ضرورت توجه به نتایج پویش ملی سلامت-بخش دوم
مرگ زودرس در کمین افراد بی‌توجه به بیـماری‌های خـامـوش
دیابت شایع‌ترین بیماری متابولیک با شیوعی رو به افزایش، ازدیاد 122 درصدی جمعیت مبتلایان تا سال 2025و ایجاد هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم پدید آورنده عوارضی چون بیماری‌های ایسکمیک قلبی، هیپرتانسیون، انواع نارسایی‌های قلبی، رتینوپاتی، نوروپاتی، نفروپاتی، کاتاراکت و... مسئول 4 میلیون مرگ در سال و 9 درصد کل مرگ‌های جهان است.
بیماری‌های غیرواگیر سالانه هزینه‌های زیادی را بر جوامع از جمله کشورمان تحمیل می‌کند و در این میان انجام پویش‌ها و طرح‌های غربالگری می‌تواند علاوه‌بر آگاهی‌بخشی و تلنگر به عموم جامعه مبنی بر توجه بیش از گذشته به مقوله مهم سلامت از تبعات بعدی آن نظیر مرگ‌ومیرها جلوگیری کند.
غربالگری راهی به سوی سنجش سلامتی شهروندان
چند وقتی است غربالگری فشار و خون و دیابت برای گروه‌های هدف در کشور در حال اجراست و هدف آن شناسایی موارد در معرض خطر بوده تا طبق فرآیند نسبت به درمان‌های لازم اقدام شود.
طبق اعلام متولیان امر در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۸۳ درصد از کل مرگ‌ومیرهای بیمارستانی مربوط به بیماری‌های غیرواگیر است.
سالانه ۳۰۰ هزار نفر به دلیل بیماری‌های قلبی و عروقی می‌میرند و ۳۲ درصد افراد بالای ۱۸ سال فشار خون بالا دارند و ۶۰ درصد نیز از فشار خون خود بی‌خبرند و ۳۰هزار مرگ در سال به‌خاطر دیابت در کشور اتفاق می‌افتد که موارد مهمی است.
طبق گفته‌های مسئولان حوزه بهداشت و درمان با انجام این کار توانسته‌ایم از نیم‌میلیون مرگ بیماری‌های غیرواگیر و ۳۰ هزار مرگ ناشی از دیابت پیشگیری کنیم.
از تورج جلالیان کارشناس پیشگیری و مبارزه با بیمارهای غیرواگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان سؤال می‌کنم: «در خصوص طرح غربالگری فشار خون و دیابت توضیحاتی بفرمایید.» وی پاسخ می‌دهد: «در این طرح خدمات فشار خون، دیابت و سنجش قد و وزن و حتی آزمایش‌های تجویزی گروه‌های هدف به‌صورت رایگان انجام می‌شود.
حتی بیماران دیابتی و مبتلایان به فشار خون نیز غربالگری شده‌اند و طبق برنامه در مرحله بعدی برای غربالگری آن گروه از بیمارانی که بنا به دلایلی امکان حضور نداشته‌اند، تیم‌های سیار اعزام می‌کنیم.
در واقع در مرحله نخست اجرای «پویش ملی سلامت» به دنبال کنترل فشار خون و دیابت در جامعه هستیم که با پیوستن مردم به این پویش و همکاری‌ها با خانه‌های بهداشت گرفته تا مراکز بهداشتی و درمانی شهری و روستایی در سطح کشور، بیماری‌های غیرواگیر را غربالگری کرده‌ایم.»
در سؤال دیگری از این کارشناس پیشگیری و مبارزه با بیمارهای غیرواگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان می‌پرسم: «با اجرای این طرح وضعیت پوشش غربالگری در استان چگونه بوده است؟» وی پاسخ می‌دهد: «نکته مهم اینکه در غربالگری دیابت مراجعه‌کنندگان باید ناشتا باشند تا بتوان به‌راحتی آزمایش رایگان قند خون را انجام داد، موضوعی که اغلب نمی‌دانند و همین در کندی پویش تأثیرگذار بوده است. وقتی از فردی فشار خون گرفته می‌شود، برای دیابت آزمایش قند خون باید ناشتا باشد، در غیر این صورت باید دوباره مراجعه کند که در برخی موارد این کار انجام می‌گیرد و در مواقعی نیز چنین نیست و این مسئله بر روند اجرای طرح تأثیر می‌گذارد. برای پیشبرد بهتر این طرح در مناطق مختلف استان از تمامی ظرفیت‌های موجود از قبیل داوطلبان سلامت استفاده شده و اجرای طرح در روستاها وضعیت خوبی داشته است.» در آخرین سؤال می‌پرسم: «با اجرای طرح چه تعداد موارد جدید شناسایی شده است؟» وی در پاسخ به این سؤال توضیح می‌دهد: «طبق آمارها ۷۰ هزار بیماری فشارخون و ۳۰ هزار بیمار دیابتی در استان تحت پوشش و مراقبت قرار دارند. این طرح بر شناسایی موارد مشکوک و جدید تمرکز داشت. ۲۵ هزار مورد مشکوک پیش فشار خون و ۱۰ هزار نفر نیز پره دیابت و مشکوک شناسایی شده‌اند که با اتمام فاز اول پیگیری‌های لازم برای انجام اقدامات بعدی انجام خواهد شد و در واقع به این مسئله بی‌توجه نخواهیم بود. متأسفانه، سبک امروزی زندگی، کم‌تحرکی، چاقی و دیگر عوامل زمینه‌ساز موجب بروز و ظهور این بیماری‌ها شده است و اطلاع‌رسانی رسانه‌های گروهی در تسریع اقدامات و شناسایی موارد جدید اهمیت بسزایی دارد.»
فشارخون بالا در ۲۳ درصد
جمعیت بالای ۱۸ سال
دکتر حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره وضعیت اجرای پویش ملی سلامت با هدف غربالگری پرفشاری خون و دیابت، توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین هدف این بود که بتوانیم برنامه سلامت خانواده و نظام ارجاع را به مردم بشناسانیم و در کنار آن درباره دو عامل خطر مهم سلامتی به مردم آگاهی دهیم.»
وی می‌افزاید: «جمعیت بالای ۱۸ سال ۵۴ میلیون نفر برآورد شدند که در پویش شرکت داده شوند. الان حدود ۲۳ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال و ۳۳ درصد جمعیت بالای ۳۰ سال دچار پرفشاری خون هستند.»
فرشیدی ادامه می‌دهد: «حدود ۵۰۰ هزار نفر پرفشاری خون و نزدیک ۲۵۰ هزار نفر مشکوک به دیابت هستند و باید آزمایش تخصصی‌تر بدهند تا در مورد بیماری آنها به‌یقین برسیم.»
وی تأکید دارد: «پرفشاری خون هیچ علامتی ندارد، بنابراین اصلاح سبک زندگی و پیشگیری ضروری است و مردم در هر سنی باید حداقل سالی یک‌بار فشار خون و قند خون خود را اندازه‌گیری کنند.»
فرشیدی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «ذیل پویش هر کد ملی که به ما مراجعه کرده است ثبت می‌شود و اگر بیمار یا مشکوک شناخته شوند به مراقب سلامت منطقه مربوطه ارجاع داده می‌شوند. اکنون ۱۸۲ شهر در برنامه سلامت خانواده حضور دارند. تقریباً تمام شهرها درگیر برنامه هستند. با تکمیل کار در شهرها بحث ارجاع استاندارد بیمار از سطح یک به بالاتر انجام می‌شود و تمام سطوح ارائه خدمت در استان‌ها کامل می‌شود.» به گفته وی، هر زمان احساس شود نظام شبکه بهداشتی در تشخیص بیماری‌ها دچار کمبود شود، پویش‌های مشابهی هم اجرا خواهد شد.
تحقق ۵۸ درصدی طرح پویش ملی سلامت
پویش ملی سلامت از ۲۰ آبان در کشور آغاز شده است؛ در این پویش منظور از «احتمال دیابت» قند خون ۱۲۶ به بالا و منظور از «احتمال پرفشاری خون»، عدد ۱۴۰ روی ۹۰ میلیمتر جیوه (۱۴ روی ۹) به بالاست؛ تکمیل پرونده سلامت الکترونیک و غربالگری دیابت و پرفشاری خون برای ارتقای برنامه سلامت خانواده مورد توجه است و پیش‌بینی می‌شود ۷۰ درصد مردم در این پویش مشارکت داشته باشند.
کوروش اعتماد مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به تحقق ۵۸ درصدی پوشش طرح پویش ملی سلامت در جامعه، از مردم برای مشارکت در این طرح با انجام غربالگری فشار خون و دیابت خواست تا ۳۰ دی‌ماه به مراکز بهداشتی و پایگاه‌های جامع سلامت مراجعه کنند.
وی می‌افزاید: «هدف از اجرای پویش ملی سلامت مراقبت رایگان بیماران دیابتی و پرفشاری خون در بستر برنامه سلامت خانواده و با تشکیل پرونده الکترونیک سلامت است تا بیماران شناسایی شده هر ماه یا هر سه ماه یک‌بار توسط مراقبان سلامت و پزشکان مورد رصد قرار گیرند و در صورت نیاز آزمایش‌ها و داروهای رایگان دریافت کنند.»
وی اظهار می‌دارد: «بیشترین گروه سنی مشارکت‌کننده در این پویش تاکنون گروه سنی ۳۵ تا ۴۵ سال بوده که انتظار داریم با توجه به اهداف پویش، تمام افراد بالای ۱۸ سال کشور در آن شرکت کنند.»
اعتماد با اشاره به اهمیت توجه ویژه به شاخص‌های اصلی حوزه سلامت، ادامه می‌دهد: «این امر مهم در قانون برنامه هفتم توسعه هم قرار گرفته و یک دستاورد بزرگ برای دولت است؛ چون کمتر سراغ داریم که شاخص بیماری‌های غیرواگیر با عدد و رقم در برنامه‌های دولت آمده باشد و این پویش هم بر همین اساس طراحی شده است.»
به گفته این مقام مسئول در وزارت بهداشت، تاکنون بیش از ۳۶ میلیون نفر در پویش ملی سلامت در زمینه بیماری‌های پرفشاری خون و دیابت در سطح کشور، غربالگری شده‌اند و این طرح تا پایان دی‌ماه ادامه دارد.
پایتخت نشینان بی‌توجه
پویش ملی سلامت، با هدف شناسایی و کنترل دو بیماری خطرناک یعنی دیابت و پرفشاری خون در کشور، از ۲۰ آبان ۱۴۰۲ کلید خورد و در ادامه تمدید شد. اما، کلان‌شهرها مشارکت بالایی نداشته‌اند. شیوع بیماری‌های غیرواگیر که عامل مهم در بروز مرگ‌های زودرس است، باعث شد وزارت بهداشت به فکر شناسایی دو عامل خطر در افزایش بی‌بیماری‌های غیرواگیر بیفتد و از همین رو، پویش ملی سلامت را باهدف غربالگری دیابت و پرفشاری خون، در افراد بالای ۱۸ سال؛ از ۲۰ آبان ۱۴۰۲ در کشور کلید زد. بر اساس اهداف اولیه وزارت بهداشت، پویش ملی سلامت قرار بود در مرحله اول اجرا از ۲۰ آبان تا ۱۵ دی ادامه داشته باشد و در این مدت باید جمعیت هدف که بالغ بر ۵۴ میلیون نفر می‌شوند، در زمینه دیابت و پرفشاری خون؛ غربالگری شوند. حالا با گذشت زمان مقرر؛ جمعیتی در حدود ۱۷ میلیون نفر همچنان در انتظار غربالگری هستند و این در حالی است که وزارت بهداشت، زمان اجرای پویش ملی سلامت را تمدید کرده است. پرفشاری خون در بیش از ۹۵ درصد موارد، علائمی ندارد و بی‌علامتی، شایع‌ترین علامت این بیماری است. این در حالی است که مرگ‌ومیر و عوارض ناشی از پرفشاری خون در کشور، چشمگیر است.
در همین حال، دیابت نیز به‌عنوان مهم‌ترین بیماری غیرواگیر، با خطرات زیادی برای افراد مبتلا و نظام سلامت کشور همراه است. زیرا، عدم کنترل دیابت می‌تواند منجر به افزایش بیماری‌های کلیوی، قلبی و...، شود که آمار بالایی از مرگ‌ومیرها در کشور ناشی از همین بیماری‌های غیرواگیر است.
حسین فرشیدی معاون بهداشت وزارت بهداشت می‌گوید: «با یک‌بار اندازه‌گیری فشار خون و قند خون به دنبال شناسایی افراد مشکوک هستیم تا آنها را پس از شناسایی به شکل مؤثر تحت درمان قرار دهیم.»
وی می‌افزاید: «تلاش می‌کنیم با پیگیری مداوم و فعال از طریق مراقبان سلامت که در برنامه سلامت خانواده و نظام ارجاع مشغول به کار هستند، بیماری افراد را رصد و پیگیری کرده و تحت درمان دارویی قرار می‌دهیم.»
بنا بر اعلام وزارت بهداشت، تاکنون ۳۷ میلیون و ۲۶۶ هزار نفر در قالب پویش ملی سلامت، در زمینه بیماری‌های پرفشاری خون و دیابت در سطح کشور غربالگری شده‌اند.
این عدد نشان می‌دهد که حداقل ۱۷ میلیون نفر دیگر از جمعیت هدف بالای ۱۸ سال در کشور، هنوز غربالگری نشده‌اند.
کوروش اعتماد مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت می‌گوید: «انتظار داریم دو گروه مهم یعنی بانوان و ساکنان کلان‌شهرها بیشتر در این پویش مشارکت کنند.»
وی می‌افزاید: «هدف‌گذاری وزارت بهداشت در پویش ملی سلامت، پوشش حداقل ۷۰ درصد جمعیت بالاتر از ۱۸ سال بود که امیدواریم این مشارکت تقویت شود.»
اعتماد، به تمدید پویش ملی سلامت تا ۳۰ دی‌ماه ۱۴۰۲ اشاره کرد و ادامه می‌دهد: «دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی بهبهان، گراش، خمین، جیرفت، زابل، ایرانشهر، رفسنجان، یاسوج، بابل، شهرکرد، خلخال و لارستان بیشترین پوشش غربالگری دو بیماری پرفشاری خون و دیابت را داشته‌اند.»
این اظهارات مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، نشان می‌دهد که میزان مشارکت جمعیت هدف در کلان‌شهرها، خیلی کمتر از انتظار بوده است. درحالی‌که وضعیت سلامت مردم در کلان‌شهرهایی همچون تهران، چندان مطلوب نیست.
علیرضا زالی رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در تشریح وضعیت سلامت تهرانی‌ها، می‌گوید: «تا پایان سال گذشته در استان تهران ۵۲ درصد از شهروندان فعالیت فیزیکی کم داشتند که این عدد در کشور ۵۰ درصد است. می‌توان گفت از هر ۲ شهروند تهرانی یک نفر به دلیل کم‌تحرکی در معرض خطر است.»
وی از ابتلای ۴۳ درصد شهروندان تهرانی به‌اضافه وزن و ۲۳ درصد از شهروندان به چاقی خبر داده و می‌افزاید: «آمار کشوری مبتلایان به‌اضافه وزن ۳۸.۲ درصد و مبتلایان به چاقی ۲۰ درصد است.» زالی ادامه می‌دهد: « ۲۹.۷ درصد مردم استان تهران دچار فشار خون بالا هستند و نکته قابل توجه اینکه، ۵۴ درصد این افراد از عارضه خود خبر ندارند.»
رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، میزان شیوع دیابت در استان تهران را ۱۶.۹ درصد دانسته و می‌افزاید: «میزان شیوع دیابت در کشور، ۱۴.۵ درصد است و نشان می‌دهد که دیابت در تهران، از شیوع بالاتری برخوردار است.»
زالی همچنین می‌گوید: «میزان کلسترول خون ۲۸. ۹ درصد مردم استان تهران بالا است و فقط ۱۱ درصد مردم استان، به میزان مناسب نمک مصرف می‌کنند.»
وی در خصوص تأثیر تشخیص زودهنگام ابتلا به دیابت و فشار خون در کاهش بار هزینه‌های نظام سلامت، می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود اگر این بیماری‌ها در مراحل ابتدائی و درمان‌پذیر تشخیص داده نشود، بین ۵ تا ۷ برابر هزینه نظام سلامت را افزایش می‌دهد.»
رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مرگ زیر ۷۰ سال را مرگ زودرس دانسته و می‌افزاید: «مرگ‌های زودرس از دیگر مسائلی است که در پایتخت مطرح است.»