در راستای همین موج، اردن امسال برای اسکار 2024 فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد» را به کارگردانی «امجد الرشید» به عنوان نماینده خود به اسکار معرفی کرده است. با توجه به اتفاقات اخیر در اردن و احتمال نفوذ تفکرات جهادی به بخشی از مردم اردن و به خطر افتادن منافع کشورهای غربی در این کشور، بعید نیست که این فیلم شانس‌هایی برای مورد توجه قرار گرفتن، از جانب داوران اسکار را داشته باشد.

داستان بیوه پرحاشیه

داستان فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد»، در مورد زنی به نام «ناعال» است که به تازگی همسر خود را از دست داده است. این زن که دختر کوچکی هم دارد، بعد از مرگ همسرش با خانواده همسرش بر سر ارث و میراث، دچار تنش می‌شود.

برادر و خواهران شوهر این زن، سعی می‌کنند چون او پسر ندارد، طبق قانون عرفی اردن، سهم خود را از ارث برادرشان بگیرند. 

ناعال در این بین، چون خدمتکار یک خانواده مسیحی است، از دختر صاحبکارش که حامله است و قصد سقط غیر قانونی دارد، کمک می‌خواهد که جای او آزمایش بدهد تا با جواب مثبت این آزمایش، برای خودش کمی وقت از دادگاه بخرد که شاید بتواند حق خانواده شوهرش را کم‌کم بدهد. ولی اتفاقات به میل ناعال پیش نمی‌رود و صاحبکارش که به خاطر سقط جنین و کتک خوردن دخترش از دامادش عصبانی است، ناعال را اخراج می‌کند و ناعال در این میان به فکر حامله شدن از راه نامشروع می‌افتد که در میانه راه پشیمان می‌شود و وقتی طبق حکم دادگاه مجبور به آزمایش می‌شود، آنجا اتفاقی می‌فهمد که واقعا باردار است!

این اتفاق برای او تا به دنیا آمدن فرزند جدید وقت میخرد و ناعال امیدوار است که این بچه پسر باشد تا او بتواند اموالشان را از دسترسی خانواده همسرش دور نگه دارد.  

روش تکراری و نخ‌نما

فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد»، از همان ابتدا سعی می‌کند با شکستن قبح‌ها وارد زندگی یک زن جوان مسلمان بشود. این شروع با اتفاقات بعدی زندگی این زن گره می‌خورد و تصویری چرک و نکبت‌بار از زندگی این زن جوان به مخاطبین ارائه می‌کند. 

شخصیت ناعال در فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد»، زنی مثلا مذهبی است که در ظاهر حجاب دارد و نماز می‌خواند ولی در باطن اعتقاد چندانی ندارد و هر جا پای منافعش در میان باشد می‌تواند رنگ عوض کند و به خاطر آن منافع، نقشه جدیدی بکشد.

این شخصیت به صورت کاملا کلیشه‌ای قرار است نماینده زنان بدبخت مسلمان باشد که زندگی سخت و نکبت‌باری دارند و تنها راه نجات‌شان هم طبق معمول چنین فیلم‌هایی، دور زدن اعتقادات و خارج شدن از دایره تفکرات مذهبی جامعه‌شان است.

با توجه به این توضیحات، کاملا مشخص است که چرا اردن این فیلم را به عنوان نماینده خودش در اسکار انتخاب کرده است.

جالب است که کارگردان فیلم در حرکتی تقلیدی و به قول هنرمندان، در ادای دین به اصغر فرهادی، زن محجبه و مثلا معتقد فیلمش را، در جایگاه خدمتکاری قرار می‌دهد که با دروغ و استفاده از جنین خود، می‌خواهد بقیه را فریب بدهد!

در سال‌های اخیر و مخصوصا در کشورهای شرقی، بعد از موفقیت‌های برخی کارگردانان شرقی در جشنواره‌های بین‌المللی مانند کن و اسکار، به صورت کاملا روتین، فیلمسازان به سمت ساخت فیلم‌هایی با تم کارگردانان موفق در این زمینه رفته‌اند، ولی نکته جالب توجه در این مطلب است که این فیلمسازان تنها می‌توانند فیلم‌هایی در سطح فیلم‌های جدید و بی‌کیفیت کارگردانان مورد نظرشان بسازند، نه آن دسته فیلم‌های اولیه‌ای که باعث شد این کارگردانان از نظر هنری مورد توجه قرار بگیرند.

قوانین اسلام یا سنت؟

در فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد»، مخاطبین می‌بینند که قوانین مربوط به ارث و میراث شبیه به قوانین اسلام نیست چرا که در قوانین اسلامی اگر مردی که مرده فرزند داشته باشد، خواهر و برادرانش از او ارث نمی‌برند و تنها پدر و مادر می‌توانند از او ارث ببرند. 

در فیلم اما هیچ نشانی از پدر و مادر مرد فوت شده وجود ندارد و برادرش ادعای ارث دارد و از این عجیب‌تر اینکه طبق قوانین اردن، اگر مرد بچه پسر داشته باشد ارثی به خواهر و برادران نمی‌رسد و در غیر این صورت آن‌ها ارث می‌برند!

واقعیت اینجاست که در کشورهای اسلامی معمولا عرف و یک سری سنت‌ها در قوانین تاثیرگذار هستند اما اینکه کارگردان فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد»، سعی کرده این قوانین را به دین و اسلام ربط بدهد، جالب توجه است.

در واقعیت دین اسلام برای پسر و دختر ارث قائل است و هر چند پسر دو برابر دختر سهم می‌برد ولی این مطلب باعث ضایع شدن حق دختر نمی‌شود ولی در فیلم این مسئله جوری به تصویر کشیده می‌شود، گویی دین و اعتقادات باعث شده تا سهم دختر این زن پایمال شود!

اردن واقعی کدام است؟

واقعیت این است که از کشور اردن و تفکرات مردمش، اخبار زیادی در رسانه‌ها وجود ندارد و این کشور معمولا خیلی در غرب آسیا خبرساز نیست و بیشترین اخبار اردن معمولا مربوط به شاهزاده‌ها و خاندان سلطنتی مجللش است. 

عروسی‌ها، جشن‌ها، استایل‌های گران قیمت و تفریحات پادشاه دورگه انگلیسی عرب اردن، معمولا بیشترین سهم اخبار در مورد این کشور را در رسانه‌ها پر کرده است.

حالا جالب است که وقتی قرار است فیلمی در مورد اردن و وضعیت زنان در آن ساخته شود، آن قسمت مجلل و در راس قدرت، کاملا سانسور شده و تنها تصاویر بی‌رمق زنی محجبه و در فشار که از دین و حجاب بیزار است، نشان داده می‌شود!

متاسفانه سازنده حتی برای خالی نبودن عریضه هم اعتراض کوچکی به سیستم قضائی و پادشاهی که اهمیتی به زنان مملکتش نمی‌دهد، نمی‌کند!

در فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد»، همه چیز جوری به تصویر کشیده می‌شود که گویی اردن تنها با قوانین اسلامی و توسط افراد مذهبی اداره می‌شود و در این میان هم شاه و شاهزاده‌های شیکی که ظاهرشان کاملا اروپایی است و شباهتی به مسلمانان ندارند و قدرت را در دست دارند، هم هیچ سهمی ندارند!

به خاطر تمام این دلایل مخاطبین آگاه، از دیدن این فیلم گیج می‌شوند و نمی‌توانند داده‌های قبلی را با مطالب فیلم کنار هم بگذارند و بفهمند چطور در اردنی که زنان سلطنتی‌اش در ظاهر بسیار شیک و امروزی هستند، ممکن است رانندگی برای یک زن، اوج موفقیت به حساب بیاید و نقطه شروع آزادی‌اش باشد!

زنان غیر قابل باور

در فیلم «ان‌شاءالله پسر باشد»، مخاطبین بازی‌های بسیار ضعیف و شخصیت پردازی‌های غیرقابل همذات‌پنداری را می‌بینند که سعی می‌کنند بیشتر از هر چیز بدبخت به نظر برسند و هیچ منطق درستی هم برای تعریف این بدبخت بودن جز اینکه زن هستند، ندارند.

در فیلم شخصیت دختر مسیحی از این گله دارد که چرا همسرش مدام به او خیانت می‌کند ولی کمی که داستان جلو می‌رود و این شخصیت حامله می‌شود، عنوان می‌کند که به بچه داشتن علاقه‌ای ندارد و تنها به خاطر رابطه جنسی ازدواج کرده است! اینکه یک زن سی و چند ساله با تفکراتی کاملا غربی، از یک طرف از همسرش وفاداری می‌خواهد و از طرف دیگر هیچ علاقه‌ای به تشکیل خانواده ندارد و نگاهش به همسرش تنها نگاه جنسی است، واقعا جالب توجه است و باعث می‌شود این شخصیت سردرگم و خواسته‌های متناقضش، برای مخاطبین شرقی، قابل هضم نباشد.

از طرف دیگر ناعال به عنوان شخصیت اصلی، زنی است که از هیچ چیز در زندگی‌اش خبر ندارد. او تقریبا بعد از مرگ همسرش می‌فهمد که همسرش برگه توافقنامه را که قرار بوده به خاطر سهم او در خرید خانه امضا شود را امضا نکرده است.این زن نه تنها از مسائل مالی همسرش هیچ خبری نداشته که از روابط پنهانی او هم در مدت زندگی مشترکشان بی‌خبر بوده است.

اینکه یک زن شاغل که خودش در تامین مالی خانه سهم دارد، از هیچ کدام از مسائل مالی همسرش اطلاعی نداشته باشد عجیب است ولی تا حدودی مخاطبین می‌توانند این قضیه را درک کنند و آن را به حساب عدم اشتراک این موضوع از طرف همسر ناعال بگذارند ولی مسئله خیانت‌های پی‌در‌پی همسر ناعال و نفهمیدن و حتی شک نکردنش دیگر غیر قابل قبول است! 

مخصوصا که شخصیت ناعال در طول داستان به عنوان زنی حساس که اطرافیانش را زیر نظر می‌گیرد، به مخاطبین ارائه می‌شود و تا این حد گیج و پرت بودن این شخصیت و بی‌توجهی‌اش به همسرش برای مخاطبین غیر قابل باور است.

فیلم ان‌شاءالله پسر باشد با توجه به ضعف‌های زیادش از طرف مخاطبین شرقی مورد استقبال قرار نگرفت ولی در مورد مراسم اسکار و جشنواره‌های خارجی نمی‌توان بدون در نظر گرفتن وضعیت سیاسی و اجتماعی اردن تا زمان مراسم اسکار نظری داد و بعید نیست که این فیلم از طرف برخی منتقدین غربی که از این تیپ فیلم‌ها استقبال می‌کنند، مورد تقدیر قرار بگیرد.