نگاهی به پویانمایی «سامورایی چشم‌آبی»
ققنوس چشم‌آبی برای نابودی زن شرقی
فاطمه قاسم‌آبادی
شبکه نتفلیکس چند سالی است که به تولید پویانمایی‌های سریالی و سینمایی، به صورت مستقل یا با همکاری با استودیوهای ژاپنی روی آورده است.
این محصولات که معمولا حال و هوای متفاوتی نسبت به انیمه‌های ژاپنی دارند، معمولا با سبک و سیاق فرهنگ غربی ساخته می‌شوند و مانند تولیدات مشترک فیلم و سریال نتفلیکس با دیگر کشورها، تفکرات غربی و سبک زندگی آمریکایی، در این پویانمایی‌ها، حتی اگر موضوع‌شان در مورد کشور و فرهنگ دیگری باشد، قالب است.
پویانمایی سریالی «سامورایی چشم‌آبی» محصول سال 2023 شبکه نتفلیکس است. این پویانمایی دوران «اِدو» در ژاپن را به تصویر می‌کشد که ورود خارجی‌ها به ژاپن تا سال‌ها ممنوع شد و در این بین، سامورایی پیدا می‌شود که با وجود منع ورود خارجی‌ها، دورگه‌ای است با چشمان آبی....
داستان حرامزاده دورگه
داستان پویانمایی سامورایی چشم‌آبی، در مورد دختر بچه‌ای دورگه به نام «میزو» است که در دوران ادو و سال 1633 میلادی، در ژاپن زندگی می‌کند. میزو از طرف اجتماع طرد شده است چرا که ژاپنی‌ها بچه‌های دورگه را به هیچ وجه نمی‌پذیرفتند و وجود آنها را شیطانی می‌دانستند. از طرف دیگر مادر میزو، به او می‌گوید که باید هویت جنسی خود را مخفی کند چرا که زندگی برای یک دختر دورگه، أسف‌بار‌تر است.
میزو که به خاطر شرایط زندگی‌اش، سختی‌های زیادی را تحمل می‌کند، بعد از آتش گرفتن خانه‌شان و مرگ مادرش، تصمیم می‌گیرد تا از پدرش که یکی از چهار مرد سفیدپوستِ خلافکار، در زمان به دنیا آمدنش در ژاپن بوده، انتقام بگیرد.
او برای پیدا کردن و انتقام از پدر احتمالی‌اش، تصمیم می‌گیرد بگردد و هر چهار مرد سفیدپوست را پیدا کند و بکشد.
تجاوز به تاریخ ژاپن
در پویانمایی «سامورایی چشم‌آبی»، مخاطبین می‌بینند که در این اثر، هیچ ردپایی از فرهنگ واقعی مردم ژاپن وجود ندارد. این ساخته بیشتر آمیخته‌ای از داستان‌های وسترن اسپاگتی آمریکایی و کشت و کشتار به سبک تارانتینویی است، تا پویانماییی که قرار است بخشی از تاریخ ژاپن و مردمش را به تصویر بکشد.
در نسخه جدیدی که نتفلیکس در قالب پویانمایی، در مورد ژاپن در دوره ادو به مخاطبین عرضه کرده، به غیر از کلیات ناقصی در مورد زندگی سامورایی‌ها، مانند وفاداری به صاحبان‌شان و رونین‌ها(سامورایی‌های بی‌صاحب)، هیچ اثری از ژاپن و فرهنگش حتی در حد سبک زندگی روزمره وجود ندارد و مخاطبین پویانمایی مثلا تاریخی را می‌بینند که تماماً فرهنگ مردم آمریکا را به نمایش می‌گذارد.
در «سامورایی چشم‌آبی»، نگاه به زنان ژاپنی، نگاه نامحترم یک متجاوز به قربانیانش است.
از نگاه سازنده، زن ژاپنی وسیله‌ای برای عیش و عشرت مردان است و در این میان هیچ فرقی بین شخصیت «پرنسس آکمی» که زنی از خاندان اشراف است و حتی خود میزو، وجود ندارد.
مخاطبین در این پویانمایی می‌بینند که زنان و دختران ژاپنی در هر طبقه‌ای که هستند به راحتی با مردان، آن هم در دوره ادو، ارتباط نامشروع دارند و هیچ حیا و خجالتی که مخصوص زنان و دختران شرقی است، در آنها وجود ندارد و همگی و مخصوصا پرنسس والامقام ماجرا، علاقه‌مند به حضور و خدمت‌رسانی در عشرتکده‌ها هستند!!!
نگاه پست این پویانمایی نتفلیکس به زنان ژاپنی، دقیقا مانند رفتاری است که در دنیای واقعی آمریکایی‌ها با زنان ژاپنی کردند.
آمار تجاوز مردان ارتش آمریکا در ژاپن و نابودی چارچوب‌های اخلاقی که باعث سقوط ارزش‌های فرهنگی ژاپن شد، هرگز از یاد و خاطره تاریخ این کشور پاک نخواهد شد.
واقعیت اینجاست که ژاپن به عنوان کشوری که تا جنگ جهانی دوم هرگز با وجود داشتن همسایه قدرتمندی مثل چین، مستعمره هیچ کشوری نشد و برعکس به بقیه کشورها حمله می‌کرد و یکه‌تاز میدان بود، شناخته می‌شد... ولی بعد از جنگ جهانی دوم، گویی سد فرهنگی ژاپن که پیش از این به خاطر نفوذ کمابیش فرهنگ غربی تَرَک برداشته بود، کامل شکست و تفکرات سنتی مردم این کشور به زیر آب رفت....
پویانمایی سامورایی چشم‌آبی، دقیقا ژاپن حال حاضر را در 390 سال پیش تجسم می‌کند و قصد دارد حتی دوره‌ای که دست غرب از ژاپن قطع شده بود را طوری نشان بدهد، گویی همیشه این کشور در چنگال آنها بوده و هیچ هویت دیگری نداشته است.
ورود خارجی ممنوع!
در پویانمایی سامورایی چشم‌آبی، در ابتدا مخاطبین با توضیحات می‌فهمند که زمان اتفاقات داستان در دوره‌ای است که ژاپن درهای خود را به روی خارجی‌ها بست.
در برهه‌ای از زمان در دوره ادو، معادل با اوایل قرن هفدهم، حکمرانان ژاپنی تصمیم گرفتند برای جلوگیری از گسترش مسیحیت، دروازه‌های ژاپن به روی جهان خارج از این کشور را ببندند. این تصمیم بیشتر به خاطر گسترش رفت و آمد مبلغان مسیحی به ژاپن اتفاق افتاد و ژاپنی‌ها که به این خارجی‌ها اعتماد نداشتند، معتقد بودند آنها به بهانه دین می‌خواهند راهی برای تغییر فرهنگ ژاپن و سلطه روی مردم پیدا کنند، از این‌رو ورود خارجی‌ها را ممنوع کردند و مبلغان مسیحی را هم به شدت تنبیه کردند تا درس عبرتی برای سایرین باشند.
در این دوره ژاپن لقب «ساکوکو» یا کشور بسته را به خود گرفت.
در پویانمایی «سامورایی چشم‌آبی»، می‌بینیم که با وجود ممنوع شدن ورود خارجی‌ها، چهار خارجی به اصطلاح چشم‌آبی، موفق می‌شوند به خاطر تجارت تریاک، انسان و سلاح، به ژاپن نفوذ کنند و به مقصود پلید خود برسند و خون خالص ژاپنی‌ها را لکه‌دار کنند.
اینکه با وجود ممنوعیت ورود خارجی‌ها، مردان چشم‌آبی بالاخره در بسته‌ترین دوران هم توانسته‌اند به این کشور نفوذ کنند، به نوعی تحقیری آشکار است که سازنده برای نشان دادن قدرت چشم‌آبی‌ها در ساخته‌اش گنجانده و جالب است که در قسمت‌هایی از پویانمایی مخاطبین شخصیت «آبیجا فاولر» (یکی از چهار سفیدپوست در ژاپن) را پنهان در قلعه‌ای نفوذناپذیر می‌بینند که از ترس فهمیدن ژاپنی‌ها، در این قلعه پنهان شده و از تجارت‌های کثیفش با واسطه مراقبت می‌کند ولی وقتی میزو موفق به نفوذ به قلعه می‌شود، فاولر قلعه را بدون هیچ ترسی ترک می‌کند تا به شهر ادو (توکیو فعلی) بیاید!
این تضاد باعث می‌شود برای مخاطبین سؤال ایجاد شود که اگر ترس باعث شده تا فاولر سال‌ها در قلعه پنهان بماند، چطور بعد از حمله میزو به قلعه، فاولر بدون هیچ ترسی قلعه را ترک می‌کند؟ منطق داستانی در «سامورایی چشم‌آبی» خیلی راحت این سؤال مهم را که از نقاط عطف ماجراست، بی‌جواب می‌گذارد و به بقیه ماجرا می‌پردازد.
فمینیست دورگه و قهرمان
یکی از مهم‌ترین نکات داستان «سامورایی چشم‌آبی»، در دورگه بودن قهرمان زن داستان است. میزو که به عنوان یک دختر دورگه چشم‌آبی، در تمام عمر خود سعی کرده در قالب یک پسر زندگی کند و جنسیتش را مخفی کند، نتوانسته هویت دورگه و به قول خودش ناخالصش را پنهان کند و حالا برای انتقام از کسی که باعث این ناخالصی شده، در تکاپو افتاده است.
در سال‌های اخیر فیلم‌ها و سریال‌هایی با درون مایه‌های هویت گمشده در سبک‌های مختلف، ساخته شده است. در بیشتر این ساخته‌ها، فرزند حاصل از رابطه نامشروع، به دنبال پدر خود می‌گردد تا هویت گمشده خود را پیدا کند ولی در نسخه آمریکایی سامورایی چشم‌آبی، میزو به عنوان یک زن فمینیست، به دنبال پیدا کردن و کشتن پدر احتمالی خودش است.
ژاپنی‌ها در گذشته معروف بودند به مردمی که به شدت به سنت‌های خود پایبندند و نمی‌خواهند آن را در تقابل با خارجی‌ها از دست بدهند. حالا در این داستان مخاطبین می‌بینند که زنان مثلا ژاپنی به شدت از سنت‌ها دوری می‌کنند و به مردان آن هم وسط دوران مردسالاری، دهن‌کجی می‌کنند و آنها را به بازی می‌گیرند!
از طرف دیگر در داستان مخاطبین، دورگه حرامزاده و بی‌رحمی را می‌بینند که هیچ حس نوعدوستی حتی نسبت به همجنس‌های خود ندارد. میزو در صحنه‌های مختلف مانند برخورد با مرد فروشنده زنان، در رستوران و برخورد با مادر و دختر فقیر در ورودی دروازه، می‌تواند به زنان کمک کند ولی اهمیتی به رنج آنها نمی‌دهد و ترجیح می‌دهد به دنبال انتقام خود باشد. جالب است که طبق فیلمنامه، چنین زنی به عنوان قهرمان و الگوی زنان معرفی می‌شود، کسی که در واقعیت هیچ اهمیتی به زنان معمولی و تحت ستم نمی‌دهد!
ققنوس فتنه برمی‌خیزد
در پویانمایی سامورایی چشم‌آبی، مخاطبین در قسمت پنجم شاهد همذات‌پنداری شخصیت زن داستان یا همان میزو، با ققنوس نمادین می‌شوند...
ققنوس در نمادشناسی فراماسونری، به عنوان شروع دوباره و نظم نوینی است که از دل آتش و مرگ برآمده باشد.
در اغتشاشات سال گذشته در ایران هم این کلمه در جاهای مختلف و توسط سلبریتی‌ها به کار برده شد و بعدا مشخص شد که «پروژه ققنوس» در واقع برای براندازی و تجزیه ایران و با بهانه حقوق زنان و آزادی‌های اجتماعی کلید خورده است.
مخاطبین در قسمت‌هایی از پویانمایی «سامورایی چشم‌آبی»، می‌بینند که میزو در حین نبرد با مردانی که برای نابودی زنان عشرتکده هجوم آورده‌اند، به صورت ناخودآگاه در دنیایی موازی خودش را می‌بیند که به عنوان یک زن ساده و روستایی، ازدواجی سنتی کرده و به همراه مادر و همسرش زندگی آرام و سرشار از سعادتی دارد. میزو در همین حین به خاطر خوشبختی در زندگی که در دنیای موازی می‌بیند، از نبرد می‌ایستد و بیهوش می‌شود.
با ادامه زندگی در روستا، کم‌کم آشوب در زندگی در ظاهر سعادتمند میزو، به عنوان یک دختر سنتی ورود پیدا می‌کند و در کنار این دو داستان، یک تئاتر سنتی با نمادهایی از قبیل ققنوس هم به مخاطبین نشان داده می‌شود و در انتهای این دنیای موازی، میزو که زندگی‌اش در روستا با مرگ خودش و خیانت خانواده‌اش تمام می‌شود، آن زندگی آرام و پرفریب را دور می‌ریزد و به دنیای مبارزه با مردان برمی‌گردد و اینجاست که ققنوس از خاکسترش برمی‌خیزد!
ققنوس در پویانمایی «سامورایی چشم‌آبی»، به نوعی نماد زنی است که بندهای اخلاقی و سنتی مردم شرقی را پاره می‌کند و پا به زندگی و دنیای تازه‌ای بدون این قید و بند‌ها می‌گذارد.
در این پویانمایی مانند دیگر ساخته‌های نتفلیکس، بدن‌نمایی و برهنگی زیادی وجود دارد و زنان فرقی نمی‌کند از چه طبقه‌ای، همه از نشان دادن بدن برهنه خود ابایی ندارند.
کاملا مشخص است که شبکه نتفلیکس با توجه به سیاست‌هایی که در پیش گرفته، سعی دارد به قبح‌شکنی‌های خود در قالب‌های مختلف ادامه بدهد و این‌بار پویانمایی‌ها را برای انتقال مفاهیم غیراخلاقی خود انتخاب کرده است.
به خاطر نقدهای مثبتی که منتقدین غربی در مورد پویانمایی «سامورایی چشم‌آبی» نوشتند، بعید نیست که این پویانمایی، برای فصل‌های بعدی هم تمدید شود و روایت این زن بی‌رحم دورگه و انتقامش، ادامه پیدا کند.