پرسش:

قرآن کریم چه مقاصد و پیام‌های کلی را برای مردم و مخاطبان خود دارد؟

پاسخ:

قرآن کریم در میان کتب آسمانی تنها کتابی است که نقشه راه سعادت و هدایت انسان‌ها را تا روز قیامت برای آنها بیان کرده و معانی و مقاصد آن هیچ گاه تغییر و تحول پیدا نکرده و تا آخرین روز حضور انسان در این عامل مادی برای او حجیت و اعتبار دارد. اهم مقاصد قرآن اجمالاً بدین قرار است:

1- دعوت به معرفت الله و بیان معارف الهی

امام راحل یکی از مقاصد مهمه قرآن را، دعوت به معرفت الله و بیان معارف الهیه بیان می‌فرماید: «یکی از مقاصد مهمه آن، دعوت به معرفت‌الله و بیان معارف الهیه است. از شئون ذاتیه و اسمائیه و صفاتیه و افعالیه، و از همه بیشتر در این مقصود، توحید ذات و اسماء و افعال است که بعضی از آن به صراحت و بعضی به اشارت مستقصی مذکور است، و باید دانست که در این کتاب جامع الهی به طوری این معارف از معرفت الذات تا معرفهًْ‌الافعال مذکور است که هر طبقه به قدر استعداد خود از آن ادراک می‌کنند. (آداب الصلوهًْ، امام خمینی(ره): ص 185) ایشان مقصد اعلی از فرستادن پیامبر(ص) و نزول قرآن را معرفی حق تعالی و رسیدن به معرفت او و سایر مقاصد را میانی و برای رسیدن به آن مقصد اعلی دانسته و می‌فرماید: «در این کتاب شریف، مسائلی هست که مهمش مسائل معنوی است، و رسول اکرم(ص) و سایر انبیا نیامدند که اینجا حکومت تأسیس کنند، مقصد اعلا این نیست، نیامدند که این‌جا عدالت ایجاد کنند، آن هم مقصد اعلا نیست، اینها همه مقدمه است. تمام زحمت‌هایی که اینها کشیدند، چه از حضرت نوح(ع) گفته، از حضرت ابراهیم گرفته تا... رسول اکرم(ص) رسیده است، تمام مشقت‌هایی که کشیدند و کارهایی که کردند،‌مقدمه یک مطلب است،‌و او معرفی ذات مقدس حق (است) کتاب‌های آسمانی هم (که) بالاترینش کتاب قرآن کریم است، تمام مقصدش همین است که معرفی کند حق تعالی را با همه اسماء و صفاتی که دارد. (صحیفه امام، ج 20، ص 409)

2- دعوت به تهذیب نفس

بعد از معرفت الهی که سنگ بنای اساسی رشد، تعالی و تکامل انسان است ‌و بدون آن هیچ سلوک حقیقی امکان شکل‌گیری ندارد، و هیچ عملی ارزش نخواهد داشت، خودسازی و حرکت به سمت خدا می‌باشد که امام راحل می‌فرماید: «دیگر از مقاصد و مطالب آن، دعوت به تهذیب نفوس، و تطهیر بواطن از ارجاس (آلودگی‌ها) طبیعت و تحصیل سعادت، و بالجمله،‌کیفیت سیر و سلوک الی‌الله (است). این مطلب شریف به دو شعبه مهمه منقسم است: یکی تقوا به جمیع مراتب آن، که مندرج در آن است، تقوی از غیر حق و اعراض مطلق از ما سوی الله.

و دیگر، ایمان به تمام مراتب و شئون که در آن مندرج است، اقبال به حق و رجوع و انابه به آن ذات مقدس. (آداب الصلوهًْ امام خمینی(ره)، ص 186) ایشان در ادامه تهذیب نفس را از جمله مقاصد مهم قرآن بیان کرده که اکثر مطالب آن بلاواسطه یا مع‌الواسطه به این مقصد رجوع می‌کند (همان).

3- بیان قصص برای ارائه الگوی عملی تربیت نفوس

بیان قصه و تاریخ، ‌عامل مهمی در تعالیم تربیتی و اثرگذاری آن است. علاوه بر اصل سبک، برای تأثیرگذاری بر هر انسانی هم باید ملاحظات خاص داشت. بعضی با گفتن یک بار متحول شده و می‌فهمند،‌بعضی هم با تکرار و بعضی هم نیازمند تغییر بیان در تکرارند، امام راحل درباره اینکه چرا قرآن قصه و تاریخ نقل می‌کند می‌فرماید: «دیگر از مطالب این صحیفه الهیه، قصص انبیاء و اولیاء و حکماء است، و کیفیت تربیت حق آنها را، و تربیت آنها خلق را که در این قصص فواید بی‌شمار و تعلیمات بسیار است،‌و در آن قصص به قدری معارف الهیه و تعلیمات و تربیت‌های ربوبیه مذکور و مرموز است که عقل را متحیر می‌کند- اینکه قصص قرانیه، مثل قصه آدم و موسی و ابراهیم و دیگر انبیاء (علیهم‌السلام) مکرر ذکر شده، برای همین نکته است که این کتاب، کتاب قصه و تاریخ نیست، بلکه کتاب سیر و سلوک الی الله و کتاب توحید و معارف و مواعظ و حکم است، و در این امور، مطلوب تکرار است تا در نفوس قاسیه تأثیر کند، و قلوب از آن موعظت گیرد، و به عبارت دیگر، کسی که بخواهد تربیت و تعلیم و انذار و تبشیر کند، باید مقصد خود را با عبارات مختلفه و بیانات متشتته، گاهی در ضمن قصه و حکایت و گاهی در ضمن تاریخ و نقل و گاهی به صراحت لهجه و گاهی به کنایت و امثال و رموز تزریق کند، تا نفوس مختلفه و قلوب متشتته هر یک بتوانند از آن استفادت کنند. (همان، ص 187)

ادامه دارد