اما و اگرهای مصرف روغن پالم در لبنیات (بخش نخست)
روغن پالم ضرورت یا خطر؟ (گزارش روز)
گروه گزارش
در ماه‌های گذشته مسئولان بهداشت و درمان کشور درباره روغن‌های اشباع شده ترکیبی موسوم به «پالم» مطالبی را مطرح کردند که اگرچه شوک مراقبت از سلامتی را به جامعه وارد کرد که درجای خود ستودنی و قابل تقدیر است، اما در اطلاع‌رسانی این موضوع ابهاماتی به وجود آورد که به یکباره صنایع شیر را در اذهان عمومی به عنوان هیولای وحشتناکی جا انداخت که انگار این صنایع چند سالی است کارش گرفتن جان مردم شده است!
اما روغن پالم چیست و اصولا چه کاربرد مثبت یا منفی در لبنیات دارد و وجود آن در شیر و دیگر محصولات لبنی از چه درجه اهمیتی برخوردار است، از جمله سئوالات متعددی است که افکار عمومی با آن روبه‌روست و تاکنون پاسخی منطقی و قانع کننده به این سؤالات داده نشده و فقط اعلام خبر مذکور آن هم از سوی بالاترین مقام دستگاه سلامت کشور رعب و وحشتی را در بین مردم و مصرف کنندگان هر روز شیر و لبنیات ایجاد کرد.
سرویس گزارش روزنامه کیهان در گزارش پیش‌رو بدون کوچک‌ترین موضع‌گیری جانبدارانه نسبت به بازتاب این حادثه ضمن بررسی مشکلات صنعت شیر و لبنیات کشور، به بررسی و ریشه‌یابی سر و صداهایی می‌پردازد که اخیرا درباره وجود روغن «پالم» در شیر به وجود آمد.
در این قسمت ابتدا به واکنش‌های مردمی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌پردازیم و سپس به پای صحبت‌های برخی مسئولان مرتبط با صنعت شیر و دامداری می‌نشینیم.
بی اعتمادی مردم به شیر
اعلام خبر وجود روغن پالم در شیر و لبنیات باعث بی‌اعتمادی مردم به صنعت شیر شد و اگر در این موضوع شفاف‌سازی بیشتری صورت می‌گرفت قطعا بخش‌های مهمی از زوایای پنهان آن برای مردم آشکار می‌شد.
طیبه ملکی، یکی از فرهنگیان در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان از مواضع و برخورد قاطع وزیر بهداشت به عنوان یک هشدار دلسوزانه یاد می‌کند و می‌گوید:«به عقیده من آقای وزیر با این کاری که کردند دو هدف داشتند و در واقع با یک تیر دو نشان زدند. از یک طرف به مردم هشدار دادند که کمتر به سراغ لبنیات پرچرب بروند و مواظب سلامتی خود باشند و از سوی دیگر به برخی کارخانه‌های متخلف به خاطر استفاده از روغن پالم در لبنیات هشدار برخورد جدی دادند. ولی به نظر می‌رسد اگر این برخورد‌ها درعین قاطعیت، شفافیت لازم را هم می‌داشت بهتر بود. اما برخورد آشکار و قاطع با چند کارخانه‌دار بدون هویت در واقع کل صنعت را زیرسؤال برده و اعتماد مردم را به صنایع شیر به مخاطره انداخته است.»
سیمین کرامتی، از زنان خانه‌دار تهرانی با انتقاد از برخی تصمیم گیری‌های از قبل کارشناسی نشده تعدادی از مسئولان تصمیم گیرنده می‌گوید:«راهنمایی و رانندگی برای جاانداختن قانون ممنوعیت گردش به راست در زمان قرمز بودن چراغ راهنما، مدت‌ها درباره جزئیات آن اطلاع‌رسانی کرد و در فرصت داده شده به مردم، پلیس نیز برای بهتر اجرا شدن طرح، درصدد تامین ابزار‌ها برای تقویت سیستم نظارتی و تامین نیروی انسانی مورد نیاز برآمد، اما متاسفانه در خصوص شیرهای پالم‌دار و مضرات آن هیچ اطلاع‌رسانی درست و فرهنگ‌سازی مناسب نشد و به حدی شتابزده بود که مردم را به وحشت انداخت، به طوری که مقدار شیری را که روزانه به بچه‌هایمان می‌خوراندیم با مانع عدم اعتماد روبه رو شد و جالب اینکه جایگزینی هم برای آن در نظرگرفته نشد تا بتوانیم تا حل شدن این مشکل و پاکسازی کارخانه‌های متخلف، کمبود این ماده غذایی را در خانواده جبران کنیم.
مصطفی احمدی، دانشجوی کارشناسی ارشد رشته میکروبیولوژی از زاویه دیگری به این موضوع توجه کرده و تاکید می‌کند:«بنده در صداقت و مردم دوستی وزیر محترم بهداشت و درمان هیچ شکی ندارم و ایشان را فردی عملگرا و غیرسیاسی کار می‌دانم و حساب ایشان را با برخی از وزرا و معاونین آقای رئیس‌جمهور که مثلا در مورد مسئله بنزین وارداتی، زمین و زمان را به هم دوختند تا با ادعاهای کذب ثابت کنند بنزین تولید پتروشیمی وطنی سرطان‌زاست، جداست. در مورد شخص آقای وزیر بهداشت با توجه به سابقه خوبی که از دلسوزی‌های ایشان در تامین سلامت مردم داریم به هیچ‌وجه نمی‌توان چنین قضاوتی داشته باشیم، اما جای یک سؤال باقی است و آن اینکه چرا ایشان و همکارانشان این نهضت مقابله با روغن پالم را از کارخانه‌های تولید کننده روغن سرخ کردنی که بیش از 70درصد پالم دارد آغاز نکردند، مگرنه این است که محصولات این کارخانه‌ها بیشترین مصرف خانگی را دارد و در رستوران‌‌ها و از همه مهم‌تر در مکان‌های عرضه کننده موادغذایی فست‌فود به وفور و به صورت غیرمتعارف استفاده می‌شود؟! آیا اگرازهمان ابتدا این شاخ و شانه ها به سمت این نوع کارخانه کشیده می‌شد، معدود کارخانه‌های تولید شیر و محصولات لبنی متخلف حساب کار خودشان را نمی‌کردند؟»
پوکی استخوان را جدی بگیریم
کارشناسان معتقدند سالانه 36 هزار عمر مفید در کشور به دلیل پوکی استخوان از دست می‌رود و براین اساس اگر تصمیمات درستی درباره افزایش جمعیت از یک‌سو و افزایش مصرف شیرپاک در جامعه به اجرا گذاشته نشود، ایران طی 35 سال آینده به کشوری با اکثریت سالمند و به جمعیتی پیر و زمین‌گیر تبدیل خواهد شد!
حال اگر بخواهیم این جمعیت را در چنین شرایطی سرپا نگه‌داریم، بی‌شک لازمه آن تامین سلامت آنان خواهد بود.
طبق آمارهای اعلام شده، سالمندان ایران به خاطر عدم مصرف کافی شیر و لبنیات 20 سال زودتر از کشورهای توسعه یافته زمین‌گیر می‌شوند، اما متاسفانه به خاطر نبود اهتمام جدی از سوی مدیران اجرایی و مجریان تبلیغاتی کشور، مصرف این ماده حیاتی در جامعه، همیشه رو به کاهش و در نوسان بوده است تا افزایش!
کارشناسان سلامت جامعه تاکید دارند صنعت شیر و لبنیات هرکشوری از حساسیت خیلی بالایی برخوردار است و طبعا کوچک‌ترین رکودی در این عرصه به هر دلیلی قادر است همه موازنه‌های مربوط به سلامت جامعه را به هم بریزد.
یکی از اساتید دانشگاه در امور تغذیه در تایید این نکته تاکید می‌کند: «مدیریت مصرف شیر در جامعه به قدری حساس است که برای وادار کردن مردم به افزایش مصرف شیر بایستی روانشناسان و جامعه شناسان را نیز به کمک گرفت.»
این استاد دانشگاه معتقد است: «سیاستگذاری در این حوزه به حدی حائز اهمیت است که کوچک‌ترین غفلت و بی‌اعتنایی فقط در بخش دندان و پوکی استخوان بالغ بر ده‌ها هزار میلیارد تومان هزینه روی دست مردم و دولت می‌گذارد.»
این استاد دانشگاه می‌گوید: «در صداقت کسانی که چنین سروصدایی به پا کردند به ویژه شخص وزیر بهداشت و درمان هیچ شکی نیست و باید آن را به فال نیک گرفت، اما در آسیب‌شناسی این سروصدا حرف و حدیث‌های زیادی مطرح است، به طوری که انتقاد‌های بسیاری را به همراه خود آورد، هم علیه طراحان آن به خاطر اطلاع‌رسانی غیراصولی که در این زمینه صورت گرفت و هم علیه کارخانه‌های متخلفی که بالاخره معلوم نشد چه کسانی هستند، تخلفشان در چه حدی بود و اگر تخلفی در کار بوده اصلا چرا مرتکب آن می‌شدند؟! به هرحال وقتی به خروجی این حادثه نگاه می‌کنیم، آنچه می‌بینیم، کاهش مصرف شیر در جامعه است و دیگری زیرسؤال رفتن صنعت شیر!
این همه سر و صدا و دیگر هیچ!
سید احمد مقدسی، رئیس انجمن صنفی گاوداران یکی ازهمین منتقدین است.
وی در گفت و گو با گزارشگر کیهان می‌گوید:«اولا این موضوع خیلی هم نیاز به سروصدا نداشت، ولی حالا که شد، باید اطلاع‌رسانی آن نیز دقیق و برخورد با متخلفین نیز همراه با تدبیر و بدون استثنا صورت می‌گرفت تا متخلفین برای همیشه از کرده خود پشیمان شوند.»
او می‌گوید: «اگرچه این مسئله بیشتر متوجه کارخانه‌ها است و امکان چنین کاری در دامداری‌ها اصلا وجود نداشته و ندارد، اما این سروصدا نگرانی دامداران را هم به اندازه شایعه کذبی که چندی پیش درباره ترکیب ماده شیمیایی «وایتکس» در شیر مطرح شده بود فراهم کرد.»
مقدسی در ادامه می‌افزاید: «متاسفانه نوع اعلام خبر وجود روغن پالم در لبنیات به گونه‌ای بود که به جای اینکه مردم را در مطالبه شیر سالم به شوق بیاورد، آنها را دچار تشویش و نگرانی در سلامت محصولات همه کارخانه‌های لبنی کرد.»
چرا اسامی شرکت‌های خاطی اعلام نمی‌شود؟
مهندس حسین چمنی، مشاور صنایع شیرکشور در این ارتباط در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «به نظر من طرح موضوع از سوی وزیر بهداشت و درمان از ریشه اشتباه و عجولانه بود. این مسئله طوری بیان شد که ظاهرا یک تخلف گسترده‌ای در صنعت شیر صورت گرفته است. اولا اگر تخلفی بود براساس نتیجه بررسی‌های بسیار دقیقی که پس از سخنان وزیر بهداشت و درمان صورت گرفت، مشخص شد که تعداد آنها حتی به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد، بنابراین هیچ نیازی به پیچاندن موضوع نداشت و مسئولان وزارت بهداشت و درمان با اختیارات قانونی که داشتند به راحتی و بدون آنکه نیازی به جوسازی و تشویش اذهان عمومی علیه صنعت شیرکشور صورت گیرد، می‌توانستند با تذکر لسانی یا لغو پروانه، موضوع را فیصله دهند. اگر چه براساس شواهد و مستندات موجود ما به هیچ تخلفی در این رابطه قایل نیستیم و معتقدیم کارخانه‌هایی که در این ماجرا متخلف قلمداد شده اند، براساس مجوزهایی بود که در گذشته توسط همین وزارت بهداشت برایشان صادر شده بود و در واقع مسئولان وزارت بهداشت و درمان در این ماجرا مجوزهایی را که خودشان و با نظر مستقیم سازمان ملی استاندارد صادر کرده بودند باطل کردند و آن را از اول مهر 93 پس گرفتند، اما متاسفانه این موضوع به گونه‌ای بیان شد که مردم و افکار عمومی و رسانه ها تصورشان این شد که صنعت لبنیات یک گوشه نشسته و تنها کاری که می‌کند این است که چربی شیر و کره را می‌گیرد و به جای آن پالم تزریق می‌کند! درصورتی که بررسی‌های خود آقایان هم نشان می‌دهد این طور نبوده است.»
وی می‌گوید: «من از روز اول هم گفته‌ام و الان هم تاکید می‌کنم که ای‌کاش آقایان اسامی این شرکت‌ها و محصولاتشان را اعلام می‌کردند تا مردم متوجه شوند که در صنعت لبنیات اصلا تخلف گسترده‌ای در این رابطه صورت نگرفته است. بنابراین کاری که از سوی مسئولان وزارت بهداشت و درمان صورت گرفت درست نبود.»
چمنی معتقد است: «اطلاع‌رسانی آن‌قدر ضعیف بود که سخنان آقای وزیردرباره همه شیرهای پرچرب به عنوان شیرهای «پالم‌دار» جا افتاد و حال آنکه هرشیر پرچربی الزاما پالم‌دار نیست. آیا بهتر نبود ایشان برای جلوگیری از استمرار این‌گونه تشویش‌ها، اصلاحیه‌ای بر گفته قبلی خود می‌زدند؟»
مهندس چمنی، در ادامه تصریح می‌کند: «به محض اینکه آقای وزیر این مطلب را بیان کرد و رسانه‌ها نیز چند بار برآن تاکید کردند، قیمت شیر پرچرب که گران‌ترین شیر در میان شیرهای دیگر بود، جای خود را به شیرکم چرب داد!»
از رئیس انجمن صنفی گاوداران می‌پرسم فکر نمی‌کنید اگر همان‌طور که در مورد شایعه مصرف وایتکس در شیر با قاطعیت برخورد شد، در این مورد هم صورت می‌گرفت بهتر از این بود که با موقعیت صنعت شیر در جامعه و منطقه بازی نشود؟ او در پاسخ می‌گوید: «اصلا موضوع وایتکس چیزدروغی بود، نه کارخانه و نه گاوداری هیچ کدام مرتکب این عمل نشده بودند. یک آقایی که خودش کارخانه‌دار بود این ادعا را کرده بود، ما نیز بدون فوت وقت از آن آقا شکایت کردیم و قوه قضائیه هم با صدور حکمی برخورد شدیدی با او کرد. حتی بنده که در صدا و سیما مصاحبه زنده‌ای داشتم از مردم خواستم که برای اطمینان از کذب این ادعا به اندازه یک سی‌سی وایتکس روی شیرخودتان بریزید و آن را بجوشانید. خواهید دید که بلافاصله شیر خواهد برید.»
مهندس چمنی با اشاره به شایعه وجود وایتکس و اطلاع رسانی نادرست در این رابطه می‌گوید:«ما متاسفانه پس از سه سال از این حادثه که بدون پشتوانه علمی از سوی یک کارشناس مطرح شده بود، هنوز نتوانسته‌ایم تبعات ادعای دروغین وجود وایتکس در شیر را در میان گاوداران و عامه مردم برطرف کنیم، درحالی که طی این مدت حتی یک مورد مشکوکی در این رابطه پیش نیامده است. ما این تبعات را چگونه برطرف کنیم؟»
او می‌گوید: «در ارتباط با سروصدای مربوط به پالم در شیر هم همین‌طور است. موضوع خیلی ساده است ولی نمی‌دانیم چرا آنچه واقعیت دارد گفته نمی‌شود.»
او تاکید می‌کند: « طبق قانون، 8 محصول از میان 600 محصولی که در کشور درحال تولید است، مجاز به استفاده از چربی گیاهی هستند که پالم هم جزو آن است، براساس مستندات موجود تاکنون میزان آن نیز روی بسته‌بندی‌ها درج می‌شد، مردم مطلع بودند و قدرت انتخاب داشتند. پس این‌طور نبوده اگر که مخفی کاری در کار باشد و تخلفی صورت گرفته باشد. مردم باید توجه داشته باشند شرکت‌هایی که مجوز استفاده از پالم داشتند و الان پروانه‌شان لغو شده کار عجیبی نمی‌کردند، چون درحال حاضر در تمام دنیا این محصولات درحال تولید و مصرف است و در تمام دنیا باز این مردم هستند که با توجه به وضعیت جسمی‌شان انتخاب می‌کنند که ازچربی پالم استفاده بکنند یا نکنند و اگر استفاده می‌کنند با چه درصدی باید استفاده کنند. این مسئله در ایران نیز با توجه به چارچوب‌های بین‌المللی و نتیجه ده‌ها جلسه کارشناسی صادر شده است. بنابراین این گونه اظهارات و ادعا‌ها که در دولت یا دولت‌های قبلی مقصر قلمداد می‌شوند کاملا تکذیب می‌شود و نباید اجازه داد از آن به عنوان یک اتهام علیه دولت قبلی سوء استفاده کرد. بنابراین تمام کسانی که طبق مجوز تولید می‌کردند متخلف محسوب نمی‌شدند چون مشتری مختار بوده که از آن استفاده بکند یا نکند. اما متاسفانه از این موضوع به عنوان یک کشف تخلف گسترده در صنایع لبنی یاد می‌شود! بنابراین روغن پالم فی نفسه بد نیست و حتی در عرصه پزشکی به برخی از گروه‌های مردمی توصیه می‌شود که اجبارا از این گونه محصولات استفاده کنند.»
چمنی می‌گوید: «اگرچه مصرف خارج از اندازه آن تبعات سویی برای برخی بیماران عروقی و قلبی دارد که درصورت درج میزان آن در روی محصولات، همان‌طور که روی جعبه برخی از داروها هشدارهای لازم به مصرف کننده داده می‌شود، می‌توان از خطرات احتمالی آن نیز جلوگیری کرد.»
مهندس چمنی، تاکید می‌کند:«حتی اگر قرار باشد این کار را به عنوان تخلف تلقی کنیم در واقع جبران مافات اشتباه وزارت بهداشت و درمان بوده نه اشتباه کارخانه‌ها، اگر چه معتقدیم که در همین حد هم اشتباه نبوده و اتفاقا برخورد الان‌شان اشتباه است، چون گفته می‌شود، به خاطر این اطلاع‌رسانی غلط و قابل تامل مصرف محصولات لبنی در مدت اخیر بین 20 تا 80 درصد با کاهش تقاضا از سوی مردم مواجه شده که همین مسئله آسیبی بر پیکره این صنعت و از همه مهم‌تر سلامتی مردم است. این سرو صدا‌ها حتی باعث قطع صادرات برخی از محصولات لبنی به برخی از کشور‌ها که تاکنون به دلیل افزایش تولید صنایع لبنی کشور، شیر دامداران ما را به شیر خشک اسکیم تبدیل می‌کردند، شده است.