پرسش:

خداوند متعال در قرآن کریم، از یک سو مؤمنینی که در جنگ بدر شرکت کرده بودند را ذلیل معرفی کرده اما از طرف دیگر در آیاتی، مؤمنین را دارای عزت و عظمت دانسته، آیا این دو دسته آیات و مواضع متفاوت قرآنی موهم تعارض و تناقض نیست؟

پاسخ:

آیات موهم تعارض

خداوند متعال از یک سود در جنگ بدر مؤمنین را ذلیل معرفی کرده و می‌فرماید: «ولقد نصرکم الله ببدر و انتم اذله» و یقیناً شما را خدا در جنگ بدر با آنکه ناتوان بودید یاری کرد. (آل‌عمران- 123) که نشان از ضعف و ناتوانی و ذلت مؤمنین دارد. اما از طرف دیگر در آیات دیگر می‌فرماید: «ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین» و عزت از آن خدا و از آن پیامبر(ص) و از آن مؤمنان است. (منافقون-8) که این آیه شریفه بیانگر آن است که مؤمنین دارای عزت و سربلندی هستند نه ذلت و خواری، آیا میان این دو دسته آیات و مواضع مختلف قرآنی تعارض و تناقضی وجود دارد؟

پاسخ شبهه

در مورد کلمه اذله در آیه اول که منشأ این شبهه شده است باید گفت: این واژه به معنای خواری و پستی نیست، بلکه یا به معنی کمبود نیروی انسانی مؤمنان در جنگ بدر است، یا به معنای کمبود ساز و برگ جنگی و تدارکات می‌باشد. لذا طرح این شبهه از ریشه و اساس باطل است، چرا که کمبود نیرو، و یا ابزار جنگی، دلالت بر خواری و ذلت آن شخص یا گروه نمی‌کند، بلکه منظور ضعف و ناتوانی در قدرت و مقاومت در برابر قدرت برتر دشمنان می‌باشد، که از شأن نزول آیه شریفه هم این مطلب استنباط می‌شود که تعداد مسلمانان در جنگ بدر حدود 313 نفر بوده، تنها یک اسب داشتند و اکثر آنها نیز پیاده بودند، در حالی که کفار  حدود 1000 نفر جنگجو با 100 اسب بودند که تجهیزات کامل را نیز داشتند. بنابراین از ظاهر سیاق این آیه شریفه هم برمی‌آید که به دنبال آیه: «و اذ همت طائفتان منکم ان تفشلا و الله ولیّهما و علی‌ الله فلیتوکل المؤمنون» هنگامی که دو گروه از شما بر آن شدند که سستی ورزند، با آنکه خدا یاورشان بود، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند (آل‌عمران- 122) خدای متعال در مقام بیان کمک و امداد به مسلمانان در جنگ بدر است، که امدادهای غیبی شامل حال آنها شد. با وجود اینکه کفار تعدادشان بیش از مسلمانان بود و از نظر عده وعده و تجهیزات نیز از مسلمانان مجهز‌تر بودند. با این حال پیروزی از آن مسلمانان شد. لذا لازمه این امداد الهی شکرگزاری، عدم سوءاستفاده و مغرور نشدن مسلمانان است.

به عبارت دیگر مفهوم آیه شریفه آن است که شما از نظر امکانات و تجهیزات جنگی در ضعف و سستی قرار داشتید،‌ ولی خداوند شما را یاری کرد. این مطلب را خدای متعال در آیات دیگر نیز به مسلمانان یادآور شده و می‌فرمایید: «ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم» ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر دین خدا را یاری کنید، خدا هم کمکتان می‌کند و قدم‌هایتان را محکم می‌سازد. (محمد- 7) بنابراین شبهه مطرح شده در آیه، هیچ ارتباطی به عزت و سربلندی مؤمنین و مسلمانان که از جانب خدای متعال به آنان عطا شده ندارد، و خداوند در جایگاه خودش فرموده: «و لقد کرمنا بنی آدم و...» و به راستی که ما فرزندان بنی‌آدم را گرامی داشتیم. (اسراء- 70) یا در جای دیگر می‌فرماید: ان اکرمکم عندالله اتقیکم» همانا با ارزش‌ترین شما نزد خداوند، با تقواترین شما است. (حجرات- 13) لذا نه تنها مؤمنین و باتقواترین، بلکه نوع انسان نیز نزد خدای متعال صاحب کرامت عزت بوده و به تعبیر دیگر، انسان گل سرسبد موجودات عالم است، از این جهت هیچ‌گاه در قرآن‌کریم مورد مذمت و یا خواری و زبونی قرار نگرفته، مگر زمانی که انسان با انتخاب خودش را مخالف هدایت الهی و انحراف از صراط مستقیم را برگزیند که در این صورت مصداق سرزنش و خواری را پیدا خواهد کرد. بنابراین هیچ‌گونه تعارض و تناقضی میان آیات مطرح شده در این شبهه وجود ندارد.