گروه 20 و شکاف‌های بنیادین آن (نگاه)

امین الاسلام تهرانی
هجدهمین اجلاس رهبران گروه ۲۰ با همه حاشیه‌هایش هفته گذشته در شهر دهلی‌نو با شعار «یک زمین، یک خانواده، یک آینده» برگزار شد. «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند، روز شنبه(18 شهریور برابر با 9 سپتامبر) به‌دنبال ورود رهبران جهان به دهلی‌نو از آنها استقبال کرد و با آنها در مقابل دوربین عکاسان ایستاد. رهبران گروه ۲۰ در غیاب «شی جین ‌پینگ»، رئیس‌جمهور چین و «ولادیمیر پوتین»، همتای روسی او، در قالب سه نشست در بازه زمانی نهم تا یازدهم سپتامبر به تبادل نظر پرداختند. در جدیدترین تحول مربوط به اجلاس سران گروه ۲۰، «نارندرا مودی» دیروز در اجلاس این بلوک در دهلی‌نو اعلام کرد اتحادیه آفریقا که متشکل از ۵۵ کشور عضو است، تبدیل به یکی از اعضای دائم گروه ۲۰ شده است. گفتنی است، گروه ۲۰ اساساً یک مجمع بین دولتی با تمرکز عمده بر مسائل اقتصادی و متشکل از ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان -۱۹ کشور به‌همراه اتحادیه اروپا- است. این گروه قرار است نقش مهمی را در شکل‌دهی و تقویت معماری و حاکمیت جهانی بر مبنای تمامی مسائل اقتصادی بین‌المللی مهم ایفا کند؛ اما باید پرسید این گروه هماهنگی درونی لازم برای این نقش را دارد؟ چند روز پیش از برگزاری نشست، «سوبرهمانیام جایشانکار» وزیر امور خارجه هند گفته بود که روسای ‌جمهور چین و روسیه در اجلاس سران گروه 20 در دهلی‌نو غایب خواهند بود و این موضوع هیچ ارتباطی با هند ندارد. اما این غیبت‌ها مهم است. البته باید توجه داشت مدتی بود که مشخص بود ولادیمیر پوتین در اجلاس سران جی-20 شرکت نخواهد کرد. این موضوع چندان تعجب‌‌برانگیز نبود و نیست چون پوتین در اجلاس سران بریکس که اخیراً در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی برگزار شده بود و نیز در آخرین نشست سران گروه 20 در بالی ‌اندونزی حضور نداشت. این غیبت از این حیث محل توجه است که ظهور دیگری از جنگِ همه‌جانبه روسیه و غرب است و بالاخره می‌دانیم که چند وقتی است که کاملاً مشغول جنگ است. همچنین این عدم حضور و بیانیه پایانی که علی‌رغم کوشش کشورهای غربی حاضر، به محکومیت روسیه در جنگ اوکراین نینجامید، شکاف جدّی در گروه 20 را نمایان می‌کند و ما را متوجه می‌کند که نباید از این گروه ناهمگون انتظار تصمیم‌گیری‌های جدی و مهمی داشت که سرنوشت کشورهای مختلف را تحت‌الشعاع قرار دهد. اما شکاف دیگر در این گروه را پاسخ به این پرسش نمایان می‌کند که «چرا رئیس‌جمهور چین تصمیم گرفته در اجلاس گروه 20 شرکت نکند؟» شاید «شی جین پینگ» می‌خواهد هند و به‌ویژه نخست‌وزیر، «نارندرا مودی» را که از ریاست هند بر گروه 20 برای نمایش میراث فرهنگی غنی، تنوع پر جنب‌وجوش، پویایی اقتصادی و نشاط جوانان این کشور استفاده کرده است، شرمنده کند. شاید هم او نمی‌خواهد بخشی از پازل افزودن بر اعتبار هند برای میزبانی از نشست سران گروه 20 باشد. بعید نیست که «شی جین پینگ» به این فکر کند که غیبت او به مثابه انزجار از هند تلقی خواهد شد و ممکن است بخشی از زرق و برق و درخشش آن رویداد را از بین ببرد. غیبت شی در اجلاس سران گروه 20 دهلی‌نو همچنین می‌تواند به این معنا تعبیر شود که وی از دیدار با برخی از همتایان خود، به‌ویژه «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا در پی بدتر شدن روابط بین چین و آمریکا مطمئن نیست. البته پرهیز از دیدار با نخست‌وزیر هند هم می‌تواند انگیزه قوی برای رئیس‌جمهور چین باشد. رابطه پکن و دهلی‌نو از‌آوریل 2020 به‌دلیل برهم خوردن صلح و آرامش در خط مرزی شکراب است. با این حال، غیبت رئیس‌جمهور چین این پیام قوی را مخابره می‌کند که شی به‌عنوان رهبر یک قدرت مهم که برای کسب مقام یک قدرت بزرگ رقابت می‌کند، در مورد قبول مسئولیت‌های جهانی خود از طریق مشارکت در مذاکرات و تصمیمات در اجلاس سران جدی نیست. همچنین باید توجه داشت که هند متحدی برای آمریکا و کمابیش در بلوک غرب تعریف می‌شود، لذا این رویارویی را نیز می‌توان ذیل شکاف غرب و شرق تعریف کرد. به‌نظر می‌رسد بر خلاف موضع‌گیری‌های رسمی مقامات هند، از منظر هند، اگر «شی جین‌ پینگ» از اجلاس سران دور بماند، چندان هم بد نخواهد بود. در چنین شرایطی برای «مودی» غیبت رئیس‌جمهور چین حتی می‌تواند یک موهبت باشد. شاید اگر «شی جین ‌پینگ» در این اجلاس شرکت می‌کرد‌، توجه میزبانان و رسانه‌های ملی و جهانی به فعالیت‌ها و جلسات و... او معطوف می‌شد، رسانه‌ها سرگرم احتمال دیدار مستقیم رؤسای جمهور چین و آمریکا یا گمانه‌زنی درباره دیدار رئیس‌جمهور چین با نخست‌وزیر کشور میزبان می‌شدند. اما حالا همه چیز برای هند مهیا است.