فلاسفه ذات و جوهر انسان را، همان عقل او می‌دانند. غیرعقل هر چه هست، آن را خارج از ذات انسان و در حکم وسایل و ابزار می‌دانند. «من» انسان، یعنی همان قوه فکر کردن انسان، قوه تفکر منطقی انسان، عرفا «من» انسان را عقل و فکر نمی‌دانند، بلکه عقل و فکر را به منزله یک ابزار، آن هم نه ابزار خیلی معتبر می‌دانند، و «من» حقیقی هر کس را آن چیزی می‌دانند که از آن به دل تعبیر می‌کنند. حکیم و فیلسوف، «من» را آن چیزی می‌داند که از آن به عقل تعبیر می‌کند، و عارف «من» واقعی انسان را آن چیزی می‌داند که از آن «دل» تعبیر می‌کند. (1)
____________
1- کمال انسان و انسان کامل، شهید مرتضی مطهری (ره)، بینش مطهر، ج 30، ص 47