پس از آنکه در دولت سیزدهم، روند تغییر عضویت ایران در شانگهای سرعت گرفت و بالاخره تهران عضوی دائم از این ائتلاف شد، دولتمردان بریکس را هدفگذاری کردند. در نهایت با استقبال اعضای بریکس، ایران هم به عضویت این گروه درآمد تا بتواند با تعامل در چارچوب منافع مشترک، مقابل زورگویی‌های غربی‌ها بایستد و منافعش را تامین نماید.

«بریکس» نام ائتلافی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از کنار هم قرار گرفتن حرف اول انگلیسی نام پنج کشور شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده‌ است. در سال ۲۰۰۹ میلادی و هنگام برگزاری نخستین اجلاس، این ائتلاف «بریک» نام داشت اما سال بعد یعنی ۲۰۱۰ با الحاق آفریقای ‌جنوبی به بریکس تغییر نام داد؛ رخدادی که نشان داد، بریکس قابلیت تسری و گسترش دارد.

مزایای بریکس

بریکس را می‌توان یک باشگاه اقتصادی با گرایش‌های سیاسی و حتی فرهنگی تمدنی دانست؛ کشورهایی که فقط بازیگرانی در حال توسعه نیستند بلکه قطب‌های اصلی ساختار چندقطبی آینده جهان به‌شمار می‌روند.

در تشریح ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بریکس نیز لازم است نگاهی به رکوردزنی‌های اعضای آن انداخت؛ برخورداری از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا گرفته تا متنوع‌ترین منابع و قدرتمندترین ارتش‌های جهان. کشورهای عضو بریکس ۴۲ درصد جمعیت، ۳۰ درصد سرزمین‌ها، ۲۶ درصد تولید ناخالص داخلی و ۲۰ درصد تجارت کالایی جهان را در اختیار دارند.

تنها کشور آفریقایی عضو بریکس، آفریقای‌ جنوبی است که شاید در میان این غول‌ها کوچک به نظر برسد اما از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ آفریقاست، سومین ارتش بزرگ آفریقا را دارد هر چند از نظر مساحت و جمعیت حدود ۶۰ میلیونی، در این قاره ششم است. پایتخت آن ژوهانسبورگ ثروتمندترین شهر و پایتخت اقتصادی به خاطر برخورداری از بزرگ‌ترین معادن طلا و الماس آفریقاست.

ضمن اینکه کشورهای بریکس از مهم‌ترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده در آینده نه چندان دور بزرگ‌ترین شوند.

همچنین یکی از مهم‌ترین رویکردهای اعضای بریکس این است که آنها حامی کشورهای در حال توسعه و کشورهای جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی است.

از لحاظ جایگاه سیاسی و اثرگذاری در سازمان‌های اثرگذار بین‌المللی لازم به ذکر است که در حال حاضر دو کشور عضو بریکس یعنی روسیه و چین، عضویت دائم شورای امنیت را دارند؛ موضوعی که باعث شده بسیاری از بازیگران برای رهایی از فشارهای سیاسی غرب در مجامع بین‌المللی به‌ویژه شورای امنیت سازمان ملل در صدد الحاق به آن برآیند.

سود دوطرفه الحاق ایران به بریکس

الحاق ایران به بریکس برای هر دوطرف سودمند است. موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران و قابلیت‌ها و ظرفیت‌های بی‌نظیر آن در حوزه انرژی، تزانزیت و فعالیت‌های تجاری و اقتصادی به گونه‌ای است که اعضای بریکس نگاهی ویژه به تهران دارند و ایران از جذابیت بالایی برای قدرت‌های نوظهور این گروه برخوردار است.

ایران به عنوان مسیر طلایی اتصال ترانزیتی شرق به غرب، سخت مورد توجه چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان کالا به نقاط مختلف جهان از جمله غرب آسیا و اروپاست تا از طریق ایران یکی از امن‌ترین، ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین مسیرهای صادرات خود را ایجاد و همین طور، مواد خام مورد نیاز خود را از ایران و دیگر کشورهای حوزه خاورمیانه از طریق مسیر ایران تامین کند. در مقابل، عضویت در بریکس، فرصت‌های اقتصادی- سیاسی قابل توجهی را در اختیار ایران قرار می‌دهد که به دلیل بدعهدی غرب در اجرای برجام، تحت شدیدترین تنگناها قرار دارد و چند دور مذاکره در دولت سیزدهم هم به دلیل زیاده‌خواهی‌های آمریکا و متحدان اروپایی، بی‌نتیجه مانده‌ است.

بنابراین، بریکس می‌تواند به کمک ایران برای خنثی‌سازی تحریم‌های غربی برآید. ضمن اینکه روسیه نیز به عنوان عضوی از شانگهای و بریکس که اینک تحت شدیدترین تحریم‌های تاریخ آمریکا و اروپا قرار دارد، می‌تواند با استفاده از تجارب تهران، تحریم‌های غرب را دور بزند.

در چنین شرایطی که غرب با استفاده ابزاری از تحریم در مقابل کشورهای ناهمسو، سعی در دستیابی به مطالبات گزاف خود دارد، همکاری کشورهای نوظهور بزرگ، غنی و پرجمعیت می‌تواند محاسبات آنها را برهم بزند. در نتیجه بازیگران مختلف جهان به‌ویژه اعضای بریکس به این نتیجه رسیده‌اند که با تعریف سازوکارهای پولی و اقتصادی مخصوص به خود از آسیب‌های نظم آمریکایی- اروپایی مصون بمانند.

آشفتگی غرب 

در برابر توسعه همکاری کشورهای مستقل

بسیاری بریکس را در مقابل با غرب و ائتلاف‌های اروپایی- آمریکایی به تصویر می‌کشند. در شرایطی که آمریکا بعد از حوادث ۱۱سپتامبر به یکجانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل روی آورد، کشورهای در حال توسعه همچون گروه بریکس، در پی ایجاد نظم نوینی مبتنی بر ساختاری چندقطبی با اولویت‌گذار از دوره سرمایه‌داری غربی در نظم بین‌الملل هستند. پیوستن کشورهای ایران، عربستان، امارات، مصر، اتیوپی و آرژانتین به بریکس به معنای افزایش وزن و اهمیت این گروه است که جمعیت اعضای آن را به نیمی از جمعیت جهان و تولید آنها را به حدود یک سوم تولید جهانی خواهد رساند.

بلافاصله پس از این مهم، غربی‌ها نگرانی خود را از گسترش بریکس نشان دادند. پایگاه خبری تحلیلی الشرق‌الاوسط در این باره می‌نویسد؛ نخستین نگرانی غرب این است که گسترش بریکس موجب تضعیف نظام تحریم‌های بین‌المللی به ریاست کشور‌های غربی شود. واقعیت این است که گروه بریکس با موضعی که در قبال روسیه اتخاذ کرد، عملاً توانایی خود را برای تضعیف تاثیر تحریم‌های بین‌المللی ثابت کرد.

از سال ۲۰۱۴ که روسیه بر شبه جزیره کریمه تسلط پیدا کرد، مبادلات تجاری این کشور با گروه هفت به علت تحریم‌های اقتصادی و مالی، حدود ۳۶ درصد کاهش یافت در حالی که تجارت روسیه با اعضای بریکس طی این مدت ۱۲۱ درصد رشد داشته است. کارشناسان معتقدند؛ اگر کشور‌های عضو بریکس در کنار روسیه نبودند، اوضاع اقتصادی این کشور این‌گونه نبود. این مسئله موجب شده است شماری از کشور‌های جهان، گروه بریکس را جایگزین مناسبی برای وابستگی کامل به غرب بدانند.

الشرق‌الاوسط ادامه می‌دهد؛ دومین عامل نگرانی غرب این است که بریکس، سلطه دلار بر اقتصاد جهان را تضعیف کند به‌ویژه بعد از شایعاتی که نشان می‌دهد بریکس به دنبال معرفی ارز مخصوص به خود برای استفاده اعضا از آن در تجارت بین مرزی است. هر چند بریکس معرفی ارز جدید را در دستور کار نشست اخیر خود قرار نداد، اما گزارش رسانه‌های غربی از موانع پیش روی چنین اقدامی حکایت دارد. ممکن است معرفی ارز مشترک در کوتاه مدت دشوار باشد، اما قطعا اعضای بریکس، استفاده از ارز‌های داخلی را در تجارت دوجانبه تشویق خواهند کرد.

نگرانی دیگر غرب این است که بریکس به دوقلوی غیررسمی گروه هفت تبدیل شود. در شرایط کنونی اعضای گروه هفت، پیش از تشکیل نشست‌های بین‌المللی با یکدیگر هماهنگ می‌شوند و با اتخاذ موضع مشترک، خود را در موضع قدرت قرار می‌دهند. اگر گروه بریکس نقش مشابهی ایفا کند، می‌تواند نقشی کارآمد در رساندن صدای کشور‌های در حال توسعه داشته باشد. نکته دیگر این است که بانک توسعه گروه بریکس در آینده به نهادی شبیه به «بانک جهانی» تبدیل شود که در کنترل کشور‌های غربی است. در این صورت بریکس خواهد توانست دیدگاه خود را بر سیاست‌های اقتصادی برخی کشور‌ها تحمیل کند.

خلاصه این که غرب از این واهمه دارد که گروه بریکس بتواند به رقیبی برای نفوذ بین‌المللی کشور‌های غربی تبدیل شود. این رقابت می‌تواند در عرصه سیاسی – مثل تحریم‌های بین‌المللی یا میانجیگری بین کشورها - یا در عرصه اقتصادی – از طریق پایان دادن به سلطه دلار یا تاثیر بر تقاضا- باشد یا این که بر سیاست‌های کشور‌ها تاثیر بگذارد.

گزارش‌های مراکز پژوهشی غربی بر دو موضوع رقابت بین گروه بریکس و غرب و نحوه به شکست کشاندن بریکس متمرکز است و در این گزارش‌ها، کمتر به تاثیر اقتصادی مثبت این شراکت اشاره شده است که شاید بتواند موجب شکوفایی اقتصاد کشور‌هایی شود که نیمی از جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند.

ابطال انزوای ایران

با شرایطی که پس از پیوستن کشورمان به گروه بریکس و شانگهای ایجاد شده، ادعای منزوی شدن ایران باطل شده است. غربی‌ها که با طراحی یک جنگ ترکیبی پیچیده علیه کشورهای مستقل به‌خصوص ایران اسلامی سعی در به انزوا کشیدن این کشورها داشتند امروز با انتشار خبر پیوستن 6 کشور دیگر به گروه بریکس آشفته تر شده اند.

جمهوری اسلامی ایران با کسی سر جنگ ندارد و میز مذاکره را ترک نمی‌کند. حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی ذوالنوری نایب رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان این مطلب در گفت‌وگویی تلویزیونی اظهار می‌دارد: «سیاست کلی نظام و تاکید رهبر معظم انقلاب بر ارتباط با تمامی دنیا است. دنیا تنها به چند کشور خلاصه نمی‌شود و اولویت اول ما کشورهای همسایه است و به دلیل آنکه منافع ما تاثیر پذیری و تاثیرگذاری دارد و اولویت دوم کشورهای منطقه است و اولویت سوم هم پیمان‌های منطقه‌ای و جهانی مانند بریکس است. در این دولت و این مجلس توهم‌هایی که ایجاد شده بود که باید با آمریکا باشیم، ابطال شد و به لطف خدا مردم آثارش را به‌زودی خواهند دید. ارتباطات شکل می‌گیرد و آن وقفه‌ای که در گذشته با نگاه به غرب و آمریکا ایجاد شده بود، در حال ترمیم است و تدریجاً نیز اثر خود را خواهد گذاشت. ما بر آنیم ارتباطمان را با کشورهای دیگر بیشتر کنیم تا بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.»

ذوالنوری ادامه می‌دهد: «با علم و به استناد تجربیاتی که دارم، عرض می‌کنم؛ این دولت اراده لازم را دارد و با توجه به زیرساخت‌هایی که به واسطه توسعه روابط با کشورهای دیگر به‌خصوص همسایگان فراهم شده، هر چه جلوتر می‌رویم بار تحریم‌ها کمتر خواهد شد، در نتیجه زندگی و معیشت مردم بهبود خواهد یافت.» این نماینده مجلس تاکید می‌کند: «نگاه این دولت سیاسی نیست و در تمکین به قوانین بهتر از دولت قبلی عمل می‌کند. با توجه به نگاه‌های نزدیک به هم شرایط خوبی را داریم. در این مجلس در ابعاد سیاست خارجی و معیشت و سایر ابعاد دولت و مجلس نظرات نزدیکی دارند و مقاومتی در دولت برای عدم اجرای قانون در این دولت وجود ندارد.»